ائمه معصومین (صلوات الله علیهم) پیشگام و سبقت گیرنده در نیکیها
طبق اخبار رسیده در احادیث یکی از اختصاصاتی ائمه معصومین (صلوات الله علیهم) «السابق بالخيرات» می باشند. ایشان که خلیفه الله و حجت الله هستند، در نیکیها پیشگام هستند و از همه مردم در نیکیها سبقت می گیرند.
در احادیث شیعی به این موضوع اشاره شده است که در این مجال به ذکر برخی از آنان می پردازیم:
در تفسیر آیه سی و دوم سوره مبارکه فاطر حضرت امام باقر (علیه السّلام) «السابق بالخيرات» را امام معصوم معرفی نموده اند:
« الحسين بن محمد عن معلى بن محمد عن محمد بن جمهور عن حماد بن عيسى عن عبد المؤمن عن سالم قال: سألت أبا جعفر (ع) عن قول الله عز و جل «ثم أورثنا الكتاب الذين اصطفينا من عبادنا فمنهم ظالم لنفسه و منهم مقتصد و منهم سابق بالخيرات بإذن الله» قال السابق بالخيرات الإمام و المقتصد العارف للإمام و الظالم لنفسه الذي لا يعرف الإمام.» (1)
« سالم گويد از حضرت امام باقر (علیه السّلام) از این قول خداى عز و جل پرسيدم «ثم أورثنا الكتاب الذين اصطفينا من عبادنا فمنهم ظالم لنفسه و منهم مقتصد و منهم سابق بالخيرات بإذن الله: آنگاه اين كتاب الهى را به برخى از بندگانى كه برگزيده ايم به ارث داديم، از ميان ايشان گروهى بر خود ستم كنند و جمعى ميانهرو هستند و بعضى به اذن پروردگار به سوى خوبيها شتابانند. (سوره مبارکه فاطر، آیه 32)» فرمودند: پيشرو در خيرات امام است و ميانه رو عارف به امام و ستمكار به خود آنكه امام را نشناسد.» (2)
حضرت امام صادق (علیه السّلام) نیز در تفسیر آیه سی و دوم سوره مبارکه فاطر فرموده اند مقصود آیه از «السابق بالخيرات» ائمه معصومین (علیهم السّلام) می باشد.
« حدثنا أحمد بن موسى عن الحسن بن موسى الخشاب عن علي بن حسان عن عبد الرحمن بن كثير عن أبي عبد الله (ع) في قوله « ثم أورثنا الكتاب الذين اصطفينا من عبادنا فمنهم ظالم لنفسه و منهم مقتصد و منهم سابق بالخيرات بإذن الله» قال: إيانا عنى السابق بالخيرات الإمام.» (3)
« عبدالرحمان بن کثیر گوید حضرت امام صادق (علیه السّلام) در تفسیر آیه «سپس این کتاب را به کسانی از بندگان خود که برگزیدیم به میراث دادیم که از آنها برخی بر خود ستمکارند و برخی میانه رو و گروهی به اذن خداوند در نیکیها پیشگام هستند. (سوره مبارکه فاطر، آیه 32)» فرمودند: تنها ما را قصد کرده و مقصود از سبقت گیرنده در نیکیها امام است.»(4)
حضرت امام رضا (علیه السّلام) مقصود آیه سی و دوم سوره مبارکه فاطر را اولاد حضرت فاطمه (سلام الله علیها) ذکر نموده اند:
« الحسين بن محمد عن معلى بن محمد عن الحسن عن أحمد بن عمر قال: سألت أبا الحسن الرضا (ع) عن قول الله عز و جل «ثم أورثنا الكتاب الذين اصطفينا من عبادنا» قال فقال ولد فاطمة و السابق بالخيرات الإمام و المقتصد العارف بالإمام و الظالم لنفسه الذي لا يعرف الإمام.»(5)
« احمد بن عمر گويد از حضرت امام رضا (علیه السّلام) تفسير آيه: «ثم أورثنا الكتاب الذين اصطفينا من عبادنا» را پرسيدم، فرمودند: مقصود اولاد حضرت فاطمه (سلام الله علیها) هستند. «سابق بالخيرات» امام است و «مقتصد» امامشناس است و «ظالم به نفس» آنكه امام را نشناسد.»(6)
