اسامی مبارک شهدای بنی هاشم در دشت کربلا

شمار شهیدان بنی هاشم در واقعه عاشورا در مقاتل و کتب تاریخی بیست و هفت نفر، بیست و دو نفر، نوزده نفر، هجده نفر، هفده نفر و دوازده نفر ذکر شده است.

در مقاتل و کتب تاریخی از جمله البداية و النهاية، الكامل، تاريخ ‏الطبري، نفس المهموم، الأخبار الطوال آمده است؛ حمل کننده سرهای مطهر شهدای کربلا که در اکثر منابع زحر بن قیس (لعنه الله علیه) و در برخی از منابع شمر (لعنه الله علیه) ذکر شده است شمار هاشمیانی را که سر از بدن جدا نمودند هجده نفر ذکر می کند.(1)

در احادیث نیز شمار هاشمیانی که در واقعه عاشورا به شهادت رسیده اند هفده یا هجده نفر ذکر شده است.

در این مجال ابتدا ذکر اسامی شهدای بنی هاشم در واقعه عاشورا به نقل از مقاتل و کتب تاریخی پرداخته می شود سپس اسامی شهدای والا مقام هاشمی در زیارت رسیده از ناحیه مقدسه در کتب مختلف مورد بررسی قرار می گیرد.

اسامی شهدای بنی هاشم در واقعه کربلا به نقل از مقاتل و کتب تاریخی

پسران حضرت امام حسین (علیهم السّلام)

بیشتر مقاتل و کتب تاریخی نوشته اند که دو پسر حضرت امام حسین (علیه السّلام) در کربلا به شهادت رسیدند.

در الکامل، تذکره الخواص، تسمیه من القتل، تاریخ طبری، مقتل مقرم، ابصار العین و مقتل الحسین خوارزمی از شهادت دو پسر حضرت سیدالشهدا (علیه السّلام) با نامهای علی بن حسین که فرزند بزرگ حضرت بودند و عبدالله بن حسین که گاهی با عنوان رضیع نیز از ایشان یاد شده است؛ گزارش داده اند.(2)

در تاریخ طبری درباره شهادت پسران حضرت امام حسین (علیه السّلام) آمده است:

«و قتل على ابن الحسين بن على و أمه ليلى ابنه ابى مره بن عروه بن مسعود بن معتب الثقفى و أمها ميمونه ابنه ابى سفيان بن حرب قتله مره بن منقذ بن النعمان العبدى و قتل عبد الله بن الحسين بن على و أمه الرباب ابنه إمرئ القيس ابن عدى بن أوس بن جابر بن كعب بن عليم من كلب قتله هانئ ابن ثبيت الحضرمى و استصغر على بن الحسين بن على فلم يقتل.»(3)

على بن حسين بن على نيز كشته شد. مادرش ليلى دختر ابو مره بن عروة بن مسعود ثقفى بود و مادر بزرگش ميمونه دختر ابو سفيان بن حرب بود. قاتل وى منقذ بن نعمان عبدى بود.

عبد الله بن حسين بن على نيز كشته شد، مادرش ام رباب دختر امرى القيس بن عدى كلبى بود. هانى بن ثبيت حضرمى او را كشت. على بن حسين بن على کوچک بود و او را نكشتند.

در تاریخ الکامل نیز آمده است که علی بن حسین و عبدالله بن حسین (علیهما السّلام) از فرزندان حضرت امام حسین (علیه السّلام) به شهادت رسیدند.

«و قتل علي بن الحسين بن علي و أمّه ليلى ابنة أبي مرّة ابن عروة الثقفي و أمّه ميمونة ابنة أبي سفيان بن حرب قتله منقذ بن النعمان العبدي و قتل عبد الله بن الحسين بن علي.»(4)

در تذكرة الخواص از به شهادت رسیدن سه پسر حضرت امام حسین (علیه السّلام) سخن به میان آمده است:

«و قتل علي بن الحسين بن علي و هو علي الاكبر و أمه ليلى بنت مرة الثقفية قتله مرة بن سعد العبدي و قتل عبد اللّه بن الحسين و أمه الرباب بنت امرئ القيس قتله هاني بن ثابت الحضرمي و استصغروا علي بن الحسين فلم يقتلوه و قتلوا أبا بكر بن الحسين بن علي و أمه أم ولد قتله عبد اللّه بن عقبة الغنوي.»(5)

و على بن حسين بن على (علیهم السّلام)، على اكبر، كه مادرش ليلى دختر مرّه ثقفيه بود توسط مرّة بن سعد عبدى شهید شد و عبد اللّه بن حسين (علیه السّلام) را كه مادرش رباب دختر امرء القيس بود هانى بن ثابت خضرمى به شهادت رساند و على بن حسين (علیه السّلام) کم سن و سال به نظرشان رسيد و ایشان را نكشتند و ابو بكر بن‏ حسين بن على (علیهم السّلام) را كه مادرش ام ولد بود عبد اللّه بن عقبه غنوى به شهادت رساند.

در المناقب به شهادت شش فرزند حضرت امام حسین (علیه السّلام) اشاره شده است:

«سِتَّةٌ‌ مِنْ‌ بَنِي اَلْحُسَيْنِ‌ مَعَ‌ اخْتِلاَفٍ‌ فِيهِمْ‌ عَلِيٌ‌ الْأَكْبَرُ وَ إِبْرَاهِيمُ‌ وَ عَبْدُ اللَّهِ‌ وَ مُحَمَّدٌ وَ حَمْزَةُ‌ وَ عَلِيٌّ‌ وَ جَعْفَرٌ وَ عُمَرُ وَ زَيْدٌ وَ ذُبِحَ‌ عَبْدُ اللَّهِ‌ فِي حَجْرِهِ‌.»(6)

شش نفر از فرزندان حضرت امام حسین (علیه السّلام) به شهادت رسیدند که درباره آنان اختلاف است؛ علی اکبر، ابراهیم، عبدالله، محمد، حمزه، علی، جعفر، عمر، زید. عبدالله در آغوش حضرت ذبح شد.

