رنجها و مصائب خاندان حضرت سیدالشهدا(علیهم السّلام) به مصیبتهای دشت کربلا ختم نشد و پس از طی مسیری طولانی با رنجها و مشقتهای بسیار به شام بلا رسیدند. مقتلها از آذین نمودن شهر و جشن و سرور در شهر به خاطر پیروزی یزید ملعون همزمان با ورود اهل بیت عصمت (علیهم السّلام) خبر داده اند. خاندان وحی (علیهم السّلام) در حالی که سرهای شهدا بر نیزه همراه ایشان حمل می شد از محله ای شلوغ و پر رفت و آمد وارد شهر شام شدند و سه ساعت در درب مسجد جامع محل نگهداری اسرا معطل ماندند تا یزید ملعون اجازه ورود به آن سروران داد. یزید بن معاویه(لعنه الله) اهل بیت عصمت(علیهم السّلام) را به حضور خواند و سر مطهر حضرت سیدالشهدا(علیه السّلام) را در طشت طلا در مقابل خود نهاد و به سر مطهر جسارتها نمود.
طاقت فرسایی این فاجعه تا به حدی بود که بنا به گواهی تاریخ زنان خاندان یزید به حال خاندان آل الله از جمله مخدرات اهل بیت(علیهم السلام) شیون و گریه سر دادند:
«زنان حسين را نزد يزيد بن معاويه بردند و زنان آل يزيد و دختران معاويه و خاندانش شيون و واويلا كردند و زاری برپا كردند و سر حسين را برابر يزيد گذاشتند. سكينه گفت: «سخت دل تر و كافرتر و مشركتر و جفاكارتر از يزيد نديدم.»(1)
1. جسارت یزید(لعنه الله) و خطبه عقیله بنی هاشم (علیها السّلام)
مقتل الحسین خوارزمی به شرح وقایع جسارت یزید(لعنه الله) به سر مطهر حضرت امام حسین(علیه السّلام) و اعتراض حضرت زینب(سلام الله علیها) با خطبه ای غرّا و روشنگر پرداخته است:
«أخبرنا الشيخ الإمام مسعود بن أحمد، فيما كتب إليّ من دهستان، أخبرنا شيخ الإسلام أبو سعد المحسن بن محمد بن كرامة الجشمي أخبرنا الشيخ أبو حامد أخبرنا أبو حفص عمر بن الجازي بنيسابور أخبرنا أبو محمد الحسن بن محمد المؤدب الساري حدثنا أبو الحسين محمد بن أحمد الحجري أخبرنا أبو بكر محمد بن دريد الأزدي حدثنا المكي عن الحرمازي عن شيخ من بني تميم من أهل الكوفة قال: لما ادخل رأس الحسين و حرمه على يزيد بن معاوية و كان رأس الحسين بين يديه في طست، جعل ينكت ثناياه بمخصرة في يده و يقول:«ليت أشياخي ببدر شهدوا» و ذكر الأبيات إلى قوله:«من بني أحمد ما كان فعل» فقامت زينب بنت علي و امها فاطمة بنت رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله فقالت: الحمد للّه رب العالمين و الصلاة و السلام على سيد المرسلين، صدق اللّه تعالى...»(2)
«مسعود بن احمد در نامه ای که از دهستان فرستاد از ابن کرامه جشمی از ابوحامد از ابوحفص الجازی در نیشابور از ابو محمد مؤدب ساری از ابن الحجری از ابوبکر محمد بن درید أزدی از مکی از حرمازی از شیخی از بنی تمیم از اهل کوفه نقل کرده است: هنگامی که سر مطهر حضرت امام حسین(علیه السّلام) و خاندان ایشان را بر یزید بن معاویه وارد کردند و سر مطهر حضرت(علیه السّلام) روبروی او در طشت بود و با چوبدستی ای که در دستانش بود شروع کرد به کوبیدن بر دندانهای پیشین حضرت امام حسین(علیه السّلام) و این ابیاتی را خواند تا این گفتارش«كاش اشياخ (اجداد) من كه در بدر كشته شدند...» و ابیاتی خواند تا رسید به «من از خندف نباشم اگر از فرزندان احمد در برابر آنچه كرده اند؛ انتقام نگيرم.» پس زینب دختر علی و مادرش فاطمه دختر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) برخاست و فرمود: سپاس خداى را كه پروردگار عالميان است و درود بر پيغمبر و همه فرزندانش. خداى سبحان سخن به راست فرمود...»
در مقتل الحسین مقرم نیز به نقل از ابن نما و ابن طاووس ذکر شده است که حضرت زینب کبری(علیها السّلام) وقتی یزید(لعنه الله) به سر مطهر حضرت سید الشهدا(علیه السّلام) جسارت نمود و ابیات زبعری را خواند؛ برخاستند و خطبه ای غرّا ایراد نمودند:
«قال ابن نما و ابن طاووس لما سمعت زينب بنت علي(عليهما السّلام) يزيد يتمثل بأبيات ابن الزبعرى
ليـت أشـياخـي ببدر شهدوا
جزع الخزرج من وقع الأسل
لأهـلـوا و اسـتـهـلـوا فـرحا
ثـم قالـوا يـا يـزيـد لا تشل
قـد قتلـنا القرم من ساداتهم
و عـدلنـاه بـبـدر فـاعـتـدل
لعـبت هـاشـم بـالـمـلك فلا
خـبــر جـاء و لا وحـي نـزل
لست من خندف إن لم أنتقم
مـن بـني أحمد ما كان فعل
قالت: الحمد للّه رب العالمين و صلى اللّه على رسوله و آله أجمعين. صدق اللّه سبحانه...»(3)
ابن نما و ابن طاووس نقل کرده اند هنگامی که حضرت زینب بنت علی(علیها السّلام) شنید که یزید به ابیات زبعری تمثل جسته است:
كاش اشياخ (اجداد) من كه در بدر كشته شدند. ناله خزرج را از درد نيزه شاهد بودند.
پس برخيزند و پايكوبى كنند و بگويند: اى يزيد دست مريزاد.
ارباب و سادات آنان را كشتيم و انتقام بدر را گرفتيم.
هاشم با سلطنت بازى كرد، زيرا نه خبرى آمده است و نه وحيى نازل شده است.
من از خندف نباشم اگر از فرزندان احمد در برابر آنچه كرده اند؛ انتقام نگيرم.
فرمود: سپاس خداى را كه پروردگار عالميان است و درود بر پيغمبر و همه فرزندانش. خداى سبحان سخن به راست فرمود...»
خطبه حضرت زینب(سلام الله علیها) که از نظر فصاحت و استواری سخن و بلاغت در بالاترین درجه سخنوری بود و سبب برملا شدن چهره حقیقی یزید ملعون گردید در مقاتل و کتب تاریخی چنین ثبت شده است:
قَالَ الرَّاوِي فَقَامَتْ زَيْنَبُ بِنْتُ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ عَلَيْهِ السَّلاَمُ فَقَالَتْ: «اَلْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ وَ صَلَّى اللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ وَ آلِهِ أَجْمَعِينَ صَدَقَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ كَذَلِكَ يَقُولُ«ثُمَّ كانَ عاقِبَةَ الَّذِينَ أَساؤُا السُّواى أَنْ كَذَّبُوا بِآياتِ اللّهِ وَ كانُوا بِها يَسْتَهْزِؤُنَ» أَ ظَنَنْتَ يَا يَزِيدُ حَيْثُ أَخَذْتَ عَلَيْنَا أَقْطَارَ الْأَرْضِ وَ آفَاقَ السَّمَاءِ فَأَصْبَحْنَا نُسَاقُ كَمَا تُسَاقُ الْأُسَرَاءُ أَنَّ بِنَا هَوَاناً عَلَيْهِ وَ بِكَ عَلَيْهِ كَرَامَةً وَ أَنَّ ذَلِكَ لِعِظَمِ خَطَرِكَ عِنْدَهُ فَشَمَخْتَ بِأَنْفِكَ وَ نَظَرْتَ فِي عِطْفِكَ جَذْلاَنَ مَسْرُوراً حَيْثُ رَأَيْتَ الدُّنْيَا لَكَ مُسْتَوْثِقَةً وَ الْأُمُورَ مُتَّسِقَةً وَ حِينَ صَفَا لَكَ مُلْكُنَا وَ سُلْطَانُنَا فَمَهْلاً مَهْلاً أَ نَسِيتَ قَوْلَ اللَّهِ تَعَالَى «وَ لا يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّما نُمْلِي لَهُمْ خَيْرٌ لِأَنْفُسِهِمْ إِنَّما نُمْلِي لَهُمْ لِيَزْدادُوا إِثْماً وَ لَهُمْ عَذابٌ مُهِينٌ» أَ مِنَ الْعَدْلِ يَا ابْنَ الطُّلَقَاءِ تَخْدِيرُكَ حَرَائِرَكَ وَ إِمَاءَكَ وَ سَوْقُكَ بَنَاتِ رَسُولِ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) سَبَايَا قَدْ هَتَكْتَ سُتُورَهُنَّ وَ أَبْدَيْتَ وُجُوهَهُنَّ تَحْدُو بِهِنَّ الْأَعْدَاءُ مِنْ بَلَدٍ إِلَى بَلَدٍ وَ يَسْتَشْرِفُهُنَّ أَهْلُ الْمَنَاهِلِ وَ الْمَنَاقِلِ وَ يَتَصَفَّحُ وُجُوهَهُنَّ الْقَرِيبُ وَ الْبَعِيدُ وَ الدَّنِيُّ وَ الشَّرِيفُ لَيْسَ مَعَهُنَّ مِنْ رِجَالِهِنَّ وَلِيٌّ وَ لاَ مِنْ حُمَاتِهِنَّ حَمِيٌّ وَ كَيْفَ يُرْتَجَى مُرَاقَبَةُ مَنْ لَفَظَ فُوهُ أَكْبَادَ الْأَزْكِيَاءِ وَ نَبَتَ لَحْمُهُ مِنْ دِمَاءِ الشُّهَدَاءِ وَ كَيْفَ يَسْتَبْطِئُ فِي بُغْضِنَا أَهْلَ الْبَيْتِ مَنْ نَظَرَ إِلَيْنَا بِالشَّنَفِ وَ الشَّنَئَانِ وَ الْإِحَنِ وَ الْأَضْغَانِ ثُمَّ تَقُولُ غَيْرَ مُتَأَثِّمٍ وَ لاَ مُسْتَعْظِمٍ