حضرت امام باقر (علیه السّلام) در تفسیر آیه سی و دوم سوره مبارکه فاطر فرموده اند این آیه درباره ما نازل شده است و سبقت گیرنده در نیکیها امام است:
« حدثنا سلمة بن الخطاب قال حدثنا أبو عمران الأرمني عن أبي السلام عن سورة بن كليب عن أبي جعفر (ع) قال: سألته عن قول الله تعالى «ثم أورثنا الكتاب الذين اصطفينا من عبادنا» قال فينا نزلت و السابق بالخيرات الإمام.» (7)
«سورة بن کلیب گوید از حضرت امام باقر (علیه السّلام) در مورد آیه «سپس این کتاب را به کسانی از بندگان خود که برگزیدیم به میراث دادیم که از آنها برخی بر خود ستمکارند و برخی میانه رو و گروهی به اذن خداوند در نیکیها پیشگام هستند. (سوره مبارکه فاطر، آیه 32)» پرسیدم؛ فرمودند: درباره ما نازل شده است و سبقت گیرنده در نیکیها امام است.» (8)
در معانی الاخبار در تفسیر آیه سی و دوم سوره مبارکه فاطر آمده است:
«حدثنا أحمد بن الحسن القطان قال حدثنا الحسن بن علي بن الحسين السكري قال أخبرنا محمد بن زكريا الجوهري قال حدثنا جعفر بن محمد بن عمارة عن أبيه عن جابر بن يزيد الجعفي عن أبي جعفر محمد بن علي الباقر (ع) قال: سألته عن قول الله عز و جل «ثم أورثنا الكتاب الذين اصطفينا من عبادنا فمنهم ظالم لنفسه و منهم مقتصد و منهم سابق بالخيرات بإذن الله» فقال الظالم منا من لا يعرف حق الإمام و المقتصد العارف بحق الإمام و السابق بالخيرات بإذن الله هو الإمام «جنات عدن يدخلونها» يعني السابق و المقتصد.»(9)
«جابر جعفرى گويد از حضرت امام باقر (عليه السّلام) پرسيدم: معنى «ثم أورثنا الكتاب الذين اصطفينا من عبادنا فمنهم ظالم لنفسه و منهم مقتصد و منهم سابق بالخيرات بإذن الله: آنگاه اين كتاب الهى را به برخى از بندگانى كه برگزيدهايم به ارث داديم، از ميان ايشان گروهى بر خود ستم كنند و جمعى ميانه رو هستند و بعضى به اذن پروردگار به سوى خوبيها شتابانند. (سوره مبارکه فاطر، آیه 32)» چيست؟ فرمودند: ستمكار به خود از فرزندان پيغمبر آن كسى است كه حق امام را نشناسد و ميانه رو آن شخصى است كه حق امام را شناخته و به آن معتقد گرديده باشد و شتابنده به نيكيها به اذن خدا امام است و «جنات عدن يدخلونها» يعنى باغهاى خرم و جاودانى بهشت پاداش پيشتازان و ميانه روان است.»(10)
عمار ساباطی تفسیر آیه سی و دوم سوره مبارکه فاطر از قول حضرت امام صادق (علیه السّلام) اینگونه نقل نموده اند:
« حدثنا أحمد بن الحسن بن علي بن فضال عن عمرو بن سعيد عن مصدق بن صدقة عن عمار الساباطي عن أبي عبد الله (ع) «ثم أورثنا الكتاب الذين اصطفينا من عبادنا» قال قال هم آل محمد و السابق بالخيرات هو الإمام.» (11)
«عمار ساباطی گوید حضرت امام صادق (علیه السّلام) در تفسیر آیه «سپس این کتاب را به کسانی از بندگان خود که برگزیدیم به میراث دادیم که از آنها برخی بر خود ستمکارند و برخی میانه رو و گروهی به اذن خداوند در نیکیها پیشگام هستند. (سوره مبارکه فاطر، آیه 32)» فرمودند: ایشان آل محمد (صلوات الله علیهم) هستند و سبقت گیرنده در نیکیها امام است.» (12)
