منتقم آل الله؛ احادیث تاکید شده بر انتقام خون حضرت اباعبدالله (علیه السلام)

معرفی حضرت حجه بن الحسن (عجل الله تعالی فرجه الشریف) به عنوان منتقم أعداء الله در روایات بسیاری آمده است. صفت انتقام گیرنده در روایات با سه واژه: طالب، منتقم و ثائر(1) (خونخواه) بررسی شده است.

کلام معصومین درباره منتقم بودن حضرت بقیه الله (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در قالب سه بخش ارائه خواهد شد:

 بخش اول: روایاتی هستند که به صراحت حضرت را انتقام گیرنده خون اباعبدالله (علیه السلام) معرفی می‌کنند.

بخش دوم: روایاتی که ایشان را انتقام ‌گیرنده أعداء الله می‌ دانند و بیان می ‌شود که قاتلین ایشان از أعداء الله هستند.

بخش سوم: بیان صفت منتقم در زیارت عاشورا.

احادیثی تاکید کننده بر انتقام خون حضرت اباعبدالله (علیه السلام)

در این مجال به بررسی روایات بخش اول که به صراحت از انتقام خون حضرت اباعبدالله (علیه السلام) سخن گفته اند؛ می پردازیم.

 حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ أَحْمَدَ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَيْمَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْجُنَيْدِ التَّفْلِيسِيِّ عَنْ رَزِينٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع‏ لَمَّا ضُرِبَ الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍّ (علیه السلام) بِالسَّيْفِ فَسَقَطَ ثُمَّ ابْتَدَرَ لِيَقْطَعَ رَأْسَهُ نَادَى مُنَادٍ مِنْ بُطْنَانِ الْعَرْشِ أَلَا أَيَّتُهَا الْأُمَّةُ الْمُتَجَبِّرَةُ الضَّالَّةُ بَعْدَ نَبِيِّهَا لَا وَفَّقَكُمُ اللَّهُ لِأَضْحًى وَ لَا فِطْرٍ قَالَ ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فَلَا جَرَمَ وَ اللَّهِ مَا وُفِّقُوا وَ لَا يُوَفَّقُونَ حَتَّى يَثُورَ ثَائِرُ الْحُسَيْنِ(علیه السلام).(2)

ابن بابویه در علل الشرایع به نقل از امام صادق (علیه السلام) آورده است:

 راوى مى ‏گويد: عرض كردم فدايت شوم در باره عامّه چه مى ‏فرماييد، چه آنكه روايتى را شنيده‏ ايم كه ايشان موفّق به‏ روزه نمى ‏شوند آيا اين روايت صحيح است؟

حضرت به من فرمودند: توجّه كن دعای ملك و فرشته درباره ايشان به اجابت رسيده.

عرض كردم: فدايت شوم چه دعايى؟

حضرت فرمودند: هنگامى كه حضرت حسين بن على (صلوات اللَّه عليه) را شهيد كردند حق تعالى فرشته ‏اى را مأمور ساخت كه نداء كند: اى امّت ظالم و قاتل عترت پيامبر خدا شما را براى روزه و درك فطر موفق نكند و در حديث ديگر آمده است كه خدا شما را براى درك فطر و قربان موفّق نكند.

سپس راوى گفت، امام (عليه السّلام) فرمودند: به خدا سوگند موفّق نشده و نخواهند شد تا وقتى كه منتقم‏ خون حسين (عليه السّلام) قيام كند. (3)

این حدیث که در کتاب کافی، جلد دوم، صفحه 18، باب ایمان وکفر ذکر شده است، امام صادق (علیه السلام) فهم دقیق زمان روزه داری، که از ارکان پنجگانه اسلام است، را به زمان ظهورحضرت حجه (عجل الله) موکول می نماید و حضرت را انتقام گیرنده خون اباعبدالله (علیه السلام) معرفی می‌کنند.

در مجمع البحرین در حدیثی آمده است: إِذَا خَرَجَ الْقَائِمُ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) يَطْلُبُ بِدَمِ الْحُسَيْنِ (علیه السلام) وَ هُوَ يَقُولُ: نَحْنُ أَهْلُ الدَّمِ طُلَّابُ الثرة [التِّرَةِ]. (4)

هنگامی که قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) خروج کند، خون حسین (علیه السلام) را طلب می‌کند و می فرماید: ما اولیای دم هستیم و طالبان خون ایشان و خونخواه حسین (علیه السلام) ما هستیم.

