ائمه معصومین (علیهم السّلام) ناظر اعمال خلق و عرضه اعمال خلق بر ایشان
ائمه معصومین (علیهم السّلام) ناظر اعمال خلق
خداوند متعال ائمه معصومین (علیهم السّلام) را به عنوان حجت خویش برای خلق قرار داده است و صفات عین الله، وَجْهُ اللَّه، لِسَانُ اللَّه، بَابُ اللَّه، جَنْب الله و کلمات الله را به ائمه معصومین (علیهم السّلام) عطا نموده است. ایشان خلیفه و تنها جانشینان به حق پروردگار بر روی زمین هستند و خداوند ایشان را ناظر بر اعمال خلق قرار داده است.
طبق روایات رسیده در متون شیعی اعمال خلق بر ائمه معصومین (علیهم السّلام) عرضه می گردد و ایشان چه در زمان حیات چه پس از آن از اعمال خلق آگاه هستند. اعمال ناشایست سبب ناراحتی ایشان می گردد. ائمه معصومین (علیهم السّلام) این مهم را که اعمال خلق بر ایشان عرضه می شود، به اطلاع دوستان و یاران خویش رسانده اند و چگونگی عرضه اعمال را در حد فهم مخاطب توضیح داده اند. در این مجال با تمرکز بر احادیث بصائر الدرجات في فضائل آل محمد (صلى الله عليهم) و کتاب الکافی شریف و برخی کتب شیعی دیگر به شرح این مهم می پردازیم:
پیامبر (صلی الله علیه و آله) به ابوذر فرمودند که در خواب و بیداری ناظر بر اعمال خلق هستند:
«حدثنا محمد بن الحسين عن صفوان بن يحيى عن ميمون القداح عن أبي عبد الله (ع) قال: طلب أبوذر رسول الله (ص) فقيل له إنه في حائط كذا و كذا فمضى يطلبه فدخل إلى الحائط و النبي نائم فأخذ عسيبا يابسا و كسره ليستبرئ به نوم رسول الله (ص) قال ففتح النبي (ص) عينه و قال أ تخدعني عن نفسي يا أباذر أ ما علمت أني أراكم في منامي كما أراكم في يقظتي.»(1)
محمد بن حسين از صفوان بن يحيى از میمون قداح گوید ابوذر دنبال رسول الله (صلی الله علیه و آله) می گشت. کسی به او گفت رسول الله (صلی الله علیه و آله) در بستانی خوابیده بود. ابوذر به حضور آن حضرت آمد و خواست ببیند پیامبر بیدار یا خواب است. شاخه خشکی را شکست. وقتی پیامبر (صلی الله علیه و آله) صدای آن را شنید؛ فرمودند: ای ابوذر، آیا نمی دانی من اعمال شما را در خواب چنانکه در بیداری می بینم. چشمانم می خوابند ولی قلبم به خواب نمی رود.(2)
حضرت امام باقر (علیه السّلام) از حضرت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نقل فرمودند که پیامبران دیده هایشان اگرچه در خواب باشد ولی قلبشان را خواب فرا نمی گیرد:
«حدثنا الحسن بن علي النعمان عن يحيى بن عمر عن أبان الأحمر عن زرارة عن أبي جعفر (ع) قال قال رسول الله (ص): إنا معاشر الأنبياء تنام عيوننا و لا تنام قلوبنا و نرى من خلفنا كما نرى من بين أيدينا.»(3)
«حضرت امام باقر (علیه السّلام) می فرماید، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمودند: ما گروه پیامبران دیده هایمان به خواب می رود ولی دلهایمان نمی خوابد و از پشت سر می بینیم چنان که از پیش رو می بینیم.»(4)
طبق فرمایش حضرت امام باقر (علیه السّلام) اهل بیت (صلوات الله علیهم) نیز مانند پیامبران ناظر بر اعمال خلق هستند:
«حدثنا سلمة بن الخطاب عن سليمان بن سماعة الحذاء و عبد الله بن محمد جميعا عن عبد الله بن القاسم عن أبي الجارود قال قال أبو جعفر: الإمام منا ينظر من خلفه كما ينظر من قدامه.»(5)
«ابوجارود گوید حضرت امام محمد باقر (علیه السّلام) فرمودند: امام از اهل بیت ما از پشت سر چنان می بیند که از پیش رو مشاهده می کند.»