سليمان بن خالد از قول حضرت امام صادق (علیه السّلام) در تفسیر همین آیه نقل نموده است که حضرت (علیه السّلام) فرمودند:
«الحسين عن معلى عن الوشاء عن عبد الكريم عن سليمان بن خالد عن أبي عبد الله (ع) قال: سألته عن قوله تعالى «ثم أورثنا الكتاب الذين اصطفينا من عبادنا» فقال أي شيء تقولون أنتم قلت نقول إنها في الفاطميين قال ليس حيث تذهب ليس يدخل في هذا من أشار بسيفه و دعا الناس إلى خلاف فقلت فأي شيء الظالم لنفسه قال الجالس في بيته لا يعرف حق الإمام و المقتصد العارف بحق الإمام و السابق بالخيرات الإمام.» (13)
« سليمان بن خالد گويد از حضرت امام صادق (علیه السّلام) پرسيدم از قول خداى تعالى «سپس این کتاب را به کسانی از بندگان خود که برگزیدیم به میراث دادیم که از آنها برخی بر خود ستمکارند و برخی میانه رو و گروهی به اذن خداوند در نیکیها پیشگام هستند. (سوره مبارکه فاطر، آیه 32)» فرمود: شما چه مىگوئيد؟ گفتم: مىگوئيم درباره اولاد حضرت فاطمه (سلام الله علیها) است، فرمود: چنين نيست كه تو معتقدى، اين آيه شامل كسى نيست كه شمشير كشد و مردم را به شورش دعوت كند، گفتم: پس ستمكار به خود چه باشد؟ فرمود: آنكه در خانه نشسته و حق امام وقت را نشناخته و «مقتصد» عارف به حق امام است و «سابق بالخيرات» شخص امام است.»(14)
حضرت امام صادق (علیه السّلام) آیه سی و دوم سوره مبارکه فاطر را در جواب سوال فقیهی از مردم فرغانه چنین تفسیر نمودند:
«حدثنا أبو جعفر محمد بن علي بن نصر البخاري المقري قال حدثنا أبو عبد الله الكوفي العلوي الفقيه بفرغانة بإسناد متصل إلى الصادق جعفر بن محمد (ع): أنه سئل عن قول الله عز و جل «ثم أورثنا الكتاب الذين اصطفينا من عبادنا فمنهم ظالم لنفسه و منهم مقتصد و منهم سابق بالخيرات بإذن الله» فقال الظالم يحوم حوم نفسه و المقتصد يحوم حوم قلبه و السابق يحومحوم ربه عزّ و جلّ.»(15)
«أبو عبد الله كوفى علوى فقیه مردم فرغانه به اسناد خود كه به حضرت امام صادق (علیه السّلام) مىرسد؛ روايت نموده كه از آن حضرت پرسيده شد: تفسير اين آيه چيست؟ « ثم أورثنا الكتاب الذين اصطفينا من عبادنا فمنهم ظالم لنفسه و منهم مقتصد و منهم سابق بالخيرات بإذن الله: آنگاه اين كتاب الهى را به برخى از بندگانى كه برگزيده ايم به ارث داديم، از ميان ايشان گروهى بر خود ستم كنند و جمعى ميانه رو هستند و بعضى به اذن پروردگار به سوى خوبيها شتابانند. (سوره مبارکه فاطر، آیه 32)» فرمودند: «ظالم» پيوسته گرد هوسبازیهاى خويش مىگردد، «مقتصد» دور خواستههاى خود مىچرخد و «سابق» مقاصد خود را به كلى به كنارى گذاشته و همواره آهنگ رضاى خداى خويشتن را دارد.» (16)
سالم أشل از قول حضرت امام باقر (علیه السّلام) در تفسیر آیه سی و دوم سوره مبارکه فاطر چنین نقل نموده است:
« حدثنا أحمد بن محمد عن الحسين بن سعيد عن حماد بن عيسى عن منصور عن عبد المؤمن الأنصاري عن سالم الأشل و كان إذا قدم المدينة لا يرجع حتى يلقى أبا جعفر (ع) قال فخرج إلى الكوفة قلنا يا سالم ما جئت به قال جئتكم بخير الدنيا و الآخرة سألت أبا عبد الله (ع) عن قول الله تعالى «ثم أورثنا الكتاب الذين اصطفينا من عبادنا» قال السابق بالخيرات هو الإمام.»(17)