در تذکره الخواص در ذیل فرزندان حضرت امام حسین (علیه السّلام) نقل شده است که

«و محمد قتل مع ابیه: محمد با پدرش در کربلا کشته شد.»(7)

در کتاب المنتظم في تاريخ الملوک و الأمم آمده است که چهار پسر حضرت امام حسین (علیه السّلام) بدین نامها به شهادت رسیدند:           

«و منهم من أولاد الحسين: علي، عبد الله، أبو بكر و القاسم.»(8)

پسران حضرت امیرالمومنین (علیهم السّلام)

تعداد پسران حضرت امیرالمومنین (علیه السّلام) که در دشت کربلا به شهادت رسیدند در مقاتل مختلف، متفاوت گزارش شده است. بنا بر نقل مناقب ابن شهر آشوب و یکی از گزارشهای مقتل الحسین خوارزمی تعداد ایشان را نُه نفر گزارش کرده اند:

«تِسْعَةٌ‌ مِنْ‌ وُلْدِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ‌ اَلْحُسَيْنُ‌ وَ اَلْعَبَّاسُ‌ وَ يُقَالُ‌ وَ ابْنُهُ‌ مُحَمَّدُ بْنُ‌ الْعَبَّاسِ‌ وَ عُمَرُ وَ عُثْمَانُ‌ وَ جَعْفَرٌ وَ إِبْرَاهِيمُ‌ وَ عَبْدُ اللَّهِ‌ الْأَصْغَرُ وَ مُحَمَّدٌ الْأَصْغَرُ وَ أَبُو بَكْرٍ شُكَّ‌ فِي قَتْلِهِ‌.»(9)

نُه نفر از فرزندان حضرت امیرالمومنین(علیه السّلام)؛ حضرت امام حسین (علیه السّلام) و حضرت عباس (علیه السّلام) و گفته اند پسرش محمد بن عباس، عمر، عثمان، جعفر، ابراهیم، عبدالله الاصغر و ابوبکر که در به شهادت رسیدن او شک وجود دارد.

در مقتل الحسین خوارزمی نیز از شهادت نُه پسر حضرت امیرالمومنین (علیه السّلام) بدین نامها با اندکی تفاوت از المناقب ابن شهر آشوب گزارش شده است:

«فمن ولد علي عليه السّلام: الحسين بن علي و أبو بكر بن علي و عمر بن علي و عثمان بن علي و جعفر بن علي و عبد اللّه بن علي و محمد بن علي و العباس بن علي و إبراهيم بن علي.»(10)

از فرزندان حضرت امیرالمومنین (علیه السّلام) حسين بن علي، ابو بكر بن علي، عمر بن علي، عثمان بن علي، جعفر بن علي، عبد اللّه بن علي، محمد بن علي، عباس بن علي و إبراهيم بن علي (رضوان الله علیهم) به شهادت رسیدند.

برخی از مقاتل مانند تذکره الخواص، منتظم فی تاریخ الملوک، تسمیه من القتل و تاریخ طبری تعداد شهیدان پسران حضرت امیرالمومنین (علیه السّلام) را هفت نفر نامبرده اند و ابراهیم و عمر را به عنوان شهدای کربلا ذکر نکرده اند.(11)

برخی از مقاتل نیز شهیدان از نسل حضرت امیرالمومنین را شش نفر دانسته اند. در یکی از نقلهای مقتل الحسین خوارزمی و ابصار العین؛ عمر، محمد و ابراهیم را از شهدای دشت کربلا قلمداد نکرده است(12) و الکامل؛ عمر و ابراهیم و عثمان را جزء شهدای کربلا به شمار نیاورده است.(13)

پسران حضرت امام حسن (علیهم السّلام)

برخی از مقاتل و کتب تاریخی از شهادت چهار پسر حضرت امام حسن مجتبی (علیه السّلام) یاد کرده اند. در کتاب مقتل الحسین خوارزمی از چهار پسر حضرت با نامهای عبدالله بن حسن، قاسم بن حسن، ابوبکر بن حسن و عمر بن حسن نامبرده شده است.(14)

در مناقب ابن شهر آشوب احتمال داده شده است که نام عمر، بِشر بوده باشد.(15)

 کتب تذکره الخواص، تسمیه من القتل، تاریخ طبری، مقتل الحسین مقرم، یکی از نقلهای مقتل الحسین خوارزمی، از عمر بن حسن نامی برده نشده است.(16)

در تذکره الخواص و تاریخ طبری نقل شده است که از کشتن عمر بن حسن یا عمرو بن حسن به خاطر اینکه خردسال بود صرفنظر نمودند.

«و استصغروا أيضا عمر بن الحسن بن علي (ع) فلم يقتلوه و تركوه.»(17)

عمر بن حسن بن علی (علیه السّلام) را کوچک شمردند و از کشتن او صرفنظر کردند.

احمد بن حسن بن علی بن ابی طالب (علیه السّلام)

در کتاب ذخیره الدارین به نقل از محمد بن مسلم بن قتیبه در کتاب «معارف» و حسین بن حسن در کتاب «تاریخ خمیس» از شهادت احمد بن حسن بن علی بن ابی طالب (رضوان الله علیه) در واقعه عاشورا یاد کرده است. نام خواهران ایشان را ام الحسن و ام الخیر، نام مادرشان را ام بشر دختر ابومسعود انصاری و اسمش عقبة بن عمر ذکر نموده است که با حضرت امام حسین (علیه السّلام) از مدینه به مکه و از مکه به کربلا رفتند.(18)

در برخی از مقاتل و کتب تاریخی ذکر شده است که ایشان قبل از قاسم بن حسن (علیه السّلام) به میدان رفت و برخی از کتب نیز نوشته اند ایشان پس از قاسم بن حسن به میدان رفت.

در مقاتل آمده است که احمد بن حسن شجاعانه جنگید و شمار زیادی از دشمن را به هلاکت رساند.(19)

در دمعه الساکبه و محن الابرار قاتل وی هانی بن شبیب حضرمی (لعنه الله علیه) ذکر شده است.(20)

حسن بن حسن (علیه السّلام)

حسن بن حسن مشهور به حسن مثنی (علیه السّلام) از فرزندان دیگر حضرت امام حسن مجتبی(علیه السّلام) است.