لَأَهَلُّوا وَ اسْتَهَلُّوا فَرَحاً
ثُمَّ قَالُوا يَا يَزِيدُ لاَ تُشَلَّ
مُنْتَحِياً عَلَى ثَنَايَا أَبِي عَبْدِ اللَّهِ سَيِّدِ شَبَابِ أَهْلِ اَلْجَنَّةِ تَنْكُتُهَا بِمِخْصَرَتِكَ وَ كَيْفَ لاَ تَقُولُ ذَلِكَ وَ قَدْ نَكَأْتَ الْقَرْحَةَ وَ اسْتَأْصَلْتَ الشَّافَةَ بِإِرَاقَتِكَ دِمَاءَ ذُرِّيَّةِ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ نُجُومِ الْأَرْضِ مِنْ آلِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ وَ تَهْتِفُ بِأَشْيَاخِكَ زَعَمْتَ أَنَّكَ تُنَادِيهِمْ فَلَتَرِدَنَّ وَشِيكاً مَوْرِدَهُمْ وَ لَتَوَدَّنَّ أَنَّكَ شَلَلْتَ وَ بَكِمْتَ وَ لَمْ تَكُنْ قُلْتَ مَا قُلْتَ وَ فَعَلْتَ مَا فَعَلْتَ اللَّهُمَّ خُذْ لَنَا بِحَقِّنَا وَ انْتَقِمْ مِنْ ظَالِمِنَا وَ أَحْلِلْ غَضَبَكَ بِمَنْ سَفَكَ دِمَاءَنَا وَ قَتَلَ حُمَاتَنَا فَوَ اللَّهِ مَا فَرَيْتَ إِلاَّ جِلْدَكَ وَ لاَ حَزَزْتَ إِلاَّ لَحْمَكَ وَ لَتَرِدَنَّ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) بِمَا تَحَمَّلْتَ مِنْ سَفْكِ دِمَاءِ ذُرِّيَّتِهِ وَ انْتَهَكْتَ مِنْ حُرْمَتِهِ فِي عِتْرَتِهِ وَ لُحْمَتِهِ حَيْثُ يَجْمَعُ اللَّهُ شَمْلَهُمْ وَ يَلُمُّ شَعَثَهُمْ وَ يَأْخُذُ بِحَقِّهِمْ « وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللّهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْياءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ« وَ حَسْبُكَ بِاللَّهِ حَاكِماً وَ بِمُحَمَّدٍ (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) خَصِيماً وَ بِجَبْرَئِيلَ ظَهِيراً وَ سَيَعْلَمُ مَنْ سَوَّلَ لَكَ وَ مَكَّنَكَ مِنْ رِقَابِ اَلْمُسْلِمِينَ «بِئْسَ لِلظّالِمِينَ بَدَلاً» وَ أَيُّكُمْ «شَرٌّ مَكاناً وَ أَضْعَفُ جُنْداً» وَ لَئِنْ جَرَّتْ عَلَيَّ الدَّوَاهِي مُخَاطَبَتَكَ إِنِّي لَأَسْتَصْغِرُ قَدْرَكَ وَ أَسْتَعْظِمُ تَقْرِيعَكَ وَ أَسْتَكْثِرُ تَوْبِيخَكَ لَكِنَّ الْعُيُونَ عبْرَى وَ الصُّدُورَ حَرَّى أَلاَ فَالْعَجَبُ كُلُّ الْعَجَبِ لِقَتْلِ حِزْبِ اللَّهِ النُّجَبَاءِ بِحِزْبِ اَلشَّيْطَانِ الطُّلَقَاءِ فَهَذِهِ الْأَيْدِي تَنْطِفُ مِنْ دِمَائِنَا وَ الْأَفْوَاهُ تَتَحَلَّبُ مِنْ لُحُومِنَا- وَ تِلْكَ الْجُثَثُ الطَّوَاهِرُ الزَّوَاكِي تَنْتَابُهَا الْعَوَاسِلُ وَ تُعَفِّرُهَا أُمَّهَاتُ الْفَرَاعِلِ وَ لَئِنِ اتَّخَذْتَنَا مَغْنَماً لَتَجِدَنَّا وَشِيكاً مَغْرَماً حِينَ لاَ تَجِدُ إِلاَّ مَا قَدَّمَتْ يَدَاكَ «وَ ما رَبُّكَ بِظَلاّمٍ لِلْعَبِيدِ» فَإِلَى اللَّهِ الْمُشْتَكَى وَ عَلَيْهِ الْمُعَوَّلُ فَكِدْ كَيْدَكَ وَ اسْعَ سَعْيَكَ وَ نَاصِبْ جُهْدَكَ فَوَ اللَّهِ لاَ تَمْحُو ذِكْرَنَا وَ لاَ تُمِيتُ وَحْيَنَا وَ لاَ تُدْرِكُ أَمَدَنَا وَ لاَ تَرْحَضُ عَنْكَ عَارَهَا وَ هَلْ رَأْيُكَ إِلاَّ فَنَدٌ وَ أَيَّامُكَ إِلاَّ عَدَدٌ وَ جَمْعُكَ إِلاَّ بَدَدٌ يَوْمَ يُنَادِي الْمُنَادِي« أَلا لَعْنَةُ اللّهِ عَلَى الظّالِمِينَ» فَ «اَلْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ»
الَّذِي خَتَمَ لِأَوَّلِنَا بِالسَّعَادَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ وَ لِآخِرِنَا بِالشَّهَادَةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ نَسْأَلُ اللَّهَ أَنْ يُكْمِلَ لَهُمُ الثَّوَابَ وَ يُوجِبَ لَهُمُ الْمَزِيدَ وَ يُحْسِنَ عَلَيْنَا الْخِلاَفَةَ إِنَّهُ رَحِيمٌ وَدُودٌ وَ حَسْبُنَا اللّهُ وَ نِعْمَ الْوَكِيلُ.»
فَقَالَ يَزِيدُ لَعَنَهُ اللَّهُ :
يَا صَيْحَةً تُحْمَدُ مِنْ صَوَائِحِ
مَا أَهْوَنَ النَّوْحَ عَلَى النَّوَائِحِ (4)
راوى گفت: زينب دختر علىّ بن ابى طالب(سلام الله علیها) برخاست و گفت: «سپاس خداى را كه پروردگار عالميان است و درود بر پيغمبر و همه فرزندانش. خداى سبحان سخن راست فرمود آنگاه که فرمود: «سرانجام آنان كه بسيار كارهای زشت نمودند، اين است كه آيات الهى را دروغ پنداشته اند و آنها را مسخره مى كنند.» اى يزيد، تو كه زمين و آسمان را از هر طرف بر ما تنگ کردی و ما را مانند كنيزان به اسيرى مى كشند؛ به گمانت در پيشگاه خداوند اين خوارى ما است و تو را در نزد خدا احترامى است؟ و اين بدان جهت است كه قدر و منزلت تو در نزد خداوند بزرگ است كه اين چنين باد در بينى انداخته اى و متكبرانه نگاه مى كنى؟ شاد و خرّمى كه پايه هاى دنيا را به سود خود محكم ديده و رشته كارها را به هم پيوسته مشاهده كرده اى و حكومت و قدرتى را كه از آن ما بود، بدون مزاحم به دست آورده اى؟ آرام آرام مگر فرموده خدا را فراموش كرده اى كه: «كافران گمان نبرند مهلتى را كه ما به آنان مى دهيم به خير آنان است. بلکه به آنها مهلت دهیم كه بر گناهانشان افزوده شود و عذابی خوار کننده براى آنان آماده است.» اى فرزند آزادشدگان، اين رسم عدالت است كه زنان و كنيزان خود را پشت پرده جاى داده اى، ولى دختران رسول خدا اسير و دست بسته در برابرت باشند، پرده هاى احترامشان هتك شود و صورتهايشان نمايان گردد. آنان را دشمنان، شهر به شهر و در مقابل ديدگان مردم بيابانى و كوهستانى و در چشم انداز هر نزديك و دور و هر پست و شريف مي گردانند. نه از مردانشان سرپرستى دارند و نه از يارانشان حمايت‌كننده اى، چه چشمداشت از كسى كه دهانش جگرهاى پاكان را بيرون انداخت (و جويدن نتوانست) و گوشتش از خون شهيدان روئيد و چه انتظار در تأخير دشمنى ما اهل بيت از كسى كه با ديدۀ بغض و دشمنى و توهين و كينه جوئى بر ما نگريست و پس از اين همه، بدون اينكه خود را گنهكار ببينى و بزرگى اين عمل را درك كنى مي گوئى:(اجداد تو) برخيزند و پايكوبى كنند و به تو بگويند: اى يزيد دست مريزاد.