«عبد المومن انصاری از سالم أشل روایت کرده گوید: سالم هر وقت به مدینه می رفت تا حضرت امام باقر (علیه السّلام) را زیارت نمی کرد، از مدینه خارج نمی شد. چون از مدینه به کوفه آمد به او گفتیم: سالم، چه تحفه آورده ای؟ گفت: بهترین تحفه دنیا و آخرت را آورده ام از حضرت امام صادق (علیه السّلام) در مورد آیه «سپس این کتاب را به کسانی از بندگان خود که برگزیدیم به میراث دادیم که از آنها برخی بر خود ستمکارند و برخی میانه رو و گروهی به اذن خداوند در نیکیها پیشگام هستند. (سوره مبارکه فاطر، آیه 32)» پرسیدم، فرمودند: سبقت گیرنده در نیکیها امامان (علیهم السّلام) هستند.»(18)
ابو حمزه ثمالى از قول حضرت امام باقر (علیه السّلام) در تفسیر آیه سی و دوم سوره مبارکه فاطر نقل نموده است:
«حدثنا أبو عبد الله الحسين بن يحيى البجلي قال حدثنا أبي قال حدثنا أبو عوانة موسى بن يوسف الكوفي قال حدثنا عبد الله بن يحيى عن يعقوب بن يحيى عن أبي حفص عن أبي حمزة الثمالي قال: كنت جالسا في المسجد الحرام مع أبي جعفر (ع) إذ أتاه رجلان من أهل البصرة فقالا له يا ابن رسول الله إنا نريد أن نسألك عن مسألة فقال لهما اسألا عما جئتما قالا أخبرنا عن قول الله عز و جل « ثم أورثنا الكتاب الذين اصطفينا من عبادنا فمنهم ظالم لنفسه و منهم مقتصد و منهم سابق بالخيرات بإذن الله ذلك هو الفضل الكبير» إلى آخر الآيتين قال نزلت فينا أهل البيت قال أبو حمزة فقلت بأبي أنت و أمي فمن الظالم لنفسه قال من استوت حسناته و سيئاته منا أهل البيت فهو ظالم لنفسه فقلت من المقتصد منكم قال العابد لله ربه في الحالين حتى يأتيه اليقين فقلت فمن السابق منكم بالخيرات قال من دعا و الله إلى سبيل ربه و أمر بالمعروف و نهى عن المنكر و لم يكن للمضلين عضدا و لا للخائنين خصيما و لم يرض بحكم الفاسقين إلا من خاف على نفسه و دينه و لم يجد أعوانا.»(19)
« ابو حمزه ثمالى گويد در مسجد الحرام خدمت حضرت امام باقر (علیه السّلام) نشسته بودم كه دو تن از مردم بصره به محضرش شرفياب شدند و عرض كردند: اى فرزند پيامبر خدا قصد داريم مسألهاى از شما بپرسيم. فرمود: مانعى ندارد، گفتند: ما را از تفسير این آیه آگاه فرما « ثم أورثنا الكتاب الذين اصطفينا من عبادنا فمنهم ظالم لنفسه و منهم مقتصد و منهم سابق بالخيرات بإذن الله بإذن الله ذلك هو الفضل الكبير: آنگاه اين كتاب الهى را به برخى از بندگانى كه برگزيدهايم به ارث داديم، از ميان ايشان گروهى بر خود ستم كنند و جمعى ميانه رو هستند و بعضى به اذن پروردگار به سوى خوبيها شتابانند و اين همان فضيلت بزرگ است. (سوره مبارکه فاطر، آیه 32)» فرمود: در شأن ما خاندان نبوت نازل گرديده است.
ابو حمزه ثمالى گويد عرض كردم: پدر و مادرم به فدايت، بنا بر اين ستمكار به خود از شما چه كسى است؟ فرمود: شخصى از ما خاندان رسالت كه نيكيها و بديهايش يكسان باشد به نفس خود ستم نموده باشد.