اگر چه برخی از منابع به اشتباه از کشته نشدن حسن بن حسن (رضوان الله علیه) را صرفنظر از قتل ایشان به خاطر اینکه خردسال بیان کرده اند (21) اما منابع معتبر از جنگیدن ایشان در میدان نبرد و به خاک و خون کشیدن شماری از دشمنان خبر داده اند که سرانجام با جراحات کاری بر زمین می افتد و در هنگام بریدن سرهای بنی هاشم ایشان را زنده می یابند که به وساطت دایی خود اسماء بن خارجه بن عينية بن بدر الفزارى نجات می یابد.(22)

برخی از منابع از جمله مناقب ابن شهر آشوب و مقتل الحسين(ع)، المقرم از قطع شدن دست ایشان خبر داده اند:

وَ أُسِرَ اَلْحَسَنُ‌ بْنُ‌ الْحَسَنِ‌ مَقْطُوعَةً‌ يَدُهُ‌.(23)

و أصابت الحسن المثنى ابن الإمام الحسن السبط عليه السّلام ثمانية عشر جراحة و قطعت يده اليمنى و لم يستشهد.(24)

حسن بن حسن همسر فاطمه دختر حضرت امام حسین (علیه السّلام) بودند و پس از بهبود به مدینه بازگشت و در هر فرصت از ظلمها و ستمهای رفته بر اهل بیت در دشت کربلا سخن می گفتند. عبدالملک مروان بر نتابید و دستور داد که ایشان را به شهادت برسانند. در سی و پنج سالگی ایشان را مسموم کردند و به شهادت رساندند و در بقیع به خاک سپرده شدند. (25)

ثمره ازدواج حسن مثنی با دختر امام حسین چهار فرزند بود که در تذکره الخواص در این باره آمده است:

«و في هذه السنة أيضا توفيت ... فاطمة بنت الحسين (ع) و أمها أم اسحاق بنت طلحة بن عبيد اللّه تزوجها ابن عمها حسن بن حسن بن علي فولدت له عبد اللّه و ابراهيم، حسن و زينب ثم مات عنه.»(26)

فاطمه بنت الحسين نيز همان سال (صد و هفده قمری) از دنيا رفت كه مادر وى امّ اسحاق دختر طلحة بن عبيد اللّه بود. او با پسر عمويش حسن بن حسن بن على (ع) ازدواج كرد و از او عبد اللّه، ابراهيم، حسن و زينب را به دنيا آورد.

پسران عبدالله بن جعفر (رضوان الله علیهم)

اکثر مقاتل از جمله مقتل الحسین خوارزمی، تسمیه من القتل، تاریخ طبری، مقتل الحسین مقرم، ابصار العین، منتظم فی التاریخ الملوک، الکامل و تذکره الخواص از به شهادت رسیدن دو پسر از عبدالله بن جعفر به نامهای عون و محمد (رضوان الله علیهم) خبر داده اند.(27)

در یکی از نقلهای مقتل الحسین خوارزمی از شهادت عبیدالله بن جعفر علاوه بر عون و محمد خبر داده شده است:

«و من ولد جعفر ابن أبي طالب: محمد بن عبد اللّه بن جعفر و عون بن عبد اللّه بن جعفر و عبيد اللّه بن عبد اللّه بن جعفر.»(28)

در المناقب از عبدالله بن عبدالله به عنوان فرزند سوم عبدالله بن جعفر یاد شده است:

وَ ثَلاَثَةٌ‌ مِنْ‌ وُلْدِ جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ‌ عَبْدِ اللَّهِ‌ بْنِ‌ جَعْفَرٍ وَ عَوْنٌ‌ الْأَكْبَرُ بْنُ‌ عَبْدِ اللَّهِ‌ وَ عَبْدُ اللَّهِ‌ بْنُ‌ عَبْدِ اللَّهِ‌.(29)

پسران عقیل بن ابی طالب (رضوان الله علیهم)

درباره تعداد پسران عقیل بن ابی طالب که در واقعه کربلا به شهادت رسیدند؛ گزارشات متفاوت است که بیشترین تعداد نقل شده در مقاتل نُه نفر می باشد که در مقتل الحسین خوارزمی از ایشان نام برده است:

«و من ولد عقيل؛ مسلم بن عقيل و عبد اللّه بن عقيل و عبد الرحمن بن عقيل و محمد بن عقيل و جعفر بن عقيل و محمد بن مسلم بن عقيل و عبد اللّه بن مسلم بن عقيل و جعفر بن‏ محمد بن عقيل و محمد بن أبي سعيد بن عقيل فهم تسعة.»(30)

در مناقب ابن شهرآشوب اسامی فرزندان عقیل بن ابی طالب چنین ذکر شده است:

«مِنْ‌ بَنِي عَقِيلٍ‌ مُسْلِمٌ‌ وَ جَعْفَرٌ وَ عَوْنٌ‌ وَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ‌ وَ مُحَمَّدُ بْنُ‌ مُسْلِمٍ‌ وَ عَبْدُ اللَّهِ‌ بْنُ‌ مُسْلِمٍ‌ وَ جَعْفَرُ بْنُ‌ مُحَمَّدِ بْنِ‌ عَقِيلٍ‌ وَ مُحَمَّدُ بْنُ‌ أَبِي سَعِيدٍ بْنِ‌ عَقِيلٍ.» (31)

تاریخ طبری فرزندانی از عقیل بن ابی طالب را که به شهادت رسیده اند بدین ترتیب ذکر نموده است:

«و قتل جعفر بن عقيل بن ابى طالب- و أمه أم البنين ابنه الشقر بن الهضاب- قتله بشر بن حوط الهمدانى و قتل عبد الرحمن ابن عقيل- و أمه أم ولد- قتله عثمان بن خالد بن اسير الجهنى و قتل عبد الله بن عقيل بن ابى طالب- و أمه أم ولد- رماه عمرو بن صبيح الصدائى فقتله و قتل مسلم بن عقيل بن ابى طالب- و أمه أم ولد ولد بالكوفه- و قتل عبد الله بن مسلم بن عقيل بن ابى طالب- و أمه رقيه ابنه على بن ابى طالب و أمها أم ولد- قتله عمرو بن صبيح الصدائى و قيل: قتله اسيد بن مالك الحضرمى و قتل محمد بن ابى سعيد بن عقيل- و أمه أم ولد- قتله لقيط بن ياسر الجهنى.»(32)