در دعای ندبه به نقل از شیخ عباس قمی در مفاتیح الجنان آمده است:

«أَيْنَ الطَّالِبُ بِذُحُولِ الْأَنْبِيَاءِ وَ أَبْنَاءِ الْأَنْبِيَاءِ أَيْنَ الطَّالِبُ بِدَمِ الْمَقْتُولِ بِكَرْبَلاَءَ»

کجاست خواهنده خون پیامبران و فرزندان پیامبران؟ کجاست خواهنده خون کشته شده در کربلا؟

شیخ عباس قمی این دعا را از سید بن طاووس نقل می کند، در این دعا نیز حضرت حجه بن الحسن (عجل الله تعالی فرجه الشریف) منتقم خون اباعبدالله (علیه السلام) و جمیع پیامبران و فرزندان ایشان معرفی شده اند.

در فرازی از زیارت ‌نامه حضرت حجه بن الحسن (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در سرداب که در کتاب بحارالانوار، جلد99، صفحه86، باب7 نقل شده است؛ می خوانیم:

 « ای طالب خون پیامبران و فرزندانشان و ای خواهنده خون کشته شده در کربلا»

السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا صَاحِبَ الْفَتْحِ وَ نَاشِرَ رَايَةِ الْهُدَى السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا مُؤَلِّفَ شَمْلِ الصَّلَاحِ وَ الرِّضَا السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا طَالِبَ ثَارِ الْأَنْبِيَاءِ وَ أَبْنَاءِ الْأَنْبِيَاءِ وَ الثَّائِرَ بِدَمِ الْمَقْتُولِ بِكَرْبَلَاءَ السَّلَامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الْمَنْصُورُ عَلَى مَنِ اعْتَدَى. (5)

در بحارالانوار جلد 52، صفحه 236، باب25 در علامات ظهور آمده است:

 أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ (علیه السلام) حَدَّثَ عَنْ أَشْيَاءَ تَكُونُ بَعْدَهُ إِلَى قِيَامِ الْقَائِمِ فَقَالَ الْحُسَيْنُ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ مَتَى يُطَهِّرُ اللَّهُ الْأَرْضَ مِنَ الظَّالِمِينَ قَالَ لَا يُطَهِّرُ اللَّهُ الْأَرْضَ مِنَ الظَّالِمِينَ حَتَّى يُسْفَكَ الدَّمُ الْحَرَامُ ثُمَّ ذَكَرَ أَمْرَ بَنِي أُمَيَّةَ وَ بَنِي الْعَبَّاسِ فِي حَدِيثٍ طَوِيلٍ وَ قَالَ إِذَا قَامَ الْقَائِمُ بِخُرَاسَانَ وَ غَلَبَ عَلَى أَرْضِ كُوفَانَ وَ الْمُلْتَانِ وَ جَازَ جَزِيرَةَ بَنِي كَاوَانَ وَ قَامَ مِنَّا قَائِمٌ بِجِيلَانَ وَ أَجَابَتْهُ الْآبُرُ وَ الدَّيْلَمُ وَ ظَهَرَتْ لِوَلَدِي رَايَاتُ التُّرْكِ مُتَفَرِّقَاتٍ فِي الْأَقْطَارِ وَ الْحَرَامَاتِ وَ كَانُوا بَيْنَ هَنَاتٍ وَ هَنَاتٍ إِذَا خَرِبَتِ الْبَصْرَةُ وَ قَامَ أَمِيرُ الْإِمْرَةِ فَحَكَى (علیه السلام) حِكَايَةً طَوِيلَةً ثُمَّ قَالَ إِذَا جُهِّزَتِ الْأُلُوفُ وَ صَفَّتِ الصُّفُوفُ وَ قُتِلَ الْكَبْشُ الْخَرُوفُ هُنَاكَ يَقُومُ الْآخِرُ وَ يَثُورُ الثَّائِرُ وَ يَهْلِكُ الْكَافِرُ ثُمَّ يَقُومُ الْقَائِمُ الْمَأْمُولُ وَ الْإِمَامُ الْمَجْهُولُ لَهُ الشَّرَفُ وَ الْفَضْلُ وَ هُوَ مِنْ وُلْدِكَ يَا حُسَيْنُ لَا ابْنٌ مِثْلُهُ يَظْهَرُ بَيْنَ الرُّكْنَيْنِ فِي دَرِيسَيْنِ بَالِيَيْنِ- يَظْهَرُ عَلَى الثَّقَلَيْنِ وَ لَا يَتْرُكُ فِي الْأَرْضِ الْأَدْنَيْنَ- طُوبَى لِمَنْ أَدْرَكَ زَمَانَهُ وَ لَحِقَ أَوَانَهُ وَ شَهِدَ أَيَّامَهُ.(6)

حضرت امیر المومنین علی (علیه السلام) درباره وقایعی خبر می ‌دهند که پس از آن ظهور قائم اتفاق می افتد، حسین  (علیه السلام) می‌‌پرسد: زمین کی از ظالمین پاک خواهد شد؟ ایشان می‌ فرمایند: زمانی که خون به حرام ریخته شود (ریخته شدن خون حرام اشاره به شهادت اباعبدالله (علیه السلام) می ‌باشد.) و پس از حکایتی طولانی درباره وقایع ظهور درباره حضرت حجه (عجل الله تعالی فرجه الشریف) می ‌فرمایند: یا حسین خونخواهی می ‌کند خونخواه و او از فرزندان تو است.