گفتم «مقتصد» از شما كيست؟ فرمود: شخصى كه در تمامى احوال، در توانمندى و فقر تا آخرين نفس كه در چنگال مرگ گرفتار شود، عبادت خدا را انجام دهد. عرضه داشتم: سبقتگيرنده شما در خيرات كيست؟ فرمود: به خدا سوگند او فردى است كه مردم را به راه پروردگار خويشتن فراخوانده و به انجام نيكيها وادار كند و آنان را از ارتكاب معاصى و بديها باز دارد و پشتيبان گمراهان نگردد و به حكم فاسقها رضا ندهد مگر آن شخص كه از رسيدن زيانى به جان و دينش بترسد و ياورى پيدا نكند، آنگاه از روى تقيه با آنان مدارا نمايد.(20)
حضرت امام صادق (علیه السّلام) در تفسیر آیه صد و بیست و یکم سوره مبارکه بقره فرموده اند که منظور از آیه ائمه معصومین (علیهم السّلام) هستند؛ آنانی که حق تلاوت را به جای می آورند و بدان ایمان دارند:
«محمد بن يحيى عن أحمد بن محمد عن ابن محبوب عن أبي ولاد قال: سألت أبا عبد الله (ع) عن قول الله عز و جل «الذين آتيناهم الكتاب يتلونه حق تلاوته أولئك يؤمنون به» قال هم الأئمة (ع).»(21)
« ابى ولاد گويد از حضرت امام صادق (علیه السّلام) از قول خداى عز و جل پرسيدم «آن كسانى كه به آنها كتاب را داديم آن را چنانچه شايسته است مىخوانند، آنان بدان ايمان دارند.(سوره مبارکه بقره، آیه 121)» فرمودند: ايشان ائمه (علیهم السّلام) هستند.» (22)
پی نوشت
(1) الكافي، جلد1، صفحه214
(2) أصول الكافي، جلد2، صفحه 167
(3)بصائرالدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد1، صفحه 45- بحار الأنوار، جلد23، صفحه 217
(4) ترجمه بصائر الدرجات، صفحه 168 – 167
(5) الكافي، جلد1، صفحه215
(6) أصول الكافي، جلد2، صفحه 169
(7)بصائرالدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد1، صفحه 46
(8) ترجمه بصائر الدرجات، صفحه 169 - 168
(9) معاني الأخبار، صفحه 105 – 104
(10)ترجمه معاني الأخبار، جلد 1، صفحه 248 – 247
(11)بصائرالدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد1، صفحه 46 - بحار الأنوار، جلد23، صفحه 217
(12) ترجمه بصائر الدرجات، صفحه 169
(13) الكافي، جلد1، صفحه 215 – 214
(14) أصول الكافي، جلد2، صفحه169 – 167
(15) معاني الأخبار، صفحه 104
(16)ترجمه معاني الأخبار، جلد1، صفحه 247 – 246
(17) بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد1، صفحه 47 – 46
(18) ترجمه بصائر الدرجات، صفحه 170
(19) معاني الأخبار، صفحه 105
(20)ترجمه معاني الأخبار، جلد 1، صفحه 249 – 248
(21) الكافي، جلد1، صفحه215
(22) أصول الكافي، جلد2، صفحه 169
منابع
- قرآن کریم
- أصول الكافي، محمد بن يعقوب كلينى، مترجم: محمد باقر كمره اى، قم، اسوه، 1375ش.
- بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، محمد باقر بن محمد تقى مجلسى، بيروت، دار إحياء التراث العربي، چاپ دوم، 1403ق.
- بصائر الدرجات في فضائل آل محمّد صلّى الله عليهم، محمد بن حسن صفار، محقق / مصحح: محسن بن عباسعلى كوچه باغى، قم، مكتبة آية الله المرعشي النجفي، 1404 ق.
- ترجمه بصائر الدرجات في علوم آل محمد (ع)، ترجمه و تصحيح و تعليق: عليرضا زكي زاده رناني، قم، وثوق، 1391
- ترجمه معاني الأخبار، محمد بن على ابن بابويه، ترجمه محمدى، تهران، دار الكتب الإسلامية، 1377ش.
- الكافي، محمد بن يعقوب بن اسحاق كلينى، محقق / مصحح: على اكبر غفارى و محمد آخوندى، تهران، دار الكتب الإسلامية، 1407 ق.
- معاني الأخبار، محمد بن على ابن بابويه، ترجمه محمدى، 2جلد، تهران، دار الكتب الإسلامية، چاپ دوم، 1377ش.
اترك تعليق