در حالى كه با چوب دستى اشاره به دندانهاى ابى عبد اللّه سرور جوانان اهل بهشت مى كنى و با چوب دستى خويش بر دندانهاى حضرت مى زنى؟ چرا چنين نگويى؟ تو كه با اين خونى كه از خاندان محمّد (صلّى اللّه عليه و اله) و ستارگان درخشان روى زمين از اولاد عبدالمطلب ريختى پوست از زخم دل ما برداشتى و ريشه ما را درآوردى. اى يزيد، پدرانت را بانگ مى زنى به گمانت كه صدايت به گوششان مى رسد. به همين زودى به جايى كه آنان هستند خواهى رفت و آن وقت آرزو خواهى كرد كه اى كاش دستت شل بود و زبانت لال و چنين حرفى نمى زدى و كارى كه كرده اى؛ نمى كردى.
بارالها، حق ما را بازگير و از آنكه به ما ستم كرد؛ انتقام بگير و خشم خود را بر كسى كه خونهاى ما را ريخت و ياران ما را كشت، فرود آور. يزيد به خدا قسم ندريدى مگر پوست خود را و نبريدى مگر گوشت خود را و مسلّما با همين بارى كه از ريختن خون ذرّيّۀ رسول خدا و هتك احترام او در خاندان و خويشانش بر دوش دارى به رسول خدا وارد خواهى شد هنگامى كه خداوند همه را جمع مي نمايد و پراكندگى آنان را گردآورد و حقّ آنان را بازگيرد «آنانى را كه در راه خدا كشته شده اند مرده مپندار بلكه آنان زنده هستند و در نزد پروردگارشان از روزي می گیرند.» و همين تو را بس كه خداوند حاكم است و محمّد طرف دعوا و جبرئيل پشتيبان او و به همين زودى آنكه فريبت داد و تو را بر گردن مسلمانان سوار كرد، خواهد فهميد كه ستمكاران را جزای بدى نصيب است و كدام يك از شما جايگاهش بدتر و سپاهش ناتوانتر است اگرچه پيشآمدهاى ناگوار روزگار مرا به سخن گفتن با تو كشانده است ولى در عين حال ارزش تو از نظر من ناچيز و سرزنش و ملامتت بسيار است. چه كنم كه چشمها پر اشك و سينه ها سوزان است؟ هان كه شگفت آور است و بسى مايه شگفتى است كه افراد نجيب حزب خدا در جنگ با احزاب شيطان كه بردگان آزاد شده بودند؛ كشته شوند و از اين دستها خون ما مى چكد و اين دهانها از گوشت ما پرآب شده و اين پيكرهاى پاك و پاكيزه كه پى در پى خوراك گرگهاى درنده گشته و در زير چنگال بچه كفتارها به خاك آلوده شده است و اگر امروز ما را براى خود غنيمتى مى پندارى، به همين زودى خواهى ديد كه مايه زيانت بوده ايم و آن هنگامى است كه هرچه از پيش فرستاده اى، خواهى ديد و پروردگار تو بر بندگان ستم روا نمى دارد. من شكايت به نزد خدا برم و توكل من به او است. هر نيرنگى كه خواهى بزن و هر اقدامى كه توانى بكن و هر كوششى كه دارى، دريغ مدار كه به خدا قسم كه نه نام ما را توانى محو كردن و نه نور وحى ما را توانى خاموش كرد و به ما نخواهى رسيد و اين ننگ از دامن تو شسته نخواهد شد. مگر نه اين است كه رأى تو دروغ و روزهاى قدرتت انگشت شمار و اجتماعت پراكنده است؟ روزى مى رسد كه منادى ندا مى كند: «لعنت خدا بر ستمكاران باد.» پس سپاس پروردگار جهانيان را كه اوّل [زندگی] ما را با خوشبختى و مغفرت و آخر [زندگی] ما را با شهادت و رحمت پايان داد و از خدا مى خواهم كه پاداش آنان را به طور كامل و هر چه بيشتر عطا فرمايد و ما را بازماندگان نيكى گرداند كه او مهربان و با محبت است و خداوند ما را بس است و وكيل نيكويى است.»
يزيد در جواب شعرى به اين مضمون خواند: صيحه از زنان صيحهكننده زيبا و مرگ بر زنان نوحهگر چه ناچيز است.(5)
در کتاب مقتل الحسین مقرم و البداية و النهاية نقل شده است که پس از خطبه حضرت زینب کبری(علیها السّلام) یزید(لعنه الله) چنین گفت:
«فقال يزيد:
يا صيحة تحمد من صوائح
ما أهون النوح على النوائح
و من جهل يزيد وغيه و ضلاله قوله بملء فمه غير متأثم و لا مستعظم يخاطب من حضر عنده من ذؤبان أهل الشام: أتدرون من أين أتي ابن فاطمة و ما الحامل له على ما فعل و الذي اوقعه فيما وقع؟ قالوا: لا، قال: يزعم أن أباه خير من أبي و أمه فاطمة بنت رسول اللّه خير من أمي و جده خير من جدي و أنه خير مني و أحق بهذا الأمر مني فأما قوله: أبوه خير من أبي فقد حاج أبي أباه إلى اللّه عز و جل و علم الناس أيهما حكم له و أما قوله: أمه خير من أمي فلعمري إن فاطمة بنت رسول اللّه خير من أمي و أما قوله: جده خير من جدي فلعمري ما أحد يؤمن باللّه و اليوم الآخر و هو يرى أن لرسول اللّه فينا عدلا و لا ندا و لكنه إنما أتي من قلة فقهه و لم يقرأ: قُلِ اللَّهُمَّ مالِكَ الْمُلْكِ تُؤْتِي الْمُلْكَ مَنْ تَشاءُ وَ تَنْزِعُ الْمُلْكَ مِمَّنْ تَشاءُ وَ تُعِزُّ مَنْ تَشاءُ وَ تُذِلُّ مَنْ تَشاءُ و قوله تعالى: وَ اللَّهُ يُؤْتِي مُلْكَهُ مَنْ يَشاءُ.»(6)یزید(لعنه الله) پس از خطبه حضرت زینب(علیها السّلام) گفت: صيحه از زنان صيحهكننده زيبا، و مرگ بر زنان نوحهگر چه ناچيز است.
از جهالت و گمراهى يزيد اين است كه دهان خود را پر مىكند و به دون احساس گناه به گرگهاى حاضر در جلسه خود خطاب مى كند: آيا مى دانيد كه پسر فاطمه (حسين بن على عليه السّلام) چرا چنين كرد و انگيزه او چه بود؟ مى گويند: خير. يزيد(لعنه الله) مى گويد: خيال مى كرد پدرش بهتر از پدر من، مادرش فاطمه دختر رسول خدا بهتر از مادر من، جدّش بهتر از جدّ من و خودش نيز بهتر از من و شايسته تر به خلافت مى باشد. اما اينكه پدرش بهتر از پدر من باشد، پدر من و پدر او نزد خداى عزّ و جلّ حكميّت را پذيرفتند و مردم مى دانند كه به نفع كدامین حكم شد امّا اينكه مادرش بهتر از مادر من باشد قسم به جان خودم كه فاطمه دختر پيامبر (صلّى اللّه عليه و آله) بهتر از مادر من است امّا اينكه جدّ او بهتر از جدّ من باشد قسم به جان خودم اگر كسى براى رسول خدا همتائى را قائل باشد مؤمن به خدا و روز قيامت نيست امّا خودش همانا او از قلّه فقه آمده ولى اين آيه را نخوانده: « قُلِ اللَّهُمَّ مالِكَ الْمُلْكِ تُؤْتِي الْمُلْكَ مَنْ تَشاءُ وَ تَنْزِعُ الْمُلْكَ مِمَّنْ تَشاءُ وَ تُعِزُّ مَنْ تَشاءُ وَ تُذِلُّ مَنْ تَشاءُ: بگو خدايا تو مالك پادشاهى هستى، به هر كس بخواهى آن را مى دهى و از هر كس بخواهى مى گيرى، هر كه را بخواهى عزيز مى كنى و هر كه را بخواهى، ذليل مى كنى.(سوره مبارکه آل عمران، آیه 26)» و این قول خداوند «وَ اللَّهُ يُؤْتِي مُلْكَهُ مَنْ يَشاءُ:و خداوند پادشاهى خود را به هر كس بخواهد مىدهد.(سوره مبارکه بقره، آیه 247)»(7)
2. دختری سه ساله در مجلس یزید (لعنه الله علیه)
از جمله وقایع دلخراش دیگری که در کتاب سحاب رحمت از کتاب انوار الشهاده نقل شده است، روایت مرد شامی از دختر سه ساله ای است که پس از مدتها دوری و تمنای دیدار پدر سر پدر بزرگوار خود را در تشت طلا می بیند و یزیدی که لحظه به لحظه به سر پدر و خاندان او توهین و جسارت می کند:
مردي شامي گويد: چون سر حسين(عليهالسّلام) را در مجلس يزيد گذاشتند، آن ناپاکزاده شروع کرد به چوب زدن بر سر مقدس. دختر سه ساله ای را ديدم که در برابر يزيد ايستاده بود و هر دفعه که آن ملعون چوب مي زد، آن دخترک دستهاي خود را بالا مي برد و بر سر و صورت خود مي زد و مي گفت: «يا أبتاه ليتني کنت عمياء و لا أراک بهذا الحال. يا أبتاه، ليتني مت قبل هذا اليوم و لا أري رأسک مخضبا بالدماء و مضروبا برمح الأعداء: اي پدر، کاش کور شده بودم و تو را با اين حال نمي ديدم. اي پدر کاش پيش از اين مرده بودم و سر بريده خون آلود تو را نمي ديدم که دشمنان چوب و نيزه بر آن مي زنند.»