در تفسیر آیات چهارم تا ششم سوره مبارکه اسراء در تفسیر صافی چنین آمده است:

 عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ شَمُّونٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْأَصَمِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ الْبَطَلِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) ‏ فِي قَوْلِهِ تَعَالَى- وَ قَضَيْنا إِلى‏ بَنِي إِسْرائِيلَ‏ فِي الْكِتابِ‏«لَتُفْسِدُنَّ فِي الْأَرْضِ‏ مَرَّتَيْن»(إسراء/4)‏ قَالَ قَتْلُ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ (علیه السلام) وَ طَعْنُ الْحَسَنِ (علیه السلام) « وَ لَتَعْلُنَّ عُلُوًّا كَبِيراً» (إسراء/4) قَالَ قَتْلُ الْحُسَيْنِ (علیه السلام) «فَإِذا جاءَ وَعْدُ أُولاهُما» (إسراء/5) فَإِذَا جَاءَ نَصْرُ دَمِ‏ الْحُسَيْنِ‏ (علیه السلام) «بَعَثْنا عَلَيْكُمْ عِباداً لَنا أُولِي بَأْسٍ شَدِيدٍ فَجاسُوا خِلالَ الدِّيار» (إسراء/5) قَوْمٌ يَبْعَثُهُمُ اللَّهُ قَبْلَ خُرُوجِ الْقَائِمِ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) فَلَا يَدَعُونَ وَتْراً لآِلِ مُحَمَّدٍ إِلَّا قَتَلُوهُ‏ «وَ كانَ وَعْداًمَفْعُولًا» (إسراء/5) خُرُوجُ الْقَائِمِ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) «ثُمَّ رَدَدْنا لَكُمُ الْكَرَّةَ عَلَيْهِمْ‏»(إسراء/6) خُرُوجُ الْحُسَيْنِ (علیه السلام) فِي سَبْعِينَ مِنْ أَصْحَابِهِ. (7)

در تفسیر آیات پنجم و ششم سوره إسراء امام صادق (علیه السلام) می فرمایند: خداوند متعال در قرآن کریم می ‌فرماید: ما به بنی اسرائیل در کتاب آسمانی اعلام کردیم که دوبار در زمین فساد خواهید کرد، این دو فساد کشتن علی بن ابی طالب (علیه السلام) و کشتن و نیزه باران کردن پیکر حسن، (علیه السلام) می باشد و خداوند می‌فرماید: و سرکشی بزرگی خواهید نمود و آن قتل حسین (علیه السلام) است و خداوند تعالی می‌فرماید: هنگامی که نخستین وعده فرا رسد، امام می‌فرماید: و آن وعده آمدن یاری دهنده خون حسین (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است (و این همان وعده آمدن خونخواه اباعبدالله (علیه السلام) است) و حق تعالی می فرماید: گروهی از بندگان پیکار جوی خود را بر ضد شما برمی‌ انگیزیم تا (شما را سخت در هم کوبند) درون خانه ها را جستجو کنند، ایشان می‌فرماید: و خداوند قومی را بر می ‌انگیزاند قبل از خروج قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) که هیچ خونی از اهل بیت ریخته نشده مگر این که تقاص آن را گرفته و جبران نمایند «وَ كانَ وَعْداًمَفْعُولًا: و وعده قطعی پروردگار» همان قیام امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است، خداوند متعال می‌فرماید: سپس شما را بار دیگر بر آنها چیره می‌کنیم، حضرت می‌فرماید: و این اشاره به رجعت حسین (علیه السلام) است به همراه هفتاد نفر از اصحابش.(8)

در تفسیر آیه 39 سوره مبارکه حج حدیثی از حضرت امام صادق (علیه السّلام) نقل شده است:

أُذِنَ لِلَّذِينَ يُقاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَ إِنَّ اللَّهَ عَلى‏ نَصْرِهِمْ لَقَدِيرٌ الَّذِينَ أُخْرِجُوا مِنْ دِيارِهِمْ بِغَيْرِ حَقٍّ إِلَّا أَنْ يَقُولُوا رَبُّنَا اللَّهُ (سوره مبارکه حج، آیات 40 – 39)

