سخاوت و بخشندگی مولی الموحدین حضرت امیرالمومنین (علیه السّلام) همچون فضایل دیگر حضرت در قلمرو اندیشه و قلم نمی گنجد. حضرت امیرالمومنین (علیه السّلام) در برهه های مختلف زندگی پر برکتشان بخششهای عظیمی داشتند که در سبب نزول آیه هایی در مدح ایشان گردیده است.
شاید بتوان مهمترین مورد را خاتم بخشی حضرت امیرالمومنین (علیه السّلام) در رکوع نماز و نزول آیه 55 سوره مبارکه مائده «إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذينَ آمَنُوا الَّذينَ يُقيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُون: ولىّ شما، تنها خدا و پيامبر اوست و كسانى كه ايمان آوردهاند: همان كسانى كه نماز برپا مىدارند و در حال ركوع زكات مىدهند.» دانست.
سخاوت چنان جزء خصایص و ویژگیهای بارز حضرت امیرالمومنین (علیه السّلام) است که خداوند آیه خود را برای معرفی امام و جانشین پیامبر (صلی الله علیه و آله) در چنین موقعیتی با ممتاز نمودن ایشان در بخشندگی و سخاوت نازل می نماید و جانشین بلافصل رسول الله (صلی الله علیه و آله) مورد اکرام و اعزاز خداوند قرار می گیرد.
همچنین با بخشش طعام سه روز خود نزول سوره ای در مدح و تمجید از سخاوت و منزلت حضرت امیرالمومنین (علیه السّلام) و اهل بیت عصمت (علیهم السّلام) نازل می شود.
شأن نزول آیه نهم سوره مبارکه حشر به بخشش حضرت امیرالمومنین (علیه السّلام) در نهایت تنگدستی مربوط می باشد و بدین گونه خداوند بار دیگر بر رستگاری آن حضرت تأکید می کند و این عمل ایشان را تمجید و تکریم می نماید و همچنین در عوض این جود و کرم مائده آسمانی برای خاندان عصمت (علیهم السّلام) نازل می نماید.
حضرت امام صادق (علیه السّلام) در حدیث ذیل در شرح این واقعه فرموده اند:
عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّه(ع): أَنَّ عَلِيّاً (ع) أَصْبَحَ يَوْماً فَقَالَ لِفَاطِمَةَ (ع) عِنْدَكِ شَيْءٌ تُغَدِّينِيهِ قَالَتْ لَا فَخَرَجَ وَ اسْتَقْرَضَ دِينَاراً لِيَبْتَاعَ مَا يُصْلِحُهُمْ فَإِذَا الْمِقْدَادُ فِي جَهْدٍ وَ عِيَالُهُ جِيَاعٌ فَأَعْطَاهُ الدِّينَارَ وَ دَخَلَ الْمَسْجِدَ وَ صَلَّى الظُّهْرَ وَ الْعَصْرَ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ (ص) ثُمَّ أَخَذَ النَّبِيُّ بِيَدِ عَلِيٍّ وَ انْطَلَقَا وَ دَخَلَا عَلَى فَاطِمَةَ وَ هِيَ فِي مُصَلَّاهَا وَ خَلْفَهَا جَفْنَةٌ تَفُورُ فَلَمَّا سَمِعَتْ كَلَامَ رَسُولِ اللَّهِ (ص) خَرَجَتْ فَسَلَّمَتْ عَلَيْهِ وَ كَانَتْ أَعَزَّ النَّاسِ عَلَيْهِ فَرَدَّ السَّلَامَ وَ مَسَحَ بِيَدِهِ عَلَى رَأْسِهَا ثُمَّ قَالَ عِشِّينَا غَفَرَ اللَّهُ لَكِ وَ قَدْ فَعَلَ فَأَخَذَتِ الْجَفْنَةَ فَوَضَعَتْهَا بَيْنَ يَدَيْ رَسُولِ اللَّهِ (ص) قَالَ يَا فَاطِمَةُ أَنَّى لَكِ هَذَا الطَّعَامُ الَّذِي لَمْ أَنْظُرْ إِلَى مِثْلِ لَوْنِهِ قَطُّ وَ لَمْ أَشَمَّ مِثْلَ رَائِحَتِهِ قَطُّ وَ لَمْ آكُلْ أَطْيَبَ مِنْهُ وَ وَضَعَ كَفَّهُ بَيْنَ كَتِفَيْ عَلِيٍّ وَ قَالَ هَذَا بَدَلُ دِينَارِكَ إِنَّ اللَّهَ يَرْزُقُ مَنْ يَشاءُ بِغَيْرِ حِسابٍ. (1)