معجزه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) برای ابوبکر در هنگامی که در غار بود تا وضعیت انصار و جعفر بن ابیطالب (رضوان الله علیه) را در کشتی ببیند:
«أحمد بن محمد و محمد بن الحسين عن الحسن بن محبوب عن علي بن رئاب عن زياد الكناسي عن أبي جعفر (ع) قال: لما كان رسول الله (ص) في الغار و معه أبو الفصيل قال رسول الله (ص) إني لأنظر الآن إلى جعفر و أصحابه الساعة تعوم بينهم سفينتهم في البحر و إني لأنظر إلى رهط من الأنصار في مجالسهم مخبتين [محتبين] بأفنيتهم فقال له أبو الفصيل أ تراهم يا رسول الله (ص) الساعة قال نعم قال فأرنيهم قال فمسح رسول الله (ص) على عينيه ثم قال انظر فنظر فرآهم فقال رسول الله (ص) أ رأيتهم قال نعم و أسر في نفسه أنه ساحر.»(6)
«زید کناسی گوید حضرت امام باقر (علیه السّلام) فرمودند: هنگامی که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در غار بود و ابوبکر همراه او بود. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: همانا من الان به جعفر [بن ابی طالب] و همراهانش نگاه کردم، هم اکنون کشتی شان در دریا در حال رفتن است و من به گروهی از انصار که در مجلسی بودند نگریستم، گرد هم زانو زده و همه فانی گشته اند. ابوبکر گفت: ای رسول خدا، آیا هم اکنون ایشان را می بینی؟ پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمودند: آری. گفت: آیا آنها را به من نشان می دهی؟ حضرت امام محمد باقر (علیه السّلام) فرمودند: حضرت دست بر چشمان او کشید، آنگاه فرمود: نگاه کن. پس نگاه کرد ایشان را دید. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: آیا ایشان را دیدی؟ گفت: آری، و پیش خودش گفت حتما او ساحر است.»(7)
عرضه اعمال بر پیامبر و ائمه اطهار (صلوات الله علیهم)
در باب عرضه اعمال بر حضرت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و ائمه معصومین (صلوات الله علیهم) در متون شیعی احادیث بسیاری رسیده است که در این مجال به ذکر برخی از این احادیث بسنده می شود:
در بصائر الدرجات از قول حضرت امام صادق (علیه السّلام) در باب عرضه اعمال بر ایشان آمده است:
«حدثنا أحمد بن محمد و يعقوب بن يزيد عن الحسن بن علي بن فضال عن أبي جميلة عن محمد الحلبي عن أبي عبد الله (ع) قال: إن الأعمال تعرض علي في كل خميس فإذا كان الهلال أكملت فإذا كان النصف من شعبان عرضت على رسول الله (ص) و على علي ثم ينسخ في الذكر الحكيم.»(8)
محمد حلبی گوید حضرت امام صادق (علیه السّلام) فرمودند: همانا کردار بندگان در هر پنجشنبه بر من عرضه می شود و اول ماه تکمیل می شود و در نیمه شعبان بر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و علی مرتضی (علیه السّلام) عرضه می گردد سپس در ذکر حکیم نسخه برداری می شود.
در حدیثی در کتاب الکافی حضرت امام صادق (علیه السّلام) فرموده اند که کردار شما به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) عرضه می شود و ایشان از دیدن گناهان شما ناراحت می گردند:
«علي بن إبراهيم عن أبيه عن عثمان بن عيسى عن سماعة عن أبي عبد الله (ع) قال سمعته يقول: ما لكم تسوؤون رسول الله (ص) فقال رجل كيف نسوؤه فقال أ ما تعلمون أن أعمالكم تعرض عليه فإذا رأى فيها معصية ساءه ذلك فلا تسوؤوا رسول الله و سروه.»(9)
«سماعه گفت: از حضرت امام صادق (علیه السّلام) شنيدم فرمودند: شما را چه شده كه با رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بد مى كنيد؟ مردى گفت: چطور با او بد مى كنيم؟ فرمود: كردار شما بر او عرضه مى شود و چون گناهى در آن ببيند ناراحت مى شود پس به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بدى نكنيد و او را شاد كنيد.»(10)
حضرت امام باقر (علیه السّلام) در حدیثی فرموده اند که کردار بندگان هر پنجشنبه بر رسول خدا و امیرالمومنین (صلوات الله علیهما) عرضه می شود:
«حدثنا أحمد بن محمد عن الحسين بن سعيد عن حماد بن عيسى عن الحسين بن المختار عن أبي بصير عن أبي جعفر (ع) قال: الأعمال تعرض كل خميس على رسول الله (ص) و على أمير المؤمنين (ع).»(11)
«ابوبصیر گوید حضرت امام باقر (علیه السّلام) فرمودند: کردار بندگان هر پنجشنبه بر رسول خدا و امیرالمومنین (صلوات الله علیهما) عرضه می شود.»