و به اين دل ما را بسوزانند و ما را در مجلس، خوار و ذليل نمايند.
آن شامي گفت: پرسيدم اين دختر کيست؟ گفتند: اين دختر حسين (عليهالسّلام) است.
در پهلوي او زني را که با دست بسته و چشم گريان ديدم، ايستاده بود و با سوز دل مي نالید و اشک حسرت از ديده مي بارید و آهسته آهسته مي گفت: اي برادر، کاش خواهرت زينب مرده بود و تو را به اين حال مشاهده نمي کرد. آن شامي گفت: چون اين احوال را از آن اسيران مشاهده نمودم، دلم سوخت و نتوانستم صبر کنم، از مجلس بيرون رفتم. (8)
در برخی منابع نقل شده است در مدت زمانی که اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السّلام) در شام حضور داشتند یزید مجالس بزم تشکیل می داد و اهل بیت (علیهم السّلام) را فرا می خواند و احتمال دارد به جز ملاقات اول ملاقاتهای دیگری نیز آن ملعون با خاندان نبوت (علیهم السّلام) داشته است.(9)
3.دستور یزید(لعنه الله علیه) به قتل حضرت امام سجاد(علیه السّلام)
با اینکه در برخی از منابع ذکر شده است که حضرت امام زین العابدین(علیه السّلام) هنگامی که خواست در نزد یزید(لعنه الله) صحبت کند از آن ملعون کسب اجازه نمود اما باز هم یزید(لعنه الله علیه) دستور قتل آن بزرگوار را صادر نمود.
در این باره در مقتل الحسین خوارزمی آمده است:
«ثم استأذنه عليه السّلام في أن يتكلم فقال يزيد: نعم على أن لا تقل هجرا قال عليه السّلام لقد وقفت موقفا لا ينبغي لمثلي أن يقول الهجر ما ظنك برسول اللّه (صلى اللّه عليه و آله و سلم) لو يراني على هذه الحال فأمر يزيد بأن يفك الغل منه«.(10)
«پس از آن امام سجّاد (عليه السّلام) اجازه سخن گفتن خواست. يزيد گفت: آرى به شرط آنكه ناسزا نگوئى. امام سجّاد (عليه السّلام) فرمودند: تو در جائى هستى كه مثل من نمى تواند ناسزا بگويد سپس فرمودند: چه گمانى به رسول خدا (صلّى اللّه عليه و آله) دارى اگر مرا در اين حال ببيند. يزيد دستور مى دهد كه غل را باز كنند.(11)
در کتاب مثیر الأحزان و همچنین در کتاب بحارالانوار این واقعه چنین نقل شده است:
فَقَالَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ عَلَيْهِمَا السَّلاَمُ: وَ أَنَا مَغْلُولٌ فَقُلْتُ أَ تَأْذَنُ لِي فِي الْكَلاَمِ فَقَالَ قُلْ وَ لاَ تَقُلْ هُجْراً قُلْتُ لَقَدْ وَقَفْتُ مَوْقِفاً لاَ يَنْبَغِي لِمِثْلِي أَنْ يَقُولَ الْهُجْرَ مَا ظَنُّكَ بِرَسُولِ اللَّهِ لَوْ رَآنِي فِي غُلٍّ فَقَالَ لِمَنْ حَوْلَهُ حُلُّوهُ.(12)
حضرت امام سجاد(علیه السّلام) می فرماید: من در حالی که در غل و زنجیر بودم به یزید گفتم آیا اجازه می دهی من سخن بگویم؟ گفت: بگو ولی هذیان نگو! فرمود من در موضعی ایستاده ام که برای شخصی مثل من سزاورا نیست هذیان بگوید. تو درباره پیامبر چه گمانی داری اگر ما را در غل و زنجیر بنگرد؟ یزید به افرادی که در اطرافش بودند دستور داد تا غل و زنجیرش را باز کنند.
در منتهی الامال درباره دستور یزید(لعنه الله) به قتل حضرت امام سجاد(علیه السّلام) آمده است:
«روى الشيخ الجليل على بن ابراهيم القمي عن الصادق(عليه السّلام) قال: لما أدخل رأس الحسين بن عليّ )عليهما السّلام( على يزيد )لعنه اللّه( و أدخل عليه عليّ بن الحسين(علیه السّلام) و بنات اميرالمؤمنين(عليهن السّلام) و كان عليّ بن الحسين مقيدا مغلولا فقال يزيد لعنه اللّه: يا عليّ بن الحسين، الحمد للّه الذي قتل أبا فقال علي بن الحسين(علیه السّلام): لعن اللّه من قتل أبي.
قال: فغضب يزيد و أمر بضرب عنقه(علیه السّلام) فقال عليّ بن الحسين(علیه السّلام): فاذا قتلتني فبنات رسول اللّه من يردهم الى منازلهم و ليس لهم محرم غيري.
فقال: أنت تردهم الى منازلهم، ثم دعا بمبرد فأقبل يبرد الجامعة عن عنقه بيده ثم قال له: يا عليّ أ تدري ما الذي أريد بذلك؟ قال: بلى تريد أن لا يكون لأحد عليّ منة غيرك، فقال يزيد: هذا و اللّه ما أردت، ثم قال يزيد: يا عليّ بن الحسين «وَ ما أَصابَكُمْ مِنْ مُصِيبَةٍ فَبِما كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ...» فقال عليّ بن الحسين (علیه السّلام): كلا ما هذه فينا نزلت، انما نزلت فينا: «ما أَصابَ مِنْ مُصِيبَةٍ فِي الْأَرْضِ وَ لا فِي أَنْفُسِكُمْ إِلَّا فِي كِتابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَها- الى قوله تعالى- وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاكُمْ...» فنحن الذين لا نأسا على ما فاتنا و لا نفرح بما آتانا منها»(13)
شيخ جليل على بن ابراهيم القمى از حضرت امام صادق(عليه السّلام) روايت كرده است كه چون سر مبارك حضرت سيّدالشّهداء(علیه السّلام) را با حضرت على بن الحسين و اسراى اهل بيت(عليهم السّلام) بر يزيد(لعنه الله) وارد كردند، على بن الحسين(عليه السّلام) را غلّ در گردن بود. يزيد(لعنه الله) به او گفت: اى على بن الحسين، حمد مر خدايى را كه پدر تو را كشت. حضرت(عليه السّلام) فرمودند: لعنت خدا بر كسى باد كه پدر مرا كشت.
يزيد چون اين بشنيد در غضب شد و فرمان قتل آن حضرت را داد، حضرت(علیه السّلام) فرمودند: هرگاه بكشى مرا پس دختران رسول خدا(صلّى اللّه عليه و آله و سلّم) را كه برگرداند به سوى منزلگاهشان و حال آن كه محرمى جز من ندارند؟
يزيد(لعنه الله) گفت: تو ايشان را به جايگاه خودشان بر مى گردانى. پس يزيد(لعنه الله) سوهانى طلبيد و شروع كرد به سوهان كردن غل جامعه كه بر گردن آن حضرت بود، پس از آن گفت: اى على بن الحسين، آيا مى دانى چرا بدين كار اراده كردم؟ فرمودند: بلى، خواستى كه ديگرى را بر من منّت و نيكى نباشد.
يزيد(لعنه الله) گفت: اين بود به خدا قسم آنچه اراده كرده بودم. پس يزيد اين آيه را خواند: «وَ ما أَصابَكُمْ مِنْ مُصيبَةٍ فَبِما كَسَبَتْ أَيْديكُمْ وَ يَعْفُوا عَنْ كَثيرٍ: و هر [گونه] مصيبتى به شما برسد به سبب دستاورد خود شماست و [خدا] از بسيارى در مى گذرد. (سوره مبارکه شوری، آیه 30)»
حضرت فرمودند: نه چنين است كه تو گمان كرده اى. اين آيه درباره ما فرود نيامده است بلكه آنچه درباره ما نازل شده اين است:«ما أَصابَ مِنْ مُصيبَةٍ فِي الْأَرْضِ وَ لا في أَنْفُسِكُمْ إِلاَّ في كِتابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَها إِنَّ ذلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسير* لِكَيْلا تَأْسَوْا عَلى ما فاتَكُمْ وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاكُم: هيچ مصيبتى (ناخواسته) در زمين و نه در وجود شما روى نمى دهد مگر اينكه همه آنها قبل از آنكه زمين را بيافرينيم در لوح محفوظ ثبت است و اين امر براى خدا آسان است.* اين به خاطر آن است كه براى آنچه از دست داده ايد تأسف نخوريد و به آنچه به شما داده است دلبسته و شادمان نباشيد.(سوره مبارکه حدید، آیه 22 و 23)» پس حضرت فرمودند: ماييم كسانى كه چنين هستند.(14)
موسوعة الامام الحسين(عليه السلام) به نقل از مقتل أبومخنف درباره چگونگی دستور یزید(لعنه الله علیه) برای کشتن حضرت امام سجاد(علیه السّلام) آورده است:
«قال: و أقبل يزيد(لعنه اللّه) على عليّ بن الحسين عليه السّلام و قال: من هذا؟ فقيل: عليّ بن الحسين عليه السّلام. فقال(لعنه اللّه): يقولون عليّ بن الحسين قتل؟ فقال: بلى، الّذي قتل هو الأكبر، و أنا الأصغر. فقال له: أنت الّذي أراد أبوك أن يكون خليفة، الحمد للّه أمكنني منه، و جعلكم أسرى بين يديّ يراكم القريب و البعيد و الحرّ و العبد، ما لكم من ناصر و لا كفيل.