مفضل بن عمر از حضرت امام صادق (علیه السّلام) نقل نموده است که فرمودند: روزى حضرت امیرالمومنین (عليه السّلام) از حضرت فاطمه (عليها السّلام) غذايى خواستند و فرمودند: آيا چيزى دارى كه من بخورم؟ حضرت فاطمه (عليها السّلام) فرمودند: نه، حضرت امیرالمومنین (عليه السّلام) بيرون رفتند و دينارى را قرض كردند تا با آن چيزى براى خوردن بخرند كه ناگاه «مقداد» را ديدند كه در جستجوى غذا است و خانواده اش گرسنه هستند. حضرت دينار را به او دادند و خود وارد مسجد شدند و نماز ظهر و عصر را با رسول خدا (صلّى اللَّه عليه و آله) خواندند. بعد از نماز، پيامبر (صلّى اللَّه عليه و آله) دست حضرت امیرالمومنین (عليه السّلام) را گرفتند و بر فاطمه (عليها السّلام) وارد شدند. حضرت فاطمه (علیها السّلام) در مصلّى، نماز مى خواندند و پشت سرش، ظرفى در حال جوشيدن بود. فاطمه (عليها السّلام) وقتى صداى رسول خدا (صلّى اللَّه عليه و آله) را شنيدند، بيرون آمدند و بر پدرشان سلام نمودند و ایشان عزيزترين فرد نزد پدرش بودند و پيامبر (صلّى اللَّه عليه و آله) جواب سلامشان را دادند و دستشان را به سر او كشيدند و فرمودند: شام ما را بده، خداوند به تو ببخشد و او هم بخشيده است. فاطمه (عليها السّلام) ديگ را برداشت و نزد رسول خدا (صلّى اللَّه عليه و آله) نهاد.
حضرت فرمودند: اين غذا را از كجا آورده اى كه نه خوشرنگتر از آن را ديده ام و نه خوشبوتر از آن را و نه تا به حال غذايى بهتر از آن را خورده ام؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) دست مباركش را ميان دو شانه حضرت (عليه السّلام) گذاشتند و فرمودند: اين عوض آن دينار تو است: «إِنَّ اللَّهَ يَرْزُقُ مَنْ يَشاءُ بِغَيْرِ حِسابٍ: خداوند به هر كس كه بخواهد، بدون حساب، روزى می دهد.»(2)
تفسیر البرهان نیز جریان بخشش حضرت امیرالمومنین (علیه السّلام) را ذیل آیه نهم سوره مبارکه حشر ذکر نموده و آورده است که حضرت رسول الله (صلی الله علیه و آله) در این باره چنین فرمودند: «أما إن جبرئيل (عليه السلام) قد أنبأني بذلك و قد أنزل الله فيك كتابا وَ يُؤْثِرُونَ عَلى أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ كانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ وَ مَنْ يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ: همانا جبرائیل (علیه السّلام) از این واقعه به من خبر داده است و خداوند درباره تو در آیه ای نازل نموده است: و ديگران را بر خويش ترجيح مى دهند هر چند خود نيازمند باشند و آنان كه از بخل خويش در امان مانده باشند رستگاران هستند.(سوره مبارکه حشر، آیه 9) » (3)
حضرت امام صادق (علیه السّلام) در حدیث دیگری درباره آیه نهم سوره مبارکه حشر فرمودند:
سَهْلُ بْنُ زِيَادٍ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ جَمِيلِ بْنِ دَرَّاجٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) يَقُولُ: خِيَارُكُمْ سُمَحَاؤُكُمْ وَ شِرَارُكُمْ بُخَلَاؤُكُمْ وَ مِنْ خَالِصِ الْإِيمَانِ الْبِرُّ بِالْإِخْوَانِ وَ السَّعْيُ فِي حَوَائِجِهِمْ وَ إِنَّ الْبَارَّ بِالْإِخْوَانِ لَيُحِبُّهُ الرَّحْمَنُ وَ فِي ذَلِكَ مَرْغَمَةٌ لِلشَّيْطَانِ وَ تَزَحْزُحٌ عَنِ النِّيرَانِ وَ دُخُولُ الْجِنَانِ يَا جَمِيلُ أَخْبِرْ بِهَذَا غُرَرَ أَصْحَابِكَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ مَنْ غُرَرُ أَصْحَابِي قَالَ هُمُ الْبَارُّونَ بِالْإِخْوَانِ فِي الْعُسْرِ وَ الْيُسْرِ ثُمَّ قَالَ يَا جَمِيلُ أَمَا إِنَّ صَاحِبَ الْكَثِيرِ يَهُونُ عَلَيْهِ ذَلِكَ وَ قَدْ مَدَحَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِي ذَلِكَ صَاحِبَ الْقَلِيلِ فَقَالَ فِي كِتَابِهِ يُؤْثِرُونَ عَلى أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ كانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ وَ مَنْ يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ. (4)
از جميل بن دراج روايت كرده حضرت امام صادق (عليه السّلام) فرمودند: بهترين شما مردم سخاوتمندان شما هستند و شريرترين شما بخيلان باشند و نيكویى كردن با برادران و سعی در برآوردن حاجات آنها از خلوص در ايمان است و خوبى نمودن به برادران را خداوند دوست دارد و با اين عمل بينى شيطان به خاك ماليده مي شود و سبب خلاصى از دوزخ و داخل شدن در بهشت است. اي جميل اينها را به یاران خود خبر بده عرض كردم فدايت گردم آيا نيكویى كردن به برادران در حالت ثروت و تهیدستى است؟ فرمودند: احسان نمودن بر صاحب ثروت آسان است. خداوند مدح فرموده آنهایي را كه تهیدست هستند و احسان مي كنند خداوند در کتابش فرموده است: «و ديگران را بر خويش ترجيح مى دهند هر چند خود نيازمند باشند و آنان كه از بخل خويش در امان مانده باشند رستگاران هستند.(سوره مبارکه حشر، آیه 9)»
در تفسیر جامع ذیل آیه نهم سوره حشر حدیث فوق ذکر شده است و در ادامه آمده است: «اين حديث را شيخ مفيد و شیخ طوسى نيز روايت كرده اند. حضرت امام صادق (عليه السّلام) فرمودند آيه در شأن حضرت امير المؤمنين (عليه السّلام) نازل شد. ایشان دينارى براى قوت حضرت فاطمه و حسنين (عليهم السّلام) فراهم نمودند در بين راه مقداد بن اسود اظهار حاجت كرد آن دينار را با شدت احتياج خود به مقداد عطا فرمودند و او را بر خود و خانواده اش مقدم داشتند فورا جبرئيل نازل شد و آيه مزبور را در شأن آن حضرت آوردند.(5)
پی نوشتها
(1) الخرائج و الجرائح، جلد2، صفحه 533 – 532
(2) جلوههاى اعجاز معصومين عليهم السلام، صفحه 393 – 392
(3) البرهان في تفسير القرآن، جلد 5، صفحه 342 – 341
(4) الكافي، جلد 4، صفحه 42 – 41
(5) تفسير جامع، جلد 7، صفحه 108
منابع
- البرهان فى تفسير القرآن، سيد هاشم بحرانى، تهران، بنياد بعثت، 1416 ق.
- تفسير جامع، سيد محمد ابراهيم بروجردى، تهران، صدر،1366
- جلوه هاى اعجاز معصومين عليهم السلام، سعيد بن هبة الله قطب الدين راوندى، مترجم: غلام حسن محرمى، قم، دفتر انتشارات اسلامى،1378
- الخرائج و الجرائح، سعيد بن هبة الله قطب الدين راوندى، قم، مؤسسه امام مهدى عجل الله تعالى فرجه الشريف، 1409 ق.
اترك تعليق