در حدیثی از حضرت امام صادق (علیه السّلام) ذکر شده است هر صبح اعمال بندگان بر حضرت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) عرضه می شود:
«حدثنا محمد بن عبد الحميد عن المفضل بن صالح عن زيد الشحام قال: سألته عن أعمال هذه الأمة قال ما من صباح يمضي إلا و هي تعرض على نبي الله أعمال هذه الأمة.»(12)
«زید بن شحام گوید از حضرت امام صادق (علیه السّلام) در مورد کردار امت پیامبر پرسیدم. فرمودند: هیچ بامدادی نمی آید مگر اینکه بر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) کردار این امت عرضه می گردد.»
در حدیثی حضرت امام صادق (علیه السّلام) با اشاره به تفسیر آیه 105 سوره مبارکه توبه، یادآور شدند که هر صبح اعمال بندگان بر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) عرضه می شود:
«محمد بن يحيى عن أحمد بن محمد عن الحسين بن سعيد عن القاسم بن محمد عن علي بن أبي حمزة عن أبي بصير عن أبي عبد الله (ع) قال: تعرض الأعمال على رسول الله (ص) أعمال العباد كل صباح أبرارها و فجارها فاحذروها و هو قول الله تعالى «اعملوا فسيرى الله عملكم و رسوله» و سكت.»(13)
«حضرت امام صادق (علیه السّلام) فرمود: همه اعمال چه نیک باشد چه فسق و فجور باشد در هر بامداد بر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) عرضه مى شود. از كردارها بر حذر باشيد و این قول خداى تعالى است: «و بگو: [هر كارى مى خواهيد] بكنيد، كه به زودى خدا و پيامبر او و مؤمنان در كردار شما خواهند نگريست. (سوره مبارکه توبه، آیه 105)» و امام در اينجا سکوت کردند و ادام آيه را نخواندند. (يعنى كلمه «و المؤمنون» كه مقصود ائمه است بر زبان نياورد از راه تقيه يا از بابت اينكه مطلب نياز به تصريح ندارد.)(14)
در کتاب الکافی از قول حضرت امام رضا (علیه السّلام) «و المومنون» در آیه 105 سوره مبارکه توبه، به حضرت امیرالمومنین (علیه السّلام) تفسیر شده است:
«علي عن أبيه عن القاسم بن محمد عن الزيات عن عبد الله بن أبان الزيات و كان مكينا عند الرضا (ع) قال: قلت للرضا (ع) ادع الله لي و لأهل بيتي فقال أ و لست أفعل و الله إن أعمالكم لتعرض علي في كل يوم و ليلة قال فاستعظمت ذلك. فقال لي أ ما تقرأ كتاب الله عز و جل «و قل اعملوا فسيرى الله عملكم و رسوله و المؤمنون» قال هو و الله علي بن أبي طالب (ع).»(15)
«عبد الله بن ابان زيات كه خدمت حضرت امام رضا (علیه السّلام) مقامى داشت گويد به آن حضرت عرض كردم: براى من و خاندانم به درگاه خدا دعا كنید، فرمودند: مگر دعا نمى كنم، به خدا كردار شما هر روز و هر شب به من عرضه مى شود. گويد: من اين سخن را بسيار بزرگ شمردم، فرمودند: قرآن خدا را نمى خوانى؟ می فرمايد: «و بگو: [هر كارى مى خواهيد] بكنيد كه به زودى خدا و پيامبر او و مؤمنان در كردار شما خواهند نگريست. (سوره مبارکه توبه، آیه 105)» فرمود: آن مؤمن به خدا حضرت على بن ابى طالب (علیه السّلام) بود.»(16)
در بصائر الدرجات در حدیثی از قول حضرت امام باقر (علیه السّلام) «و المومنون» در آیه 105 سوره مبارکه توبه، را «گواهان خداوند در روی زمین» معرفی نموده اند:
«حدثنا موسى عن علي بن إسماعيل عن صفوان عن العلاء بن رزين عن محمد بن مسلم قال: سألته عن الأعمال هل تعرض على النبي قال ما فيه شك قلت له أ رأيت قول الله تعالى «اعملوا فسيرى الله عملكم و رسوله و المؤمنون» قال إنهم شهود الله في أرضه.»(17)