فقال له عليّ بن الحسين(علیه السّلام): من كان أحقّ من أبي بالخلافة، و هو ابن بنت نبيّكم يا يزيد! أما سمعت قوله تعالى: ما أَصابَ مِنْ مُصِيبَةٍ فِي الْأَرْضِ وَ لا فِي أَنْفُسِكُمْ إِلَّا فِي كِتابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَها إِنَّ ذلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرٌ* لِكَيْلا تَأْسَوْا عَلى ما فاتَكُمْ وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاكُمْ وَ اللَّهُ لا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتالٍ فَخُورٍ. فغضب يزيد(لعنه اللّه)، و قال: يا غلام! كأنّك تعرّض بنا.
و أمر بضرب عنقه، فبكى عليّ(علیه السّلام) و قال:
أناديك يا جدّاه يا خير مرسل
حبيبك مقتول و نسلك ضايع
و آلك أمسوا كالإماء بذلّة
تشاع لهم بين الأنام فجايع
يروّعهم بالسّبّ من لا يروعه
سباب و لا راع النّبيّين رايع
ودايع أملاك و أفلاك أصبحوا
لجور يزيد ابن الدّعيّ ودايع
فليتك يا جدّاه تنظر حالنا
نسام و نشرى كالإماء نبايع
قال: فتصارخن النّساء و بكين حوله و قالت أمّ كلثوم عليها السّلام: يا يزيد، لقد أرويت الأرض من دمائنا و لم يبق غير هذا الصّبيّ و تعلّقت به النّساء جميعا و هنّ يندبن: وا قلّة رجالاه! تقتل الأكابر من رجالنا و تأسر النّساء منّا و لا ترفع سيفك عن الأصاغر وا غوثاه، ثمّ وا غوثاه يا جبّار السّماء و يا باسط البطحاء.
فخشي يزيد(لعنه اللّه) أن تأخذ النّاس الشّفقة عليهم، فتشقّ الفتنة عنده لأجل ضجيج النّساء و الأطفال، و النّاس كالجراد حوله ينظرون إلى هذا الأمر الفضيع، و وقع الخوف و الرّعب في قلب يزيد(لعنه اللّه) فعفى عنه.»(15)
«یزید(لعنه الله) رو به حضرت علی بن حسین(علیه السّلام) کرد و گفت: این کیست؟ گفتند: علی بن الحسین. پس یزید ملعون گفت: می گویند علی بن الحسین کشته شده است. حضرت فرمودند: بلی او که شهید شد بزرگتر بود و من کوچکترم. پس یزید(لعنه الله) به او گفت: تو کسی هستی که می خواستی پدرت خلیفه گردد. شکر خدا که ما به خلافت رسیدیم و شما در دستان ما اسیر شدید. شما را نزدیک و دور و آزاد و بنده می بینیم ولی در بین شما هیچ یاور و حمایت کننده ای نیست.
حضرت علی بن الحسین (علیه السّلام) به او فرمود: چه کسی از پدرم سزاورتر به خلافت بود؟ و ای یزید، او پسر دختر نبی شما بود اما این سخن خدای تعالی را شنیده ای؟ «هيچ مصيبتى به مال يا به جانتان نرسد مگر آنكه قبل از ایجادش آن در كتابی ثبت شده است و اين بر خدا آسان است* تا بر آنچه از دستتان مى رود اندوهگين نباشيد و بدانچه به دستتان مى آيد شادمانى نكنيد و خدا هيچ متكبر خود ستايى را دوست ندارد.» (سوره مبارکه حدید، آیات 22 و 23) پس یزید(لعنه الله) خشمگین شد و گفت: ای جوان همانا به ما جسارت کردی و دستور داد که گردنش را بزنند. پس حضرت امام سجاد(علیه السلام) گریست و فرمود: ای جد من به تو شکوه می کنم ای بهترین پیامبران محبوب تو کشته شده و نسل تو از بین رفته است...
نقل کردند زنان بر گرد او حلقه زدند و فریاد وا مصیبتا سر دادند و گریستند و ام کلثوم(علیها السلام) فرمود: ای یزید، زمین را از خون خاندان ما سیراب کردی و غیر از این جوان کسی نمانده است و همه زنان در حالی که زاری و گریه می کردند، دور امام حلقه زدند و شکوه می کردند. واویلا از کمی مردان ما، مردان سرشناس و بزرگ ما را کشتی و زنان ما را اسیر نمودی و شمشیرت از فرزندان بزرگان ما نیز برداشته نمی شود، به فریاد ما برس، به فریاد ما برس ای خداوند جبار و ای گستراننده سرزمین مکه.
یزید(لعنه الله) ترسید که مردم بر آنها شفقت و ترحم کنند و فتنه ای در نزد او رخ دهد از گریه زنان و کودکان مردم مانند ملخ اطراف او به این امر اتفاق فضاحت بار می نگریستند و بدین سبب در قلب یزید رعب و ترس مستولی شد و از کشتن حضرت سجاد(علیه السّلام) منصرف شد. (16)
در مقاتل الطالبین و القمقام الزخار والصمصام البتار نیز این واقعه نقل شده است:
و ذکر أبوالفرج الأصفهانی فی مقاتل الطالبیّین أنّ یزید بن معاویه لعنهما الله أراد قتل الإمام السجاد(علیه السلام) قال: فوثب رجل من أهل الشام فقال: دعنی أقتله.
فألقت زینب نفسها علیه و قالت: یا یزید، حسبک ما أرقت من دمائنا و قال علیّ بن الحسین (علیه السلام): إن کان لک بهؤلاء النسوه رحم و أردت قتلی فابعث معهنّ أحداً یؤدّیهنّ. فرقّ له و قال: لا یؤدّیهنّ غیرک.(17)
این واقعه در قمقام زخار و صمصام البتار و معالي السّبطين چنین گزارش شده است:«همانا یزید(لعنه الله) اقدام به قتل علی بن الحسین(علیه السّلام) نمود و مرد شامی برخاست و گفت: اجازه بده او را بکشم. هنگامی که حضرت زینب کبری(علیها السّلام) این را شنید، خود را بر روی حضرت افکند و گفت یزید خونهای ما ترا بس است. حضرت زین العابدین(علیه السّلام) فرمود: اگر اگر با این بانوان نسبتی داری و قصد کشتن مرا داری پس کسی را همراه این بانوان بفرست تا به مقصد برساند. یزید منفعل شد و گفت هیچ کسی به غیر از تو آنها را نخواهد رساند.»
