بررسی سخنان ائمه (علیهم السلام) نشان می دهد که روزه دارای آثار و برکاتی است که در ذیل به برخی از مهمترين آن‌ها که رابطه ای مستقیم با کرامت انسان دارند اشاره می گردد:
روزه داری و عدالت اقتصادی
بعضی اصحاب ائمه (علیهم السلام) از آنان راجع به فلسفه روزه داری سئوال می کردند، مانند حدیث زیر:
هشام بن حکم برای ما نقل کرد که از امام صادق (علیه السلام) درباره علت روزه سوال نمودم حضرت در پاسخ فرمود: «روزه برای این است که ثروتمند و نیازمند با هم مساوی شوند بدین معنا که ثروتمند در حالت طبیعی طعم گرسنگی را نمی چشد تا بر فقیر رحم نماید زیرا بر بهره‌مندی از هر چه اراده می‌کند قادر است به همین دلیل خداوند عزّ و جلّ اراده فرمود، بین مخلوقاتش تساوی ایجاد نمایند، بدین صورت که به ثروتمند، حس گرسنگی و درد را بچشاند تا این شخص ثروتمند ناتوان را احسان، و گرسنه را، اطعام نماید».
در حدیث مذکور روزه گرفتن، به عنوان عاملی معرفی شده که روحیه ترحم و توجه به ضعفا را در انسان، تقویت می‌کند و از این رهگذر زمینه تساوی در انسان‌ها فراهم می گردد. غنی با روزه داری، گرسنگی را احساس، و درد گرسنگی مستمندان را درک می‌نماید و به فکر آنان می‌افتد.
روزه داری و تحقق روحیه نوع دوستی
یکی از گرایش‌های مطلوب آدمی نوع دوستی است؛ حتی بعضی مکاتب اخلاقی در این قضیه افراط کرده و نوع دوستی را تنها ملاک خیر در ارزش‌های اخلاقی معرفی کرده‌اند. آیین مقدس اسلام ملاک ارزش اخلاقی و خیر و شر را تنها عاطفه نوع دوستی ندانسته، ملاک در این آیین اساسا همان قرب به خداوند است؛ اما در راستای همین مقصود و برای رسیدن به این مطلوب، توجه به خلق را مهم دانسته است.
در لابه لای احکام نورانی اسلام این مطلب یعنی توجه به همنوعان مورد توجه واقع شده، در حدیث منقول از امام صادق (علیه السلام) در پاسخ هشام راجع به فلسفه روزه که ذکر شد به طور رسمی روحیه نوع دوستی به عنوان یکی از آثار و برکات، بلکه فلسفه تشریع روزه ذکر شده است، چنانکه فرمود: هدف اول ایجاد تساوی و تعادل اقتصادی، و توجه و ترحم به ضعفا می‌باشد که به خاطر روزه داری و احساس گرسنگی و رنج حاصل از آن به دست می‌آید و از این طریق انفاق به دیگران و رفع محرومیت‌ها صورت می‌گیرد.
روزه‌داری و تعدیل روح و روان
یکی از اسباب مشکلات در زندگی بشر عدم تعادل روحی و روانی است که در بعضی موارد ریشه در سرکشی‌ها و طغیان آدمی دارد؛ زیرا سیری شکم موجب طغیان است و زمینه گسترش شهوات و هوس‌بازی و زیاده‌طلبی را فراهم می‌کند. همه اینها نوعی عدم تعادل روحی و روانی است. یکی از آثار روزه‌داری که در بعضی احادیث به آن اشاره شده کنترل انسان و جلوگیری از گسستن افسار شهوات است. در پاسخی که امام علی بن موسی الرضا (علیه السلام) به محمد بن سنان نوشت بعد از ذکر مواردی از علت روزه‌داری آمده است:
امام علی بن موسی الرضا(علیهما السلام) در پاسخ نامه‌ای که محمد بن سنان از علت روزه از آن حضرت پرسیده بود نوشت: علت آن شکسته شدن شهوت‌ها و خواهش نفسانی است.
روزه داری و شکوفایی اخلاق
در آیین مقدس اسلام راه‌ها و شیوه‌های مختلفی در معرفی فضایل و رذایل و راه‌های دستیابی به فضایل و محفوظ ماندن از رذایل اخلاقی بیان شده است؛ حتی در تشریع احکام و تکالیف، ابعاد مختلف زندگی بشر لحاظ شده و پرورش و تهذیب اخلاق در سایر احکام بیش از بسیاری از برکات دیگر مورد نظر قرار گرفته است؛ لذا هرگاه روزه‌دار بخواهد روزه واقعی داشته باشد باید همراه با خودداری از خوردن و آشامیدن موارد دیگری را مراعات کند؛ زیرا روزه صرفا ترک خوردن و آشامیدن نیست. معصومین(علیهم السلام) به این مطلب اشاره فرموده‌اند. مثل این حدیث:
امام صادق(علیه السلام) فرمودند: هر گاه روز کردی ، در حالی که صائم هستی، پس باید گوش و چشم تو از حرام حتما صائم باشد، باید جوارح و جمیع اعضای تو از قبیحات و زشتی‌ها پاک باشد، و کارهای بیهوده و لغو، و اذیت خدمتگزارانت را از خود دور کنی، و لازم است بر تو متانت و وقار روزه واقعی تجلی یابد، و ملزم کن نفست را در حد امکان به سکوت و خاموشی، مگر از ذکر خدا و روزی که روزه‌ای ، مانند روزی که روزه نیستی مساوی نباشد. و بپرهیز در حال روزه از مباشرت با زنان و از خنده‌های بلند بپرهیزید، زیرا خدا از خنده‌های قهقهه خشم دارد.
روزه حقیقی و واقعی در این حدیث به نگهداری همه اعضا از حرام و ناروا مشروط شده است. آنگاه که شخص روزه دار با توجه به شرایط و به تعبیر دیگر روزه‌دار واقعی باشد مشخصا در روحیه خود، مراتب عالی کمال را می‌خواهد.
گردآورنده: زکیه نبهانی
اترك تعليق