«محمد بن مسلم گوید از حضرت امام باقر (علیه السّلام) در مورد کردار بندگان پرسیدم که آیا بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) عرضه می شود؟ فرمودند: شکی در آن نیست. عرض کردم: رأی و نظر شما درباره آیه «عمل کنید. خداوند و فرستاده او و مومنان اعمال شما را می بینند.» چیست؟ فرمودند: همانا ایشان گواهان خداوند در روی زمین هستند.»(18)
در کتاب الکافی از قول حضرت امام صادق (علیه السّلام) «و المومنون» در آیه 105 سوره مبارکه توبه، به ائمه معصومین (صلوات الله علیهم) تفسیر شده است:
«عدة من أصحابنا عن أحمد بن محمد عن الحسين بن سعيد عن النضر بن سويد عن يحيى الحلبي عن عبد الحميد الطائي عن يعقوب بن شعيب قال: سألت أبا عبد الله (ع) عن قول الله عز و جل«اعملوا فسيرى الله عملكم و رسوله و المؤمنون» قال هم الأئمة.»(19)
«يعقوب بن شعيب گفت: از حضرت امام صادق (علیه السّلام) تفسير قول خداى عز و جل را پرسيدم «[هر كارى مى خواهيد] بكنيد كه به زودى خدا و پيامبر او و مؤمنان در كردار شما خواهند نگريست. (سوره مبارکه توبه، آیه 105)» فرمود: مؤمنان، ائمه (علیهم السّلام) هستند.»(20)
در امالی طوسی و بصائر الدرجات نیز در باب اینکه مقصود از «و المومنون» در آیه 105 سوره مبارکه توبه، به ائمه معصومین (صلوات الله علیهم) حدیث ذیل نقل شده است:
«إبراهيم الأحمري عن محمد بن الحسين و يعقوب بن يزيد و عبد الله بن الصلت و العباس بن معروف و منصور و أيوب و القاسم و محمد بن عيسى و محمد بن خالد و غيرهم عن ابن أبي عمير عن ابن أذينة قال: كنت عند أبي عبد الله (عليه السلام)، فقلت له: جعلت فداك، أخبرني عن قول الله (عز و جل): «و قل اعملوا فسيرى الله عملكم و رسوله و المؤمنون» قال: إيانا عنى.»(21)
«برید عجلی گوید: خدمت حضرت امام صادق (علیه السّلام) بودم. از آن حضرت در مورد آیه «عمل کنید، خداوند و فرستاده او و مومنان اعمال شما را می بینند. (سوره مبارکه توبه، آیه 105)» پرسیدم، فرمودند: مقصود [از مومنان] ما هستیم.»(22)
حضرت امام باقر (علیه السّلام) در حدیث دیگری درباره آیه 105 سوره مبارکه توبه فرموده اند:
«حدثنا أحمد بن الحسين عن أبيه عن عبد الكريم بن يحيى الخثعمي عن بريد العجلي قال: قلت لأبي جعفر (ع) «اعملوا فسيرى الله عملكم و رسوله و المؤمنون» قال ما من مؤمن يموت و لا كافر فيوضع في قبره حتى يعرض عمله على رسول الله (ص) و على علي (ع) فهلم جرا إلى آخر من فرض الله طاعته على العباد.»(23)
برید عجلی گوید از حضرت امام باقر (علیه السّلام) در مورد آیه «[هر كارى مىخواهيد] بكنيد كه به زودى خدا و پيامبر او و مؤمنان در كردار شما خواهند نگريست. (سوره مبارکه توبه، آیه 105)» پرسیدم، فرمودند: هیچ مومن و کافری نیست که بمیرد و در قبرش نهاده شود مگر اینکه کردارش بر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و بر حضرت امیرالمومنین (علیه السّلام) و همین طور تا آخر بر همه آنانی که خداوند اطاعت آنان را بر بندگانش واجب ساخته است؛ عرضه می شود.(24)
حضرت امام رضا (علیه السّلام) روز پنجشنبه را روز عرضه اعمال بر ائمه اطهار (صلوات الله علیهم) ذکر نموده اند:
«حدثنا أحمد بن محمد عمن رواه عن صالح بن النضر عن يونس عن أبي الحسن الرضا (ع) قال سمعته: يقول في الإمام حين ذكر يوم الخميس فقال هو يوم تعرض فيه الأعمال على الله و على رسوله و على الأئمة.» (25)
«یونس گوید از حضرت امام رضا (علیه السّلام) شنیدم وقتی سخن از ایام هفته شد و به روز پنجشنبه رسید؛ فرمودند: روزی است که در آن کردار بندگان بر خدا و پیامبر و ائمه عرضه می شود.»