در تفسير القمي و جلاء العيون نیز حدیثی از حضرت امام صادق (علیه السّلام) درباره جسارت یزید ملعون و دستور او به قتل حضرت امام سجاد(علیه السّلام) ذکر شده است:
«قال الصادق(ع) لما أدخل رأس الحسين بن علي(ع) على يزيد(لعنه الله) و أدخل عليه علي بن الحسين و بنات أمير المؤمنين(ع) و كان علي بن الحسين(ع) مقيدا مغلولا فقال يزيد: يا علي بن الحسين، الحمد لله الذي قتل أباك فقال علي بن الحسين: لعن الله من قتل أبي، قال فغضب يزيد و أمر بضرب عنقه فقال علي بن الحسين فإذا قتلتني فبنات رسول الله(ص) من يردهن إلى منازلهن و ليس لهن محرم غيري. فقال أنت تردهم إلى منازلهم ثم دعا بمبرد فأقبل يبرد الجامعة من عنقه بيده ثم قال له: يا علي بن الحسين أ تدري ما الذي أريد بذلك قال بلى تريد أن لا يكون لأحد علي منة غيرك فقال يزيد هذا و الله ما أردت أفعله ثم قال يزيد يا علي بن الحسين «ما أَصابَكُمْ مِنْ مُصِيبَةٍ فَبِما كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ» فقال علي بن الحسين(ع) كلا، ما هذه فينا نزلت، إنما نزلت فينا «ما أَصابَ مِنْ مُصِيبَةٍ فِي الْأَرْضِ إلى قوله لا تَفْرَحُوا بِما آتاكُمْ» فنحن الذين لا نأسو على ما فاتنا و لا نفرح بما آتانا منها.» (18)
«على بن ابراهيم از حضرت امام صادق(عليه السّلام) روايت كرده است كه چون سر مطهر حضرت امام حسین(علیه السّلام) را به همراه حضرت امام زين العابدين و دختران امیرالمومنین(علیهم السّلام) بر یزید وارد نمودند حضرت علی بن الحسین (علیه السّلام) در غل و زنجیر بود، يزيد(لعنه الله) گفت: الحمد للَّه كه خدا پدر تو راكشت، حضرت امام زين العابدين(عليه السّلام) فرمودند: لعنت خدا بر كسى كه پدر مرا كشت، پس يزيد پليد در غضب شد و امر كرد كه آن حضرت را به قتل رسانند، حضرت (عليه السّلام) فرمودند: اگر مرا به قتل رسانى، دختران حضرت رسالت را كه به منازلشان بر خواهد گردانيد و محرمى به غير از من ندارند. آن ملعون گفت: تو ايشان را خواهى برد و پيش طلبيد و سوهانى طلبيد و به دست نحس خود آن آهن را از گردن آن امام عالي مقام بريد و پرسيد كه: دانستى چرا خود متوجّه شدم؟ حضرت(عليه السّلام) فرمود: براى آنكه به غير تو ديگرى را بر من منّت نباشد، گفت: راست گفتى. پس آن ملعون اين آيه را خواند: «وَ ما أَصابَكُمْ مِنْ مُصيبَةٍ فَبِما كَسَبَتْ أَيْديكُمْ» حضرت فرمود: اين آيه در حقّ ديگران است، اين آيه در شأن ماست: « ما أَصابَ مِنْ مُصيبَةٍ فِي الْأَرْضِ وَ لا في أَنْفُسِكُمْ إِلاَّ في كِتابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَها إِنَّ ذلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسير* لِكَيْلا تَأْسَوْا عَلى ما فاتَكُمْ وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاكُم: هيچ مصيبتى به مال يا به جانتان نرسد مگر آنكه قبل از ایجادش آن در كتابی ثبت شده است و اين بر خدا آسان است* تا بر آنچه از دستتان مى رود اندوهگين نباشيد و بدانچه به دستتان مى آيد شادمانى نكنيد و خدا هيچ متكبر خود ستايى را دوست ندارد. (سوره مبارکه حدید، آیات 22 و 23) » پس فرمودند: ما هستیم كه به اين آيه عمل كرديم و به قضاى حق تعالى راضى شده ايم و محزون نمى گرديم به آنچه از ما فوت شود در دنيا و شاد نمى گرديم بر آنچه به ما رسد از نعمتهاى دنيا.»(19)
در برخی از مقاتل این گفتگوی بین یزید ملعون و حضرت زین العابدین (عليه السّلام) نقل شده است اما دستور یزید (لعنه الله) به حضرت (عليه السّلام) نیامده است:
در مقتل خوارزمی گفتگوی حضرت امام سجاد(علیه السّلام) و یزید(لعنه الله) ذکر شده است ولی دستور یزید ملعون به کشتن حضرت امام زین العابدین(علیه السّلام) نیامده است:
«قيل فتقدم علي بن الحسين حتى وقف بين يدي يزيد و قال:
لا تطمعوا إن تهينونا و نكرمكم
و إن نكف الأذى عنكم و تؤذونا
فـاللّه يـعـلـم إنـا لـا نحـبـكم
و لا نلومكـم إن لـم تـحـبونا
فقال يزيد: صدقت و لكن أراد أبوك و جدّك أن يكونا أميرين فالحمد للّه الذي قتلهما و سفك دماءهما ثم قال: يا علي، إنّ أباك قطع رحمي و جهل حقي، و نازعني في سلطاني فصنع اللّه به ما قد رأيت.فقال علي بن الحسين: «ما أَصابَ مِنْ مُصِيبَةٍ فِي الْأَرْضِ وَ لا فِي أَنْفُسِكُمْ إِلاّ فِي كِتابٍ» فقال يزيد لابنه خالد: اردد عليه يا بني، فلم يدر خالد ما ذا يرد، فقال يزيد: وَ ما أَصابَكُمْ مِنْ مُصيبَةٍ فَبِما كَسَبَتْ أَيْديكُمْ «وَ يَعْفُوا عَنْ كَثِيرٍ» فقال علي بن الحسين:«يا ابن معاوية و هند و صخر، لم تزل النبوّة و الإمرة لآبائي و أجدادي من قبل أن تولد و لقد كان جدي علي بن أبي طالب في يوم «بدر» و «احد» و «الأحزاب» في يده راية رسول اللّه(صلّى اللّه عليه و آله) و أبوك و جدك في أيديهما رايات الكفار.»
ثم جعل علي بن الحسين(عليه السّلام) يقول:
ما ذا تقولون إذ قال النبي لكم:
مـا ذا فـعلتـم و أنتم آخر الامم؟
بـعترتي و بأهلي بعد مفتقدي
منهم اسارى و منهم ضرّجوا بدم
ثم قال عليّ بن الحسين: «ويلك يا يزيد، إنّك لو تدري ما ذا صنعت؟ و ما الذي ارتكبت من أبي و أهل بيتي و أخي و عمومتي؟ إذن لهربت إلى الجبال و افترشت الرمال و دعوت بالويل و الثبور، أ يكون رأس أبي الحسين بن علي و فاطمة منصوبا على باب مدينتكم و هو وديعة رسول اللّه (صلّى اللّه عليه و آله) فيكم؟ فابشر يا يزيد، بالخزي و الندامة إذا جمع الناس غدا ليوم القيامة.»(20)على بن الحسين(عليه السّلام) پيش آمد و روبروى يزيد(لعنه الله علیه) ايستاد و فرمود:
«اگر به ما بد گفتيد و ما شما را احترام كرديم، طمع نكنيد و اگر شما را آزار نداديم و شما ما را اذيت كرديد. خدا مى داند كه ما شما را دوست نداريم ولى شما را ملامت نمى كنيم اگر ما را دوست نداريد.»
يزيد(لعنه الله) گفت: راست مى گويى، ولى پدر و جد تو مى خواستند؛ حكومت كنند. سپاس خدايى را كه آنها را كشت و خونشان را ريخت. پدر تو قطع رحم كرد و حق مرا ناديده گرفت و خواست حكومت مرا بگيرد. خدا هم آنچه ديدى بر سرش درآورد.
حضرت امام سجاد (عليه السّلام) (اين آيه را) خواندند: «هر مصيبتى كه وارد مى شود در قضا و قدر الهى نوشته شده است. (سوره مبارکه حديد، آيه ۲۲)» يزيد به پسرش خالد گفت: جوابش را بده. خالد نمى دانست چه جواب دهد. خود يزيد گفت: «هرچه بر سرتان مى آيد به خاطر كارهاى خودتان است. تازه خدا از خيلى موارد مى گذرد.» حضرت امام على بن الحسين(علیه السّلام) فرمودند: اى پسر معاويه و هند و صخر پيش از آنكه تو به دنيا بيايى، پيوسته نبوت و امارت از آن پدران و اجداد من بوده است. پرچم رسول خدا در جنگهاى بدر و احد و احزاب به دست جدم على بن ابى طالب (عليه السّلام) بود و پرچم كفر به دست پدر و جد تو بود. آنگاه اين شعر را فرمودند: «چه جوابى خواهيد داشت وقتى پيامبر به شما بگويد: شما كه امت آخر الزّمان بوديد، بعد از مرگ من با عترت و خانواده ام چه كرديد؟ عده اى را اسير كرديد و عده اى را به خونشان آغشته كرديد.» واى بر تو اى يزيد، اگر بدانى چه كرده اى و مرتكب چه كارى نسبت به پدر و خانواده و برادر و عموهاى من مرتکب شده اى، به كوهها مى گريختى و بر زمين مى نشستى و ناله و ضجه مى كردى. آيا بايد سر حسين پسر فاطمه (عليه السّلام) بر دروازه شهر آويخته باشد در صورتى كه او امانت رسول اللّه در ميان ماست؟ اى يزيد، فرداى قيامت كه مردم اجتماع كنند، خوارى و پشيمانى برايت خواهد بود.»(21)
در کتاب کافی نیز به قسمتی از گفتگوی حضرت امام سجاد(علیه السّلام) و یزید(لعنه الله) اشاره شده است:
«عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ رَفَعَهُ قَالَ: لَمَّا حُمِلَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ(ع) إِلَى يَزِيدَ بْنِ مُعَاوِيَةَ فَأُوقِفَ بَيْنَ يَدَيْهِ قَالَ يَزِيدُ (لَعَنَهُ اللَّهُ) وَ ما أَصابَكُمْ مِنْ مُصِيبَةٍ فَبِما كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ فَقَالَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ (ع) لَيْسَتْ هَذِهِ الْآيَةُ فِينَا إِنَّ فِينَا قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ ما أَصابَ مِنْ مُصِيبَةٍ فِي الْأَرْضِ وَ لا فِي أَنْفُسِكُمْ إِلَّا فِي كِتابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَها إِنَّ ذلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرٌ.»(22)
على بن ابراهيم در حديث مرفوعى (كه سندش به معصوم می رسد) نقل می کند كه فرمود: هنگامى كه حضرت امام على بن الحسين(عليه السلام) را نزد يزيد بن معاويه بردند و در برابر او نگه داشتند يزيد(لعنه الله) گفت: «و آنچه به شما مصيبت رسيد از آن چيزى بود كه خود كرديد.» (و اين آيه شريفه را خواند) حضرت على بن الحسين (عليه السّلام) فرمودند: اين آيه درباره ما نيست، همانا درباره ما گفتار خداى عزّ و جلّ است (كه فرمايد:) «هيچ مصيبتى در زمين نرسد و نه به جانهاى شما جز اينكه در كتابى است پيش از آنكه آنها را بيافرينيم همانا اين بر خدا آسان است.»(23)
در تفسیر نور الثّقلین نیز این گفتگو بدین شکل ذکر شده است:
في كتاب مقتل الحسين(علیه السّلام) لأبي مخنف ان يزيد(لعنه الله) لما نظر الى على بن الحسين(عليه السلام) قال له: أبوك قطع رحمي و جهل حقي و نازعنى في سلطاني فعل الله به ما رأيت؟ فقال على بن الحسين: «ما أَصابَ مِنْ مُصِيبَةٍ فِي الْأَرْضِ وَ لا فِي أَنْفُسِكُمْ إِلَّا فِي كِتابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَها إِنَّ ذلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرٌ.»(24)
در کتاب مقتل الحسین(علیه السّلام) ابو مخنف آمده است که هنگامی که یزید(لعنه الله) به سوی حضرت امام سجاد(علیه السّلام) نگریست؛ گفت: پدر تو قطع رحم كرد و حق مرا ناديده گرفت و خواست حكومت مرا بگيرد. خدا با او چنین کرد که دیدی. حضرت امام سجاد (علیه السّلام) فرمودند:« هيچ مصيبتى (ناخواسته) در زمين و نه در وجود شما روى نمى دهد مگر اينكه همه آنها قبل از آنكه زمين را بيافرينيم در لوح محفوظ ثبت است و اين امر براى خدا آسان است.»