عن الصادق (عليه السّلام): انّ العامة يقولون: نزلت في رسول اللّه (صلّى اللّه عليه و اله و سلم) لمّا أخرجته قريش من مكّة و إنّما هو القائم إذا خرج يطلب دم‏ الحسين‏ و هو يقول نحن أولياء الدم و طلّاب الدية. (9)

امام صادق (علیه السلام) می‌فرمایند: اهل سنت می‌گویند این آیه درباره پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) نازل شده است زمانی که قریش آن حضرت را از مکه بیرون کردند در حالی که این آیه فقط درباره قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است. زمانی که خروج کند در حال ‌که طالب خون حسین (علیه السلام) است و می‌گوید: ما صاحبان خون و خونخواهی کنندگان خون بر زمین مانده هستیم.

در تمامی این روایات بلافاصله بعد از خروج، انتقام حضرت حجه (عجل الله) از قاتلین جد بزرگوارشان مورد تاکید است، گویی که هدف از خروج همان خونخواهی است و به تعبیری می توان گفت ظلمی که امروز بر جامعه بشری می‌رود در امتداد همان ظلم بزرگ یعنی ظلم به آل الله است.

پی نوشتها

(1) مجمع البحرين، جلد ‏3، صفحه 235 - 234/ (ثأر) :القتيل‏ ثَأْراً و ثُؤْرَةً أي قتلت قاتله. و قولهم «يا ثَارَاتِ‏ فلان» أي قتلة فلان. و الثَّائِرُ: الذي لا يبقى على شي‏ء حتى يدرك ثاره.. باب ما أوله الثاء في «ى، بس» و الوافي: «بثأر» و الثَّأْر: الطلب بالدم، و الدم نفسه و قاتل حميمك. «الثائر»: الطالب و المطلوب و الذي لا يبقى على شي‏ء حتّى يُدرِك ثَأْرَه. راجع: الصحاح، جلد 2، صفحه 603- لسان العرب، جلد 4، صفحه 97 (ثأر)

 (2) علل الشرائع، جلد ‏2، صفحه 389 / 125 باب العلة التي من أجلها لا توفق العامة لفطر و لا أضحى حدیث اول با سند کامل؛ بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، جلد ‏45، صفحه 217 -  الكافي، جلد ‏7، صفحه 654

 این حدیث با سند دیگری نیز در بحار الانوار ذکر شده است: مَجَالِسُ الصَّدُوقِ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ الْوَلِيدِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَتِّيلٍ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ يَزِيدَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَيْمَانَ الدَّيْلَمِيِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ لَطِيفٍ عَنِ الصَّادِقِ (ع) بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، جلد ‏88 ، صفحه 134 باب 5 - أمالي الصدوق، صفحه 168

(3) علل الشرایع، جلد 2، صفحه 261 - 260

(4) مجمع البحرين، جلد‏3، صفحه 234

(5) بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، جلد99، صفحه 86

(6) بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، جلد‏52، صفحه236

(7) الكافي، جلد‏8 ، صفحه206

(8)تفسیر صافی، جلد4، صفحه168 به نقل از تفسیر عیاشی، جلد2، صفحه 282

(9) تفسیر صافی، جلد4، صفحه 517 به نقل از تفسیر قمی، جلد 2، صفحه 84

منابع

- بحار الأنوارالجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، محمد باقر بن محمد تقى مجلسى، بيروت، دار إحياء التراث العربي، چاپ: دوم، 1403 ق.

- الصافی فی تفسیر القرآن، ملا محمد محسن فیض کاشانی، ترجمه عقیقی بخشایشی و جمعی از فضلاء، دارالکتب الاسلامیه، چاپ پنجم تابستان 1387ش.

- علل الشرائع، محمد بن على ابن بابويه، ترجمه ذهنى تهرانى، 2جلد، قم، مؤمنين، چاپ اول، 1380ش.

- علل الشرائع‏، محمد بن على‏ابن بابويه، قم‏، داورى‏، 1385 ش.

- الكافي، محمد بن يعقوب بن اسحاق كلينى، تهران، دار الكتب الإسلامية، چاپ: چهارم، 1407 ق.

- لسان العرب‏، محمد بن مكرم‏ ابن منظور، محقق و مصحح: جمال الدين مير دامادى، بيروت، ‏ دار الفكر للطباعة و النشر و التوزيع- دار صادر،1414 ق‏.

- مجمع البحرين‏، فخر الدين بن محمد طريحي، محقق و مصحح: احمد حسينى اشكورى، تهران، مرتضوى‏، 1375 ش‏.

نویسنده: فاطمه شریفیان مهر