عرضه اعمال بر اهل بیت (علیهم السّلام) چه در حیات و چه در زمان ممات ایشان
طبق احادیث رسیده از ائمه معصومین (صلوات الله علیهم) چه در حیات و چه در زمان ممات اعمال خلق بر اهل بیت (علیهم السّلام) عرضه می شود. در این مجال به ذکر حدیثی در این رابطه بسنده می نماییم:
«إبراهيم الأحمري قال: حدثني محمد بن عبد الحميد و عبد الله بن الصلت عن حنان بن سدير عن أبيه قال إبراهيم و حدثني عبد الله بن حماد عن سدير عن أبي جعفر (عليه السلام) قال: قال رسول الله (صلى الله عليه و آله) و هو في نفر من أصحابه: إن مقامي بين أظهركم خير لكم و إن مفارقتي إياكم خير لكم. فقام إليه جابر بن عبد الله الأنصاري و قال: يا رسول الله، أما مقامك بين أظهرنا فهو خير لنا فكيف تكون مفارقتك إيانا خيرا لنا فقال (صلى الله عليه و آله): أما مقامي بين أظهركم خير لكم لأن الله (عز و جل) يقول «و ما كان الله ليعذبهم و أنت فيهم و ما كان الله معذبهم و هم يستغفرون» يعني يعذبهم بالسيف فأما مفارقتي إياكم فهو خير لكم لأن أعمالكم تعرض علي كل إثنين و خميس فما كان من حسن حمدت الله (تعالى) عليه و ما كان من سيئ استغفرت لكم.»(26)
حضرت امام محمد باقر (علیه السّلام) می فرماید: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در حالی که در میان جمعی از اصحاب بودند؛ فرمودند: زنده بودن من برای شما بهتر است و مرگ من نیز برای شما سودمند است. جابر بن عبدالله انصاری از جای حرکت کرد و گفت: یا رسول الله، بودن شما میان ما که مسلم است برای ما خوب است اما مرگ شما برای ما چگونه سودمند است؟
حضرت فرمودند: اما زنده بودن به این دلیل که خداوند در این آیه می فرماید: «(ای پیامبر) تا تو در میان آنها هستی خداوند آنها را مجازات نخواهد کرد و نیز تا استغفار می کنند؛ خداوند عذابشان نمی کند. (منظور این است که تا وقتی تو هستی آنها با یکدیگر خلاف نمی کنند که با شمشیر بجنگند.)(سوره مبارکه انفال، آیه 33)» اما مرگ من برای شما سودمند است زیرا اعمال شما در هر دوشنبه و پنجشنبه بر من عرضه می شود؛ هر کار خوب که می بینم خدا را بر آن سپاس می گویم و برای کارهای ناشایست شما طلب آمرزش می کنم.(27)
چگونگی عرضه اعمال بر اهل بیت (علیهم السّلام)
طبق احادیث رسیده از ائمه معصومین (صلوات الله علیهم) اعمال خلق بر اهل بیت (علیهم السّلام) عرضه می شود. درباره چگونگی عرضه اعمال در احادیث مباحثی نقل شده است که در اینجا ذکر می گردد:
در حدیثی حضرت امام باقر (علیه السّلام) خصلتهای خاص امام معصوم را چنین شرح نموده اند:
«حدثنا أحمد بن محمد عن علي بن الحكم عن محمد بن مروان قال قال أبو جعفر (ع): إذا دخل أحدكم على الإمام فلينظر ما يتكلم به فإن الإمام يسمع الكلام في بطن أمه فإذا هي وضعته سطع لها نور ساطع إلى السماء و سقط و في عضده الأيمن مكتوب «و تمت كلمة ربك صدقا و عدلا لا مبدل لكلماته و هو السميع العليم» فإذا هو تكلم رفع الله له عمودا و يشرف به على الأرض يعلم به أعمالهم.»(28)