قسمتی از این گفتگو نیز در بحارالانوار به نقل از صاحب مناقب چنین ذکر شده است:
«وَ قَالَ صَاحِبُ الْمَنَاقِبِ بَعْدَ ذَلِكَ فَقَالَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ يَا ابْنَ مُعَاوِيَةَ وَ هِنْدٍ وَ صَخْرٍ لَمْ تَزَلِ النُّبُوَّةُ وَ الْإِمْرَةُ لِآبَائِي وَ أَجْدَادِي مِنْ قَبْلِ أَنْ تُولَدَ وَ لَقَدْ كَانَ جَدِّي عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ فِي يَوْمِ بَدْرٍ وَ أُحُدٍ وَ الْأَحْزَابِ فِي يَدِهِ رَايَةُ رَسُولِ اللَّهِ (ص) وَ أَبُوكَ وَ جَدُّكَ فِي أَيْدِيهِمَا رَايَاتُ الْكُفَّارِ ثُمَّ جَعَلَ عَلَيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ (ع) يَقُولُ
مَا ذَا تَقُولُونَ إِذْ قَالَ النَّبِيُّ لَكُمْ مَا ذَا فَعَلْتُمْ وَ أَنْتُمْ آخِرُ الْأُمَمِ
بِعِتْرَتِي وَ بِأَهْلِي عِنْدَ مُفْتَقَدِي مِنْهُمْ أُسَارَى وَ مِنْهُمْ ضُرِّجُوا بِدَمٍ»(25)
«نویسنده كتاب مناقب مي نویسد: حضرت امام سجاد(علیه السّلام) پس از اين جريان فرمود: اى پسر معاويه و هند و صخر! مقام نبوت و امارت قبل از اينكه تو متولد شوى دائما از پدران و اجداد من بوده است. پرچم پيغمبر اسلام(صلّى اللَّه عليه و آله) در جنگ بدر و احد و احزاب در دست جدم حضرت على بن ابى طالب(عليه السلام) بود، ولى پرچم كفار بدست پدر و جد تو بود. سپس امام سجاد اين اشعار را خواند:
چه خواهيد گفت: آن هنگامى كه پيامبر خدا به شما بگويد: چه عملى انجام داديد در صورتى كه شما آخرين امت بوديد.
با عترت و اهل بيت من بعد از اينكه مرا از دست داديد. بعضى از آنان اسير و بعضى غرقه به خون شدند. (26)
به این گفتگوی حضرت امام سجاد(علیه السّلام) و یزید(لعنه الله) در برخی از مقاتل و کتب تاریخی چنین اشاره شده است:
پس حضرت امام سجاد (علیه السلام) فرمودند: «اى پسر معاويه و هند، پيوسته پيغمبرى و پادشاهى با ما و اجداد من بود پيش از آنكه تو متولّد شوى و در روز بدر و احد و احزاب رايت حضرت رسول (صلّى اللّه عليه و آله و سلّم) در دست جدّ من على بن أبي طالب (عليه السّلام) بود و رايت كافران در دست پدر و جدّ تو بود، واى بر تو اى يزيد اگر بدانى چه كرده اى و چه خطاها در حقّ برادران و پدر و عموها و اهل بيت من مرتكب شده اى، هرآينه به كوهها بگريزى و بر روى خاكستر بنشينى و فرياد وا ويلاه و وا ثبوراه برآورى، آيا شرم ندارى كه سر پدر من حسين فرزند فاطمه و على و جگرگوشه رسول خدا (صلّى اللّه عليه و آله و سلّم) بر در دروازه شهر شما آويخته است و او وديعت حضرت رسالت در ميان شما است پس بشارت باد ترا بر آن خوارى و ندامت در روز قيامت.»(27)
در برخی از منابع دستور یزید(لعنه الله) به قتل حضرت امام سجاد(علیه السّلام) را با نظرخواهی که یزید(لعنه الله) در آخر مجلس از حاضران می نماید که با این خاندان چه کند درآمیخته است و این گفتگوها را در ذیل گفتگوهای آخر آن مجلس شوم یزید(لعنه الله) ذکر کرده اند:
«و التفت يزيد إلى السجاد(علیه السّلام) و قال: كيف رأيت صنع اللّه يا علي بأبيك الحسين؟ قال: رأيت ما قضاه اللّه عزّ و جل قبل أن يخلق السموات و الأرض و شاور يزيد من كان حاضرا عنده في أمره فأشاروا عليه بقتله فقال زين العابدين(علیه السّلام): يا يزيد لقد أشار عليك هؤلاء بخلاف ما أشار به جلساء فرعون عليه حين شاورهم في موسى و هارون فإنهم قالوا له: أرجه و أخاه و لا يقتل الأدعياء أولاد الأنبياء و أبناءهم فأمسك يزيد مطرقا.
و مما دار بينهما من الكلام أن قال يزيد لعلي بن الحسين: «وَ ما أَصابَكُمْ مِنْ مُصِيبَةٍ فَبِما كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ« قال علي بن الحسين: ما هذه فينا نزلت إنما نزل فينا: «ما أَصابَ مِنْ مُصِيبَةٍ فِي الْأَرْضِ وَ لا فِي أَنْفُسِكُمْ إِلاّ فِي كِتابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَها إِنَّ ذلِكَ عَلَى اللّهِ يَسِيرٌ* لِكَيْلا تَأْسَوْا عَلى ما فاتَكُمْ وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاكُمْ« فنحن لا نأسى على ما فاتنا و لا نفرح بما آتانا فأنشد يزيد قول الفضل بن العباس بن عتبة:
مهلا بني عمنا مهلا موالينا
لا تنبشوا بيننا ما كان مدفونا
ثم استأذنه(علیه السّلام) في أن يتكلم فقال يزيد: نعم على أن لا تقل هجرا قال(علیه السّلام) لقد وقفت موقفا لا ينبغي لمثلي أن يقول الهجر ما ظنك برسول اللّه (صلى اللّه عليه و آله و سلم) لو يراني على هذه الحال فأمر يزيد بأن يفك الغل منه.»(28)
يزيد(لعنه الله) متوجّه امام سجّاد(علیه السّلام) مى شود و مى گويد: اى على كار خداوند با پدرت حسين(علیه السّلام) را چگونه ديدى؟ حضرت امام سجّاد(علیه السّلام) مى فرمايند: قضاى خداوند پيش از خلقت آسمان و زمين را ديدم. يزيد با چند نفر از حضّار مشورت مى كند، آنها قتل او را پيشنهاد مى كنند. حضرت امام زين العابدين(علیه السّلام) مىفرمايد: اى يزيد اينان نظرى دادند بر خلاف آنچه كه همنشينان فرعون نظر دادند هنگامى كه درباره موسى و هارون با آنان مشورت كرد، آنها گفتند: موسى و برادرش را رها كن. فسّاق هم فرزندان انبياء را به قتل نمى رسانند، پس يزيد سکوت كرد.
از جمله سخنانى كه ميان آنها رد و بدل شد اين بود كه يزيد (لعنه الله) به حضرت امام سجّاد(علیه السّلام) گفت: «ما اصابكم من مصيبة فبما كسبت أيديكم: هر مصيبتى كه بر شما وارد شود به خاطر آن چيزى است كه دستهاى شما كسب كرده است.» حضرت علىّ بن الحسين (علیه السّلام) فرمودند: اين آيه درباره ما نازل نشده است، درباره ما اين آيه نازل شده: «ما أَصابَ مِنْ مُصِيبَةٍ فِي الْأَرْضِ وَ لا فِي أَنْفُسِكُمْ إِلَّا فِي كِتابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَها إِنَّ ذلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرٌ لِكَيْلا تَأْسَوْا عَلى ما فاتَكُمْ وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاكُمْ: هيچ مصيبتى در زمين و در نفسهاى شما به شما نمىرسد مگر اينكه در كتابى قبل از بوجود آمدن آن، نوشته شده است و اين بر خداوند آسان است، براى اينكه افسوس نخوريد بر آنچه كه فوت شده و شادمان نشويد بر آنچه كه به شما رسيده است.» به درستى كه بر آنچه كه از دست ما رفته متأسف نيستيم و به آنچه كه به ما مى رسد شادمان نمى شويم. يزيد شعر فضل بن عبّاس بن عقبة را خواند:
آرام باش پسر عموى ما، آرام دوست ما
نشكافيد آنچه راكه ميان ما مدفون است
پس از آن حضرت امام سجّاد(علیه السّلام) اجازه سخن گفتن خواست. يزيد (لعنه الله) گفت: آرى به شرط آنكه ناسزا نگوئى. امام سجّاد (علیه السّلام) فرمودند: تو در جائى هستى كه مثل من نمى تواند ناسزا بگويد، سپس فرمودند: چه گمانى به رسول خدا (صلّى اللّه عليه و آله) دارى اگر مرا در اين حال ببيند. يزيد دستور مىدهد كه غل را باز كنند.(29)در مقتل مقرم علاوه بر اینکه برخلاف برخی مقاتل ذکر شده است که یزید(لعنه الله)از چند نفر درباره چگونگی رفتار با امام سجاد (علیه السّلام) نظرخواهی می کند و آنها دستور به قتل حضرت می دهند آمده است که حضرت امام سجاد(علیه السّلام) علت این توصیه را حرامزادگی افراد مجلس یزید (لعنه الله) بر می شمارد.
