خاندان عصمت و طهارت (صلوات الله علیهم) شجره طیبه ذکر شده در قرآن
خداوند در آیه 24 سوره مبارکه ابراهیم از شجره طیبه سخن گفته است که بر اساس احادیث و تفاسیر مأثور به خاندان عصمت و طهارت (صلوات الله علیهم) تفسیر شده است و در مقابل از «شجره خبیثه» در آیه 26 همین سوره نامبرده شده است که طبق نقل تفاسیر مأثور مقصود «خاندان ابوسفیان و بنی امیه (لعنه الله علیهم)» می باشد. (1)
خداوند این دو خاندان را در این سوره مورد مقایسه قرار داده است و برای خاندان بنی امیه مثل «شجره خبیثه» را ذکر نموده است و بر اینکه به جز تعداد کمی از اعمال «شجره خبیثه» بالا نمی رود و آنان نیز بسیار کم از خداوند یاد می کنند، تصریح شده است و در عوض برای خاندان عصمت و طهارت (صلوات الله علیه) مثل «شجره طیبه» که دارای ریشه ثابت و استوار، شاخه های سر به جانب آسمان كشيده که دارای میوه هستند؛ آورده شده است. بدین ترتیب با این دو مثل دو خاندان عصمت و طهارت (صلوات الله علیهم) و خاندان بنی امیه مورد مقایسه قرار گرفته اند و منزلت و جایگاه خاندان پیامبر (صلوات الله علیهم) و دشمنانشان به خوبی مشخص گردیده است. بی شک این تمثیل یکی از فصیحترین تمثیلهای قرآنی برای مشخص نمودن حق از باطل است.
در این مجال به ذکر برخی از احادیث رسیده در متون شیعی در تبیین این مثل که خاندان عصمت چون شجره طیبه می باشند؛ می پردازیم:
در کتابهای الکافی شریف و بصائرالدرجات در تفسیر آیه شریفه « أَ لَمْ تَرَ كَيْفَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً كَلِمَةً طَيِّبَةً كَشَجَرَةٍ طَيِّبَةٍ أَصْلُها ثابِتٌ وَ فَرْعُها فِي السَّماء: آیا ندانستی که خدا چگونه مثلی زده است؟ کلمه طیبه مانند درخت پاک است که ریشه اش استوار و پا بر جا و شاخه هایش در آسمان است. (سوره مبارکه ابراهیم، آیه 24)» از حضرت امام باقر (علیه السّلام) نقل شده است:
«عدة من أصحابنا عن أحمد بن محمد عن علي بن سيف عن أبيه عن عمرو بن حريث قال: سألت أبا عبدالله (ع) عن قول الله «كشجرة طيبة أصلها ثابت و فرعها في السماء» قال فقال رسول الله (ص) أصلها و أمير المؤمنين (ع) فرعها و الأئمة من ذريتهما أغصانها و علم الأئمة ثمرتها و شيعتهم المؤمنون ورقها هل فيها فضل قال قلت لا و الله قال و الله إن المؤمن ليولد فتورق ورقة فيها و إن المؤمن ليموت فتسقط ورقة منها.»(2)
«ابوحمزه ثمالی گوید از حضرت امام محمد باقر (علیه السّلام) در مورد تفسیر آیه شریفه «درختی پاک که ریشه اش ثابت و شاخه هایش در آسمان است. (سوره مبارکه ابراهیم، آیه 24)» پرسیدم، فرمودند: حضرت رسول الله (صلی الله علیه و آله) فرمودند: ریشه آن درخت من هستم و تنه اش حضرت امیرالمومنین (علیه السّلام) و شاخه هایش امامان و میوه اش علم ما و برگهایش شیعیان ما هستند. ای ابوحمزه، آیا در درخت غیر از آنچه گفتیم چیز دیگری هست؟ عرض کردم: به خدا سوگند غیر از این چیز دیگری نیست. آنگاه فرمودند: ای ابوحمزه، هر فرزندی که از شیعیان ما متولد شود، در آن درخت برگ تازه ای می روید و هر کس از شیعیان ما بمیرد، یک برگ از آن درخت می افتد.»
سلام بن مستنیر نیز از حضرت امام باقر (علیه السّلام) در این مورد که منظور از «شجره طیبه» در قرآن همان خاندان عصمت و طهارت (صلوات الله علیهم) است؛ نقل نموده است:
«حدثنا يعقوب بن يزيد عن الحسن بن محبوب عن الأحول عن سلام بن المستنير قال: سألت أبا جعفر (ع) عن قول الله تعالى «كشجرة طيبة أصلها ثابت و فرعها في السماء تؤتي أكلها كل حين بإذن ربها» فقال الشجرة رسول الله نسبه ثابت في بني هاشم و فرع الشجرة علي و عنصر الشجرة فاطمة و أغصانها الأئمة و ورقها الشيعة و إن الرجل منهم ليموت فتسقط منها ورقة و إن المولود منهم ليولد فتورق ورقة قال قلت له جعلت فداك قوله تعالى «تؤتي أكلها كل حين بإذن ربها» قال هو ما يخرج من الإمام من الحلال و الحرام في كل سنة إلى شيعته.»(3)
«سلام بن مستنیر گوید: از حضرت امام محمد باقر (علیه السّلام) در مورد آیه شریفه «درختی پاک که ریشه اش ثابت و شاخه هایش در آسمان است و در هر زمانی میوه خود را به اذن پروردگارش می دهد.» سوال نمودم؛ فرمودند: (مقصود از) آن درخت پیامبر می باشد که نسب آن حضرت در بنی هاشم ثابت است و تنه آن حضرت امیرالمومنین (علیه السّلام) و عنصر آن حضرت فاطمه (علیه السّلام) و شاخه هایش امامان (علیهم السّلام) و برگهایش شیعیان ما هستند. وقتی که فرزندی از شیعیان ما متولد شود، در آن درخت برگی تازه می روید و هرگاه یکی از شیعیان بمیرد، یک برگ از آن درخت می افتد.