«محمد بن مروان گوید حضرت امام باقر (علیه السّلام) فرمودند: هر گاه یکی از شما خدمت امام می رسد، متوجه باشد چه می گوید زیرا امام در شکم مادر می شنود. وقتی به دنیا می آید، نوری به جانب آسمان برایش می درخشد. بر بازوی راستش نوشته است: «کلمه پروردگارت به راستی و عدالت پایان یافت. کلمات او را دگرگون کننده ای نیست و او شنوا و داناست.(سوره مبارکه انعام، آیه115)» وقتی امام سخن گفت، خداوند برایش عمودی از نور ترتیب می دهد که به وسیله آن مشرف بر اهل زمین می گردد و به وسیله آن اعمال بندگان را می داند.»(29)
در کافی از حضرت امام صادق (علیه السّلام) درباره خصوصیات ائمه معصومین (صلوات الله علیهم) حدیثی به شرح ذیل آمده است:
«محمد بن يحيى عن محمد بن الحسين عن موسى بن سعدان عن عبد الله بن القاسم عن الحسن بن راشد قال سمعت أبا عبد الله (ع) يقول: إن الله تبارك و تعالى إذا أحب أن يخلق الإمام أمر ملكا فأخذ شربة من ماء تحت العرش فيسقيها أباه فمن ذلك يخلق الإمام فيمكث أربعين يوما و ليلة في بطن أمه لا يسمع الصوت ثم يسمع بعد ذلك الكلام فإذا ولد بعث ذلك الملك فيكتب بين عينيه «و تمت كلمة ربك صدقا و عدلا لا مبدل لكلماته و هو السميع العليم» فإذا مضى الإمام الذي كان قبله رفع لهذا منار من نور ينظر به إلى أعمال الخلائق فبهذا يحتج الله على خلقه.»(30)
«حسن بن راشد گويد از حضرت امام صادق (علیه السّلام) شنيدم که فرمودند: به راستى خدا تبارك و تعالى چون خواهد امام را بيافريند، به فرشته اى دستور دهد تا شربت آبى از زير عرش برگيرد و آن را به پدر آن امام بنوشاند و امام از آن خلق شود و چهل روز در شكم مادرش درنگ كند كه سخنى ننيوشد سپس سخن نيوشد و چون متولد شود، همان فرشته اى كه آن نوشابه را برگرفته مبعوث شود تا ميان دو ديده او بنويسد: «و به كمال رسيد كلمه پروردگارت به راستى و عدالت بدل كننده اى براى كلماتش نيست و او شنوا و داناست. (سوره مبارکه انعام، آیه115)» و چون امام پيش از او درگذرد خدا در هر شهرى براى او مناره چنان بلند برآرد كه به وسيله آن به كردار بندگان بنگرد و بدان خدا بر خلق خود حجت آورد.(31)
حضرت امام صادق (علیه السّلام) در این باره در حدیث دیگری فرموده اند:
«عدة من أصحابنا عن أحمد بن محمد عن ابن محبوب عن الربيع بن محمد المسلي عن محمد بن مروان قال سمعت أبا عبد الله (ع) يقول: إن الإمام ليسمع في بطن أمه فإذا ولد خط بين كتفيه «و تمت كلمة ربك صدقا و عدلا لا مبدل لكلماته و هو السميع العليم» فإذا صار الأمر إليه جعل الله له عمودا من نور يبصر به ما يعمل أهل كل بلدة.» (32)
«محمد بن مروان گويد از حضرت امام صادق (علیه السّلام) شنيدم فرمودند: به راستى امام در شكم مادر مى شنود و چون متولد شود ميان دو كتفش نوشته شود: «و به كمال رسيد كلمه پروردگارت به راستى و عدالت بدل كننده اى براى كلماتش نيست و او شنوا و داناست. (سوره مبارکه انعام، آیه115)» و چون امر امامت بدو رسد، خدا برايش عمودى از نور بسازد كه به وسيله آن هر چه در هر شهرى بكنند؛ ببيند.»(33)