جعفر بن عقيل به شهادت رسید و مادرش ام البنين دختر شقر بن هضاب بود و بشر بن حوط همدانى او را كشت. عبد الرحمان بن عقيل نيز به شهادت رسید و مادرش كنيز بود عثمان بن خالد جهنى او را كشت. عبد الله بن عقيل بن ابى طالب نيز به شهادت رسید و مادرش كنيز بود و عمر بن صبيح صيداوى تيرى بزد و او را بكشت. مسلم بن عقيل نيز در كوفه به شهادت رسید و مادرش كنيز بود. عبد الله بن مسلم بن عقيل نيز به شهادت رسید و مادرش رقيه دختر على بن ابى طالب بود و مادر بزرگش كنيز بود. عمرو بن صبيح صدايى و به قول ديگر اسيد بن مالك حضرمى او را كشت. محمد بن ابى سعيد بن عقيل نيز به شهادت رسید و مادرش كنيز بود و هبط بن ياسر جهنى او را كشت.

در کتاب ابصار العین اسامی شهیدان بنی عقیل را چنین بر شمرده است:

«عبد اللّه بن مسلم بن عقيل بن أبي طالب‏، محمد بن مسلم بن عقيل بن أبي طالب، ‏محمد بن ابوسعيد بن عقيل بن أبي طالب، عبد الرحمن بن عقيل بن ابى طالب، جعفر بن عقيل بن أبي طالب رضوان اللّه عليهم‏. (رضوان الله علیهم)»(33)

اسامی شهدای هاشمی به نقل از زیارتنامه رسیده از ناحیه مقدسه

در زیارتنامه رسیده از ناحیه مقدسه در کتب إقبال الأعمال، بحار الأنوار، المزار و المزارالكبير اسامی شهدای هاشمی در واقعه کربلا ذکر شده است.(34)

در این مجال به ذکر شهدای نامبرده در این زیارتنامه در کتاب المزار و إقبال الأعمال می پردازیم:

پسران حضرت امام حسین (علیهم السّلام)

در زیارت ناحیه مقدسه از دو پسر حضرت امام حسین (علیه السّلام) عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ و عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحُسَيْنِ الطِّفْلِ الرَّضِيعِ (علیه السّلام) نامبرده شده است که در روز عاشورا به شهادت رسیدند.

پسران حضرت امیرالمومنین (علیهم السّلام)

در زیارت ناحیه مقدسه از پسران حضرت امیرالمومنین که به شهادت رسیده اند بدین ترتیب نامبرده شده است:

أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ، الْعَبَّاسِ بْنِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، جَعْفَرِ بْنِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، عُبَيْدِ اللَّهِ بْنِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، أَبِي بَكْرٍ مُحَمَّدِ بْنِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، عُثْمَانَ بْنِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ سَمِيِّ عُثْمَانَ بْنِ مَظْعُونٍ. (رضوان الله علیهم)

در زیارت نقل شده در بحارالانوار از مُحَمَّدِ بْنِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ نیز به عنوان یکی از پسران شهید حضرت امیرالمومنین (علیه السّلام) یاد شده است.

پسران حضرت امام حسن (علیهم السّلام)

در زیارت رسیده از ناحیه مقدسه در کتب مذکور به شهادت سه فرزند حضرت امام حسن (علیه السّلام) الْقَاسِمِ بْنِ الْحَسَنِ، عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ و أَبِي بَكْرِ بْنِ الْحَسَنِ (رضوان الله علیهم) اشاره شده است.

در کتب دیگر المزار به جای أَبِي بَكْرِ بْنِ الْحَسَنِ از عُبَيْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ به عنوان شهید واقعه عاشورا نامبرده است.

پسران جعفر بن ابی طالب (رضوان الله علیهم)

در زیارت رسیده از ناحیه مقدسه در کتب مذکور از فرزندان جعفر بن ابی طالب به دو شهید مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ أَبِي طَالِبٍ (رضوان الله علیهما) به نقل بسیاری از مقاتل فرزند حضرت زینب (سلام الله علیها) و عَوْنِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ أَبِي طَالِب اشاره شده است.

پسران عقیل بن ابی طالب (رضوان الله علیهم)

در المزار از پسران شهید شده عقیل بن ابی طالب در رکاب حضرت سیدالشهداء (علیه السّلام) جَعْفَرِ بْنِ عَقِيل، عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ عَقِيل، عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَقِيل، مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي سَعْدِ بْنِ عَقِيل و عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْلِمِ بْنِ عَقِيل (رضوان الله علیهم) نامبرده شده است.

زیارت شهدای هاشمی دشت کربلا منقول از ناحیه مقدسه

زیارت رسیده از ناحیه مقدسه در کتاب المزار در این مجال ذکر می شود:

فَإِذَا أَرَدْتَ ذَلِكَ فَقِفْ عَلَى ضَرِيحِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ عَلَيْهِمَا السَّلَامُ‏ مُسْتَقْبِلًا لِلْقِبْلَةِ وَ قُلْ:

السَّلَامُ مِنَ اللَّهِ وَ السَّلَامُ مِنْ مَلَائِكَتِهِ الْمُقَرَّبِينَ وَ أَنْبِيَائِهِ الْمُرْسَلِينَ وَ عِبَادِهِ الصَّالِحِينَ وَ جَمِيعِ أَهْلِ طَاعَتِهِ مِنْ أَهْلِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِينَ عَلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ عَلَيْهِمَا السَّلَامُ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا أَوَّلَ قَتِيلٍ مِنْ نَسْلِ خَيْرِ سَلِيلٍ مِنْ سُلَالَةِ إِبْرَاهِيمَ الْخَلِيلِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْكَ وَ عَلَى أَبِيكَ إِذْ قَالَ فِيكَ قَتَلَ اللَّهُ قَوْماً قَتَلُوكَ يَا بُنَيَّ مَا أَجْرَأَهُمْ عَلَى الرَّحْمَنِ وَ عَلَى انْتِهَاكِ حُرْمَةِ الرَّسُولِ عَلَى الدُّنْيَا بَعْدَكَ الْعَفَا أَشْهَدُ أَنَّكَ ابْنُ حُجَّةِ اللَّهِ وَ ابْنُ أَمِينِهِ حَكَمَ اللَّهُ لَكَ عَلَى قَاتِلِيكَ وَ أَصْلَاهُمْ‏ جَهَنَّمَ وَ ساءَتْ مَصِيراً وَ جَعَلَنَا اللَّهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ مِنْ مُلَاقِيكَ وَ مُرَافِقِيكَ وَ مُرَافِقِي جَدِّكَ وَ أَبِيكَ وَ عَمِّكَ وَ أَخِيكَ وَ أُمِّكَ الْمَظْلُومَةِ الطَّاهِرَةِ الْمُطَهَّرَةِ أَبْرَأُ إِلَى اللَّهِ مِمَّنْ قَتَلَكَ وَ قَاتَلَكَ وَ أَسْأَلُ اللَّهَ مُرَافَقَتَكُمْ فِي دَارِ الْخُلُودِ وَ السَّلَامُ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ السَّلَامُ عَلَى عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحُسَيْنِ الطِّفْلِ الرَّضِيعِ لَعَنَ اللَّهُ رَامِيَهُ حَرْمَلَةَ بْنَ كَاهِلٍ الْأَسَدِيَّ وَ ذَوِيهِ السَّلَامُ عَلَى الْعَبَّاسِ بْنِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ السَّلَامُ عَلَى جَعْفَرِ بْنِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ السَّلَامُ عَلَى عُبَيْدِ اللَّهِ بْنِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ السَّلَامُ عَلَى عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ السَّلَامُ عَلَى أَبِي بَكْرٍ مُحَمَّدِ بْنِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ السَّلَامُ عَلَى عُثْمَانَ بْنِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ السَّلَامُ عَلَى الْقَاسِمِ بْنِ الْحَسَنِ السَّلَامُ عَلَى عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ السَّلَامُ عَلَى عُبَيْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ السَّلَامُ عَلَى مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ أَبِي طَالِبٍ السَّلَامُ عَلَى جَعْفَرِ بْنِ عَقِيلٍ السَّلَامُ عَلَى عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ عَقِيلٍ السَّلَامُ عَلَى عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَقِيلٍ السَّلَامُ عَلَى مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي سَعْدِ بْنِ عَقِيلٍ السَّلَامُ عَلَى عَوْنِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ أَبِي طَالِبٍ عَلَيْهِ السَّلَامُ السَّلَامُ عَلَى عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْلِمِ بْنِ عَقِيلٍ السَّلَامُ عَلَيْكُمْ أَهْلَ الشُّكْرِ وَ الرِّضَا السَّلَامُ‏ عَلَيْكُمْ يَا أَنْصَارَ اللَّهِ وَ رِجَالَهُ مِنْ أَهْلِ الْحَقِّ وَ الْبَلْوَى وَ الْمُجَاهِدِينَ عَلَى بَصِيرَةٍ فِي سَبِيلِه..‏.(35)

در المزارالکبیر و بحارالانوار زیارت رسیده از ناحیه مقدسه با ذکر قاتلان هر کدام از شهدای هاشمی چنین نقل شده است:

مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ عَيَّاشٍ‏ رَحِمَهُ اللَّهُ حَدَّثَنِي الشَّيْخُ الصَّالِحُ أَبُو مَيْسُورِ بْنُ عَبْدِ الْمُنْعِمِ بْنِ النُّعْمَانِ الْمُعَادِي رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ: خَرَجَ مِنَ النَّاحِيَةِ سَنَةَ اثْنَتَيْنِ وَ خَمْسِينَ وَ مِائَتَيْنِ إِلَيَّ عَلَى يَدِ الشَّيْخِ مُحَمَّدِ بْنِ غَالِبٍ الْأَصْفَهَانِيِّ حِينَ وَفَاةِ أَبِي رَحِمَهُ اللَّهُ وَ كُنْتُ حَدَثَ السِّنِّ فَكُنْتُ أَسْتَأْذِنُ فِي زِيَارَةِ مَوْلَايَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَلَيْهِ السَّلَامُ وَ زِيَارَةِ الشُّهَدَاءِ رِضْوَانُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ فَخَرَجَ إِلَيَّ مِنْهُ:

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ إِذَا أَرَدْتَ زِيَارَةَ الشُّهَدَاءِ رِضْوَانُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ فَقِفْ عِنْدَ رِجْلَيِ الْحُسَيْنِ عَلَيْهِ السَّلَامُ وَ هُوَ قَبْرُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِمَا فَاسْتَقْبِلِ الْقِبْلَةَ بِوَجْهِكَ فَإِنَّ هُنَاكَ حَوْمَةَ الشُّهَدَاءِ عَلَيْهِمُ السَّلَامُ وَ أَوْمِ وَ أَشِرْ إِلَى عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ عَلَيْهِمَا السَّلَامُ وَ قُلْ:

السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا أَوَّلَ قَتِيلٍ مِنْ نَسْلِ خَيْرِ سَلِيلٍ‏ مِنْ سُلَالَةِ إِبْرَاهِيمَ الْخَلِيلِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْكَ وَ عَلَى أَبِيكَ إِذْ قَالَ فِيكَ: قَتَلَ اللَّهُ قَوْماً قَتَلُوكَ يَا بُنَيَّ مَا أَجْرَأَهُمْ عَلَى الرَّحْمَنِ وَ عَلَى انْتِهَاكِ حُرْمَةِ الرَّسُولِ عَلَى الدُّنْيَا بَعْدَكَ الْعَفَا كَأَنِّي بِكَ بَيْنَ يَدَيْهِ مَاثِلًا، وَ لِلْكَافِرِينَ قَائِلًا:

أَنَا عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍ‏

  نَحْنُ وَ بَيْتِ اللَّهِ أَوْلَى بِالنَّبِيِ‏

أَطْعَنُكُمْ بِالرُّمْحِ حَتَّى يَنْثَنِي

  أَضْرِبُكُمْ بِالسَّيْفِ أَحْمِي عَنْ أَبِي‏

ضَرْبَ غُلَامٍ هَاشِمِيٍّ عَرَبِيٍ‏

  وَ اللَّهِ لَا يَحْكُمُ فِينَا ابْنُ الدَّعِيِ‏

حَتَّى قَضَيْتَ نَحْبَكَ‏ وَ لَقِيتَ رَبَّكَ أَشْهَدُ أَنَّكَ أَوْلَى بِاللَّهِ وَ بِرَسُولِهِ وَ أَنَّكَ ابْنُ حُجَّتِهِ وَ أَمِينُهُ حَكَمَ اللَّهُ لَكَ عَلَى قَاتِلِكَ مُرَّةَ بْنِ مُنْقِذِ بْنِ النُّعْمَانِ الْعَبْدِيِّ لَعَنَهُ اللَّهُ وَ أَخْزَاهُ وَ مَنْ شَرِكَهُ فِي قَتْلِكَ وَ كَانُوا عَلَيْكَ ظَهِيراً أَصْلَاهُمُ‏ اللَّهُ جَهَنَّمَ وَ ساءَتْ مَصِيراً وَ جَعَلَنَا اللَّهُ مِنْ مُلَاقِيكَ وَ مُرَافِقِيكَ وَ مُرَافِقِي جَدِّكَ وَ أَبِيكَ وَ عَمِّكَ وَ أَخِيكَ وَ أُمِّكَ الْمَظْلُومَةِ وَ أَبْرَأُ إِلَى اللَّهِ مِنْ قَاتِلِيكَ وَ أَسْأَلُ اللَّهَ مُرَافَقَتَكَ فِي دَارِ الْخُلُودِ وَ أَبْرَأُ إِلَى اللَّهِ مِنْ أَعْدَائِكَ أُولِي الْجُحُودِ وَ السَّلَامُ عَلَيْكَ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ.

السَّلَامُ عَلَى عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحُسَيْنِ، الطِّفْلِ الرَّضِيعِ [وَ الْمَرْمِيِّ الصَّرِيعِ، الْمُتَشَحِّطِ دَماً الْمُصَعَّدِ دَمُهُ فِي السَّمَاءِ، الْمَذْبُوحِ بِالسَّهْمِ فِي حَجْرِ أَبِيهِ‏] لَعَنَ اللَّهُ رَامِيَهُ حَرْمَلَةَ بْنَ كَاهِلٍ الْأَسَدِيَّ وَ ذَوِيهِ.

السَّلَامُ عَلَى عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ [مُبْلَى الْبَلَاءِ وَ] الْمُنَادِي بِالْوَلَاءِ فِي عَرْصَةِ كَرْبَلَاءَ الْمَضْرُوبِ مُقْبِلًا وَ مُدْبِراً وَ لَعَنَ اللَّهُ قَاتِلَهُ‏ هَانِيَ بْنَ ثُبَيْتٍ الْحَضْرَمِيَّ.

السَّلَامُ عَلَى الْعَبَّاسِ بْنِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، الْمِوَاسِي أَخَاهُ بِنَفْسِهِ الْآخِذِ لِغَدِهِ مِنْ أَمْسِهِ‏ الْفَادِي لَهُ الْوَاقِي، السَّاعِي إِلَيْهِ بِمَائِهِ الْمَقْطُوعَةِ يَدَاهُ لَعَنَ اللَّهُ قَاتِلِيهِ يَزِيدَ بْنَ الرُّقَادِ وَ حَكِيمَ بْنَ الطُّفَيْلِ الطَّائِيَّ.

السَّلَامُ عَلَى جَعْفَرِ بْنِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، الصَّابِرِ بِنَفْسِهِ مُحْتَسِباً وَ النَّائِي عَنِ الْأَوْطَانِ مُغْتَرِباً الْمُسْتَسْلِمِ لِلْقِتَالِ الْمُسْتَقْدِمِ لِلنِّزَالِ‏ الْمَكْثُوْرِ بِالرِّجَالِ‏ لَعَنَ اللَّهُ قَاتِلَهُ هَانِيَ بْنَ ثُبَيْتٍ الْحَضْرَمِيَّ.

السَّلَامُ عَلَى عُثْمَانَ بْنِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ سَمِيِّ عُثْمَانَ بْنِ مَظْعُونٍ، لَعَنَ اللَّهُ رَامِيَهُ بِالسَّهْمِ خَوْلِيَّ بْنَ يَزِيدَ الْأَصْبَحِيَّ الْإِيَادِيَ‏ الدَّارِمِيَّ.

السَّلَامُ عَلَى مُحَمَّدِ بْنِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ قَتِيلِ الْإِيَادِيِ‏ الدَّارِمِيِّ لَعَنَهُ اللَّهُ وَ ضَاعَفَ لَهُ الْعَذَابَ الْأَلِيمَ وَ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْكَ يَا مُحَمَّدُ وَ عَلَى أَهْلِ بَيْتِكَ الصَّابِرِينَ.

السَّلَامُ عَلَى أَبِي بَكْرِ بْنِ الْحَسَنِ الزَّكِيِّ الْوَلِيِّ، الْمَرْمِيِّ بِالسَّهْمِ ‏الرَّدِيِّ، لَعَنَ اللَّهُ قَاتِلَهُ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ عُقْبَةَ الْغَنَوِيَّ.

السَّلَامُ عَلَى عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ الزَّكِيِّ، لَعَنَ اللَّهُ قَاتِلَهُ وَ رَامِيَهُ حَرْمَلَةَ بْنَ كَاهِلٍ الْأَسَدِيَّ.