در برخی منابع از جمله إثبات الوصية لعليّ بن أبي طالب (عليه السلام) این سخن به حضرت امام باقر(علیه السّلام) نسبت داده شده است که در آن زمان طفل کوچکی بودند.(30)
طبق نقل کتب تاریخی از جمله نفس المهموم و بحار الأنوار حضرت امام زین العابدین(علیه السّلام) در مجلس یزید ملعون مشغول تسبیح و ذکر الهی بودند.(31)
پانوشتها
(1) الأمالي (صدوق)، صفحه 166- البحارالانوار، جلد 45، صفحه 156- 155 – موسوعة الامام الحسين(عليهالسلام)، جلد6، صفحه 475 - 476 به نقل از آن: العوالم، البحراني، جلد 17، صفحه 396 - أسرار الشّهادة، الدّربندي، صفحه 501 - روضة الواعظين، صفحه 164 - وسيلة الدّارين، الزّنجاني، صفحه 385
(2)مقتل الحسین (علیه السّلام) خوارزمی، جلد: ۲، صفحه ۷۱
(3) مقتل الحسین (علیه السّلام) مقرم، صفحه 377- ۳۷۶
(4)لهوف، ترجمه فهرى، صفحه 186- 180- البحار الانوار ، جلد 45، صفحه 135- 133- الدّمعة السّاكبة، جلد5، صفحه 108- 106 - مقتل الحسين (علیه السّلام) خوارزمی، صفحه 74 – 71 - مقتل الحسين (علیه السّلام) مقرم، صفحه 379 – 377 - نفس المهموم، 406- 405
(5)لهوف، ترجمه فهرى، 186- 180 - دمع السجوم، صفحه 411 – 408 - منتهى الآمال، جلد2، صفحه 991 – 987
(6) مقتل الحسین (علیه السّلام) مقرم، صفحه379 - البدايةوالنهاية، جلد8 ، صفحه 196
(7)ترجمه مقتل الحسین (علیه السّلام) مقرم، صفحه 265- 254
(8) سحاب رحمت، صفحه 713
(9) مهیج الاحزان، صفحه 703 – 702 - دمع السجوم، صفحه 527
(10) مقتل الحسین (علیه السّلام) مقرم، صفحه 371
(11)ترجمه مقتل الحسین (علیه السّلام) مقرم، صفحه255
(12) مثیر الأحزان، صفحه ۹۹ - بحار الأنوار، جلد 45، صفحه 132
(13)منتهى الآمال(عربی)، جلد1، صفحه 765 – 764
(14)منتهى الآمال، جلد2، صفحه 984 – 983
(15) موسوعة الامام الحسين(عليهالسلام)، جلد 6، صفحه 631 – 630 به نقل از مقتل أبو مخنف (المشهور)، صفحه 132- 133
(16)موسوعة الامام الحسين(عليهالسلام)، جلد 6، صفحه 631 -630
(17) القمقام الزخار والصمصام البتار، صفحه 180 – 179- مقاتل الطالبیین، صفحه ۱۲۰
(18)تفسير القمي، جلد 2، صفحه 352
(19)جلاء العيون، المجلسي، صفحه 733 – 732
(20) مقتل الحسین (علیه السّلام) خوارزمی، جلد ۲، صفحه ۷۰
(21) شرح غم حسین (علیه السّلام)، صفحه ۲۱۶- 215
(22)الكافى، جلد2، صفحه 450
(23) ترجمه أصول الكافي، جلد4، صفحه 187
(24)تفسیر نور الثّقلين، جلد5، صفحه 247
(25)بحار الأنوار، جلد 45، صفحه 136- 135
(26) زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ( ترجمه جلد 45 بحار الأنوار)، صفحه180
(27) جلاء العيون، صفحه 737 – البحار الانوار، جلد45، صفحه 135- شرح غم حسین (علیه السّلام)، صفحه 217 - الدّمعة السّاكبة، جلد 5، صفحه 117- موسوعة الامام الحسين(عليهالسلام)، جلد 6، صفحه 623 به نقل از: تسلية المجالس مثله محمّد بن أبي طالب، جلد2، صفحات 387- 386- 136؛ العوالم البحراني، جلد 17، صفحه 4
(28) مقتل الحسین (علیه السّلام) مقرم، صفحه ۳۷۰
(29) ترجمه مقتل الحسین (علیه السّلام) مقرم، صفحه 255 – 254
(30) اثبات الوصية، صفحه 171- 170
(31)بحار الأنوار، جلد 45، صفحه200 - نفس المهموم، صفحه 413 - مع الركب الحسيني، جلد6، صفحه 151- 150
منابع
- قرآن کریم
- اثبات الوصية لعليّ بن أبي طالب (عليه السّلام)، على بن حسين مسعودى، قم، انصاريان، 1384 / 1426
- اصول الكافي، محمد بن يعقوب كلينى، ترجمه مصطفوى، 4جلد، كتاب فروشى علميه اسلاميه، تهران، چاپ اول، 1369 ش.
- الأمالي، محمد بن على ابن بابويه، ترجمه محمد باقر كمرهاى، تهران، كتابچى،1376ش.
- بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، محمد باقر بن محمد تقى مجلسى، جلد 45، بيروت، دار إحياء التراث العربي، چاپ دوم، 1403 ق.
- البداية و النهاية، أبو الفداء اسماعيل بن عمر بن كثير الدمشقى (م. 774)، بيروت، دار الفكر، 1407/ 1986
- ترجمه مقتل الحسين عليه السّلام مقرم، عبد الرزاق مقرّم، مترجم محمد مهدى عزيز الهى كرمانى، نويد اسلام، قم، 1381
- تفسير القمي، على بن ابراهيم قمى، 2جلد، قم، دار الكتاب، چاپ: سوم، 1404ق.
- تفسير نور الثقلين، عبد على بن جمعه عروسى حويزى، تحقيق سيد هاشم رسولى محلاتى، قم، انتشارات اسماعيليان،1415 ق.
- جلاء العیون، محمد باقر مجلسی، قم، سرور، 1382ش.
- دمع السجوم، عباس قمی، ترجمه: ابوالحسن شعرانی، قم، هجرت، 1381
- الدمعة الساکبة في أحوال النبي (ص) و العترة الطاهرة، محمدباقر بن عبدالکریم بهبهانی، منامه ، مکتبة العلوم العامة، 1408 ه.ق.
- زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام (ترجمه جلد 45 بحار الأنوار)، محمد باقر بن محمد تقى مجلسى، مترجم: محمد جواد نجفى، تهران، اسلاميه،1364
- سحاب رحمت: تاریخ و سوگنامه حضرت سیدالشهداء علیه السلام، تحقیق و نگارش عباس اسماعیل یزدي، قم، مسجد مقدس صاحب الزمان (جمکران)، 1383
- شرح غم حسین (علیه السّلام)، موفق بن احمد اخطب خوارزمی، مترجم مصطفی صادقی، قم، مسجد مقدس جمکران، 1388
- القمقام الزخار والصمصام البتار، فرهاد میرزابن عباس میرزابن متی علی شاه القاجاری، تحقیق محمدشعاع فاخر،قم، مکتبه الحیدریه، 1423ق. /1381
- اللهوف علی قتلی الطفوف، علی بن موسی ابن‌طاووس، احمد فهری زنجانی، تهران، جهان، بی تا
- مثیر الأحزان، احمد بن محمد ابن فهد حلی، جعفر بن محمد ابن‌نما، محقق: مدرسه الامام المهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف، قم، مدرسة الإمام المهدي (علیه السلام)، ۱۴۰۶ ق.
- مع الرکب الحسیني من المدینة إلی المدینة، علی شاوی، قم، تحسين، 1386ش.
- مقاتل الطالبیین، علی بن حسین ابو الفرج اصفهانی، بیروت، مؤسسة الأعلمي للمطبوعات، 1419ق.
- مقتل الحسین (علیه السّلام)، عبدالرزاق مقرم، بیروت، موسسه الخرسان للمطبوعات، 1426ق.
- مقتل الحسین علیه السلام خوارزمی، موفق بن احمد اخطب خوارزم، جلد ۲، قم، أنوار الهدی، 1381ش.
- منتهى الآمال فى تواريخ النبى و الآل عليهم السلام (عربي)، شيخ عباس قمى، قم، جامعه مدرسين (موسسه النشر الاسلامى)، 1422 ق.
- منتهى الآمال فى تواريخ النبى و الآل عليهم السلام (فارسى)، شيخ عباس قمى، قم، دليل، 1379ش.
- موسوعة الامام الحسين(عليهالسلام)، گروهى از نويسندگان، تهران، سازمان پژوهش و برنامه ريزى آموزشى، دفتر انتشارات كمك آموزشى، چاپ اول، 1378ش.
- مهيج الأحزان، حسن يزدي حائري، تحقیق و ویرایش محمد حسين رحيميان، قم، حاذق، 1386
- نفس المهموم، حاج شيخ عباس قمى، نجف، المكتبه الحيدريه، 1421 ق./ 1379ش.
پیوست ها
اترك تعليق