سلام گوید عرض کردم: فدایت گردم، تفسیر «تؤتي أكلها كل حين بإذن ربها: و در هر زمانی میوه خود را به اذن پروردگارش می دهد.» چیست؟ فرمودند: آن مطالبی از ائمه (علیهم السّلام) است که در هر حج و عمره از حلال و حرام الهی به شیعیان می رسد.» (4)
در معانی الاخبار نیز از حضرت امام محمد باقر (علیه السّلام) در مورد تفسیر این آیه شریفه چنین نقل شده است:
«حدثنا محمد بن إبراهيم بن إسحاق الطالقاني رحمه الله قال حدثنا عبد العزيز بن يحيى قال حدثنا عبد الله بن محمد الضبي قال حدثنا محمد بن هلال قال حدثنا نائل بن نجيح قال حدثنا عمرو بن شمر عن جابر الجعفي قال: سألت أبا جعفر محمد بن علي الباقر (ع) عن قول الله عز و جل «كشجرة طيبة أصلها ثابت و فرعها في السماء تؤتي أكلها كل حين بإذن ربها» قال أما الشجرة فرسول الله (ص) و فرعها علي (ع) و غصن الشجرة فاطمة بنت رسول الله (ص) و ثمرها أولادها (ع) و ورقها شيعتنا ثم قال (ع) إن المؤمن من شيعتنا ليموت فيسقط من الشجرة ورقة و إن المولود من شيعتنا ليولد فتورق الشجرة ورقة.»(5)
«جابر جعفى گويد: از حضرت امام محمد باقر (عليه السّلام) معنى قول خداى عز و جل: «كشجرة طيبة أصلها ثابت و فرعها في السماء تؤتي أكلها كل حين بإذن ربها: مانند درخت پاكى كه ريشه آن در زمين محكم و پابرجا باشد و شاخه آن از بس بلند است سر به جانب آسمان كشيده است، در هر زمان كه خدا حكم نماید به ثمردادن، ثمر خود را مى دهد و به اراده و تكوين آفريدگار ميوه خود را مى دهد. (سوره مبارکه ابراهیم، آیه 24)» را پرسيدم؛ فرمودند: اما آن درخت، پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله) و شاخه آن حضرت و جوانه شاخه آن درخت، حضرت فاطمه (علیها السّلام) دخت رسول خدا (صلى الله عليه و آله) و ميوه آن اولاد او (صلوات الله علیهم) و برگش شيعيان ما هستند. آنگاه فرمود: هر گاه مؤمنى از شيعيان ما بميرد، از آن درخت برگى مى افتد و چون نوزادى از شيعيان ما متولد شود، آن درخت برگى آورد.»(6)
حضرت امام صادق (علیه السّلام) راجع به «سدرة المنتهى» و آیه شریفه 24 سوره مبارکه ابراهیم فرمودند:
«حدثنا موسى بن جعفر قال وجدت بخط أبي رواية عن محمد بن عيسى الأشعري عن محمد بن سليمان الديلمي مولى عبد الله عن سليمان قال: سألت أبا عبد الله (ع) عن قول الله تعالى «سدرة المنتهى» و قوله «أصلها ثابت و فرعها في السماء» فقال رسول الله (ص) و الله جذرها و علي ذروها و فاطمة فرعها و الأئمة أغصانها و شيعتهم أوراقها قال قلت جعلت فداك فما معنى المنتهى قال إليها و الله انتهى الدين من لم يكن من الشجرة فليس بمؤمن و ليس لنا شيعة.»(7)
«سلیمان گفت از حضرت امام صادق (علیه السّلام) راجع به «سدرة المنتهى» و این آیه «اصل آن ثابت است و فرعش در آسمان است.» پرسیدم؛ فرمودند: پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) اصل آن درخت است و حضرت امیرالمومنین (علیه السّلام) قسمت بالای درخت و حضرت فاطمه (سلام الله علیها) تنه آن و ائمه (علیهم السّلام) شاخه های درخت و شیعیان برگهای درخت هستند. عرض کردم: فدایت شوم، پس معنی «المنتهی» چیست؟ فرمود: به خدا قسم دین به آن منتهی می گردد. هر که از آن شجره نباشد نه مومن است و نه شیعه ما.»