السَّلَامُ عَلَى الْقَاسِمِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ، الْمَضْرُوبِ هَامَتُهُ‏ الْمَسْلُوبِ لَامَتُهُ‏ حِينَ نَادَى الْحُسَيْنَ عَمَّهُ فَجَلَى‏ عَلَيْهِ عَمُّهُ كَالصَّقْرِ وَ هُوَ يَفْحَصُ‏ بِرِجْلِهِ التُّرَابَ وَ الْحُسَيْنُ يَقُولُ: بُعْداً لِقَوْمٍ قَتَلُوكَ وَ مَنْ خَصْمُهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ جَدُّكَ وَ أَبُوكَ ثُمَّ قَالَ: عَزَّ وَ اللَّهِ عَلَى‏ عَمِّكَ أَنْ تَدْعُوَهُ فَلَا يُجِيبَكَ، أَوْ يُجِيبَكَ وَ أَنْتَ قَتِيلٌ جَدِيلٌ فَلَا يَنْفَعَكَ هَذَا وَ اللَّهِ يَوْمٌ كَثُرَ وَاتِرُهُ‏ وَ قَلَّ نَاصِرُهُ جَعَلَنِيَ اللَّهُ مَعَكُمَا يَوْمَ جَمْعِكُمَا وَ بَوَّأَنِي مُبَوَّأَكُمَا وَ لَعَنَ اللَّهُ قَاتِلَكَ عُمَرَ بْنَ سَعْدِ بْنِ نُفَيْلٍ الْأَزْدِيَّ وَ أَصْلَاهُ جَحِيماً وَ أَعَدَّ لَهُ عَذَاباً أَلِيماً.

السَّلَامُ عَلَى عَوْنِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الطَّيَّارِ فِي الْجِنَانِ حَلِيفِ‏ الْإِيمَانِ وَ مُنَازِلِ‏ الْأَقْرَانِ النَّاصِحِ لِلرَّحْمَانِ التَّالِي لِلْمَثَانِي وَ الْقُرْآنِ لَعَنَ اللَّهُ قَاتِلَهُ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ قُطْبَةَ النَّبْهَانِيَّ.

السَّلَامُ عَلَى مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الشَّاهِدِ مَكَانَ أَبِيهِ وَ التَّالِي لِأَخِيهِ وَ وَاقِيهِ بِبَدَنِهِ لَعَنَ اللَّهُ قَاتِلَهُ عَامِرَ بْنَ نَهْشَلٍ التَّيْمِيَّ.

السَّلَامُ عَلَى جَعْفَرِ بْنِ عَقِيلٍ لَعَنَ اللَّهُ قَاتِلَهُ بِشْرَ بْنَ خُوطٍ الْهَمْدَانِيَّ.

السَّلَامُ عَلَى عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ عَقِيلٍ وَ لَعَنَ اللَّهُ قَاتِلَهُ وَ رَامِيَهُ عُمَرَ بْنَ أَسَدٍ الْجُهَنِيَّ.

السَّلَامُ عَلَى الْقَتِيلِ ابْنِ الْقَتِيلِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْلِمِ بْنِ عَقِيلٍ وَ لَعَنَ اللَّهِ رَامِيَهُ عَمْرَو بْنَ صَبِيحٍ الصَّيْدَاوِيَّ.

السَّلَامُ عَلَى مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي سَعِيدِ بْنِ عَقِيلٍ وَ لَعَنَ اللَّهُ قَاتِلَهُ لَقِيطَ بْنَ يَاسِرٍ الْجُهَنِيَّ.(36) 

پی نوشتها

(1) البداية و النهاية، جلد ‏8، صفحه 191- ترجمه الكامل، جلد ‏11، صفحه 197- 196- تاريخ ‏الطبري، جلد ‏5، صفحه 460 – 460 - نفس المهموم، 383 صفحه - الأخبارالطوال، صفحه 260- 259

(2) الكامل، جلد‏4، صفحه 92- تسمية من قتل مع الحسين(ع)، صفحه150- تاريخ ‏الطبري، جلد ‏5، صفحه 468، مقتل الحسين(ع) مقرم، صفحه 272 - 267 - مقتل الحسين(ع) خوارزمي، جلد 2، صفحه 52 - ابصار العین، صفحه 55 – 49

(3)تاريخ ‏الطبري، جلد ‏5، صفحه 468

(4)الكامل، جلد ‏4، صفحه 92

(5)تذكرة الخواص، صفحه 229

(6) المناقب، جلد4، صفحه 112

(7) تذكرة الخواص، صفحه 249

(8)المنتظم في تاريخ الملوک و الأمم، جلد ‏5، صفحه340

(9) المناقب، جلد4، صفحه 112

(10)مقتل الحسين(ع) خوارزمی، جلد2، صفحه 53

(11) تذکره الخواص، صفحه 229 - منتظم فی تاریخ الملوک، جلد5، صفحه 340 - تسمیه من القتل، صفحه 150– 149- تاریخ طبری، جلد5، صفحه468

(12)مقتل الحسین خوارزمی، جلد2، صفحه 53 – ابصارالعین، صفحه 92 – 49

(13) الكامل، جلد ‏4، صفحه 92

(14) مقتل الحسین خوارزمی، جلد2،صفحه 52

(15) المناقب، جلد 4، صفحه 112

(16) تذكرة الخواص، صفحه 229، تسمية من قتل مع الحسين(ع)، صفحه 150، تاريخ‏ الطبري، جلد‏5، صفحه 468 - مقتل الحسين(ع) مقرم، صفحه 277 – 275، مقتل الحسين(ع) خوارزمي، جلد ‏2، صفحه 52

(17) تذكرة الخواص، صفحه 229

(18) ذخیرة الدارین، صفحه 312

(19) ذخیرة الدارین، صفحه 312 - الدمعة الساکبة، جلد4، صفحه 318

(20)ذخیرة الدارین، صفحه 312 - الدمعة الساکبة، جلد4، صفحه 318- محن الأبرار، صفحه 942 - 941

(21)تاريخ ‏الطبري، جلد ‏5، صفحه 469- الكامل، جلد ‏4، صفحه 92

(22)مقتل الحسین(علیه السّلام) مقرم، صفحه 321-320 -ترجمه مقتل مقرم، صفحه 209 - زندگانى دوازده امام عليهم السلام، جلد1، صفحه 609 - قمقام زخار و صمصام بتار، صفحه 506

(23) المناقب، جلد4، صفحه112

(24) مقتل الحسين(ع) مقرم، صفحه 277 - 275

(25) حقایق پنهان، صفحه 361 – 360

(26)تذكرة الخواص، صفحه 251   

(27) مقتل الحسين(ع) خوارزمي، جلد‏2، صفحه 53 - تسمية من قتل مع الحسين(ع)، صفحه 151 - 150 - تاريخ‏ الطبري، جلد ‏5، صفحه 469 - 468 - مقتل الحسين(ع) مقرم، صفحه 274 - 275 - ابصار العین، صفحه 77 - 75 - المنتظم في تاريخ الملوک و الأمم، جلد 5، صفحه340 - تذكرة الخواص، صفحه 229

(28)مقتل الحسين (ع) خوارزمي، جلد ‏2، صفحه 53

(29)المناقب، جلد 4، صفحه 112

(30)مقتل الحسين(ع) خوارزمي، جلد ‏2، صفحه 54 – 53

(31) المناقب، جلد4، صفحه 112

(32)تاريخ ‏الطبري، جلد ‏5، صفحه 469

(33) ابصار العین، صفحه92 – 78

(34) المزار، صفحه 154- 150- بحار الأنوار، جلد ‏98، صفحه 274 - 269- إقبال الأعمال، جلد‏2، صفحه 713 – 715 - المزار الكبير، صفحه 494

(35) المزار، صفحه 150 -147

(36) المزار الكبير، صفحه 491 – 486 - بحار الأنوار، جلد ‏98، صفحه 271 – 269

منابع

- ابصار العين في أنصار الحسين عليه السلام‏، شيخ محمد بن طاهر سماوى‏، قم،‏ دانشگاه شهيد محلاتى‏، 1419ق‏.

- الأخبار الطوال، ابو حنيفه احمد بن داود الدينورى، تحقيق عبد المنعم عامر مراجعه جمال الدين شيال، قم، منشورات الرضى، 1368ش.

- إقبال الأعمال، على بن موسى ابن طاووس، ‏تهران‏، دار الكتب الإسلاميه‏، 1409ق‏.

- بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، محمد باقر بن محمد تقى مجلسى، بيروت، دار إحياء التراث العربي، چاپ دوم، 1403ق.

- البداية و النهاية، أبو الفداء اسماعيل بن عمر بن كثير الدمشقى، بيروت، دار الفكر،1407ق./ 1986

- تاريخ الطبرى (تاريخ الأمم و الملوك)، محمد بن جرير طبرى، تحقيق محمد أبو الفضل ابراهيم ، بيروت، دارالتراث، 1387/1967

- تاريخ طبرى، محمد بن جرير طبرى، ترجمه ابو القاسم پاينده، تهران، اساطير، 1375

- تذکرة الخواص من الأمة بذکر خصائص الأئمة، یوسف‌ بن‌ قزاوغلی‌ ابن‌جوزی‌، ۲ جلد، محقق: حسین تقی‌ زاده، قم، المجمع العالمي لاهل البيت عليهم السلام، مرکز الطباعة و النشر، ۱۴۲۶ ق.  

- الکامل (كامل تاريخ بزرگ اسلام و ايران)، عز الدين على بن اثير، ترجمه ابو القاسم حالت و عباس خليلى، تهران، مؤسسه مطبوعاتى علمى، 1371ش.

- ترجمه ‏مقتل الحسين (عليه السّلام) مقرم، عبد الرزاق مقرّم، مترجم محمد مهدى عزيز الهى كرمانى، نويد اسلام‏، قم، 1381

- تسمية من قتل مع الحسين (عليه السّلام)، ‏ فضيل بن زبير رسان‏، قم‏، آل البيت، نوبت چاپ: دوم‏، ‏1406 ق.‏

- حقایق پنهان، احمد زمانی، قم، بوستان کتاب، 1381

- الدمعة الساکبة في أحوال النبي (ص) و العترة الطاهرة، محمدباقر بن عبدالکریم بهبهانی، منامه ، مکتبة العلوم العامة، 1408 ه.ق.

- ذخیره الدارین فیما یتعلق بمصائب الحسین علیه السّلام و اصحابه، عبدالمجید بن محمد رضا حسینی حائری شیرازی، قم، زمزم هدایت، بی تا

- زندگانى دوازده امام عليهم السلام، هاشم معروف الحسنى، مترجم محمد مقدس، تهران‏، امير كبير، 1382 ش‏‏.

- قمقام زخار و صمصام التبار، فرهاد میرزا قاجار، مصحح: محمود محرمی، تهران، کتابچی، 1386

- الکامل (كامل تاريخ بزرگ اسلام و ايران)، عز الدين على بن اثير، ترجمه ابو القاسم حالت و عباس خليلى، تهران، مؤسسه مطبوعاتى علمى، 1371ش.

- محن الابرار، محمد باقر بن محمد تقی مجلسی، مترجم:حسن بن عبدالله هشترودی تبریزی، محقق: علی اکبر رنجبران تهرانی، تهران، آرام دل، 1389ش.

- المزار الكبير، محمد بن جعفر ابن مشهدى، 1جلد، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، چاپ: اول، 1419 ق

- المزار في كيفية زيارات النبيّ و الأئمة عليهم السلام، محمد بن مكى شهيد اول، قم، مدرسه امام مهدى عليه السلام، چاپ اول، 1410 ق.

- مقتل الحسین(علیه السّلام)، عبدالرزاق مقرم، بیروت، موسسه الخرسان للمطبوعات، 1426ق.

- مقتل الحسین (علیه السّلام) خوارزمی، موفق بن احمد اخطب خوارزم، جلد ۲، قم، أنوار الهدی، 1381ش.

- مناقب آل أبي طالب عليهم السلام، محمد بن على ابن شهر آشوب مازندرانى، 4 جلد، قم، علامه، چاپ اول، 1379 ق.

- المنتظم في تاريخ الملوک و الأمم، عبدالرحمن بن علی ابن‌ جوزی، بیروت، دار الکتب العلمية، منشورات محمد علي بيضون، 1412ق.

- منتهى الآمال فى تواريخ النبى و الآل عليهم السلام (عربي)، حاج شيخ عباس قمى، ‏ قم، جامعه مدرسين (موسسه النشر الاسلامى)، 1422 ق.