عمر بن یزید سابری از حضرت امام صادق (علیه السّلام) درباره تفسیر آیه «أصلها ثابت و فرعها في السماء» و «تؤتي أكلها كل حين» چنین نقل نموده است:
«إكمال الدين جماعة من أصحابنا عن محمد بن همام عن جعفر الفزاري عن جعفر بن إسماعيل الهاشمي عن خاله محمد بن علي عن عبد الرحمن بن حماد عن عمر بن يزيد السابري قال: سألت أبا عبد الله (ع) عن هذه الآية «أصلها ثابت و فرعها في السماء» قال أصلها رسول الله (ص) و فرعها أمير المؤمنين (ع) و الحسن و الحسين ثمرها و تسعة من ولد الحسين أغصانها و الشيعة ورقها و الله إن الرجل منهم ليموت فتسقط ورقة من تلك الشجرة قلت قوله عز و جل «تؤتي أكلها كل حين» قال ما يخرج من علم الإمام إليكم في كل حج و عمرة.» (8)
« عمر بن یزید سابری گفت از حضرت امام صادق (علیه السّلام) درباره آیه «أصلها ثابت و فرعها في السماء» پرسیدم؛ فرمودند: پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) اصل و ریشه و حضرت امیرالمومنین (علیه السّلام) تنه آن و حسن و حسین میوه آن هستند و نُه نفر از ائمه از فرزندان حضرت امام حسین (علیه السّلام) شاخه های آن و شیعیان برگهای آن هستند. به خدا سوگند همانا هر گاه یکی از شیعیان از دنیا برود برگی از درخت فرو می ریزد. گفتم آیه «تؤتي أكلها كل حين باذن ربها» فرمودند: مطالبی از علم امام به شما در هر حج و عمره می رسد.»
در بحار الأنوار به نقل از تفسير العياشي از حضرت امام محمد باقر و حضرت امام صادق (علیهما السّلام)؛ پیامبر و ائمه بعد از ایشان (علیهم السّلام) را «اصل ثابت» ذکر شده در آیه و «فرع» را ولایت تفسیر نموده است:
«تفسير العياشي عن محمد بن علي الحلبي عن زرارة و حمران عن أبي جعفر و أبي عبد الله (ع): في قول الله «ضرب الله مثلا كلمة طيبة كشجرة طيبة أصلها ثابت و فرعها في السماء» قال يعني النبي (ص) و الأئمة من بعده هم الأصل الثابت و الفرع الولاية لمن دخل فيها.» (9)
تفسیر عیاشی: زراره و حمران از حضرت امام محمد باقر و حضرت امام صادق (علیهما السّلام) نقل می کنند که درباره آیه «ضرب الله مثلا كلمة طيبة كشجرة طيبة أصلها ثابت و فرعها في السماء» فرمودند: یعنی پیامبر و ائمه بعد از ایشان (علیهم السّلام) که آنها اصل ثابت هستند و فرع ولایت است برای کسی که داخل آن شود.
پی نوشتها
(1) البرهان في تفسير القرآن، جلد3، صفحه 298
(2) الكافي، جلد1، صفحه 428 - بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد1، صفحه 58
(3) بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد1، صفحه 59
(4) ترجمه بصائر الدرجات، صفحه 193
(5) معاني الأخبار، صفحه 401 – 400
(6) ترجمه معاني الأخبار، جلد2، صفحه 425
(7) بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد1، صفحه 60 -بحار الأنوار، جلد24، صفحه140-139
(8) بحار الأنوار، جلد 24، صفحه 141
(9) بحار الأنوار، جلد24، صفحه 142
منابع
- أصول الكافي، محمد بن يعقوب كلينى، مترجم: محمد باقر كمره اى، قم، اسوه، 1375ش.
- الأمالي، محمد بن الحسن طوسى، محقق / مصحح: مؤسسة البعثة، قم، دار الثقافة، 1414ق.
- بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، محمد باقر بن محمد تقى مجلسى، بيروت، دار إحياء التراث العربي، چاپ دوم، 1403ق.
- البرهان فى تفسير القرآن، سيد هاشم بحرانى، تهران، بنياد بعثت، 1416 ق.
- بصائر الدرجات في فضائل آل محمّد صلّى الله عليهم، محمد بن حسن صفار، محقق / مصحح: محسن بن عباسعلى كوچه باغى، قم، مكتبة آية الله المرعشي النجفي، 1404ق.
- ترجمه بصائر الدرجات في علوم آل محمد (علیهم السلام)، ترجمه و تصحيح و تعليق: عليرضا زكي زاده رناني، قم، وثوق، 1391
- ترجمه معاني الأخبار محمد بن على ابن بابويه، ترجمه محمدى، تهران، چاپ: دوم، 1377ش.
- الكافي، محمد بن يعقوب بن اسحاق كلينى، محقق / مصحح: على اكبر غفارى و محمد آخوندى، تهران، دار الكتب الإسلامية، 1407 ق.
- معاني الأخبار، محمد بن علی ابن بابويه، قم، چاپ: اول، 1403 ق.
اترك تعليق