حضرت امام رضا (علیه السّلام) درباره چگونگی عرضه اعمال بر ائمه معصومین (صلوات الله علیهم) در حدیثی فرموده اند:
«علي بن إبراهيم عن محمد بن عيسى بن عبيد قال كنت أنا و ابن فضال جلوسا إذ أقبل يونس فقال: دخلت على أبي الحسن الرضا (ع) فقلت له جعلت فداك قد أكثر الناس في العمود قال فقال لي يا يونس ما تراه أ تراه عمودا من حديد يرفع لصاحبك قال قلت ما أدري قال لكنه ملك موكل بكل بلدة يرفع الله به أعمال تلك البلدة قال فقام ابن فضال فقبل رأسه و قال رحمك الله يا أبا محمد لا تزال تجيء بالحديث الحق الذي يفرج الله به عنا.»(34)
«محمد بن عيسى بن عبيد گفت: من و ابن فضال نشسته بوديم كه يونس آمد و گفت: من خدمت حضرت امام رضا (علیه السّلام) رسيدم و به او گفتم: قربانت، مردم درباره عمود، سخن بسيار گفته اند، گويد: به من فرمودند: اى يونس رأى تو در باره آن چيست؟ نظرت اين است كه يك عمود آهنى است كه براى صاحب تو برافرازند؟ عرض كردم: نمى دانم، فرمودند: عمود فرشتهاى است و خدا به وسيله او كردار آن شهر را به امام مى رساند.
گويد: ابن فضال برخاست و سر او را بوسيد و گفت: اى ابا محمد، خدايت رحمت كناد تو هميشه براى ما حديث درستى مى آورى كه به وسيله آن مشكل ما را مى گشائى.»(35)
در بصائر الدرجات از حضرت امام صادق (علیه السّلام) درباره چگونگی عمود نوری برای امام که بدان وسیله بین مشرق و مغرب را می بیند، چنین آمده است:
در بصائر الدرجات حدیث دیگری با این مضمون از فضیل بن یسار به نقل از امام صادق (علیه السّلام) نقل شده است:
« حدثنا معاوية بن حكيم عن أبي داود المسترق عن محمد بن مروان عن الفضيل بن يسار قال: إن الإمام منا يسمع الكلام في بطن أمه فإذا وقع على الأرض سطع له نور من السماء إلى الأرض فإذا درج رفع له عمود من نور يرى به ما بين المشرق و المغرب.»(36)
«فضیل بن یسار گوید حضرت امام صادق (علیه السّلام) فرمود: همانا امام از خانواده ما صدا را در شکم مادر می شنود. چون بر زمین قرار گرفت، برای او نوری از آسمان می درخشد و وقتی به راه افتاد عمودی از نور برای او بلند می شود که بین مشرق و مغرب را می بیند.»
حضرت امام صادق (علیه السّلام) برای صالح بن سهل خصوصیات ائمه معصومین (صلوات الله علیهم) را چنین شرح فرمودند:
«حدثنا الحسن بن علي عن صالح بن سهل عن أبي عبد الله (ع) قال: كنت جالسا عنده فقال ابتداء منه يا صالح بن سهل إن الله جعل بينه و بين الرسول رسولا و لم يجعل بينه و بين الإمام رسولا قال قلت و كيف ذاك قال جعل بينه و بين الإمام عمودا من نور ينظر الله به إلى الإمام و ينظر الإمام إذا أراد علم شيء نظر في ذلك النور فعرفه.»(37)
«صالح بن سهل گوید در خدمت حضرت امام صادق (علیه السّلام) نشسته بودم قبل از اینکه با وی سخن بگویم به من فرمود: صالح، خداوند بین خود و بین پیامبرش پیکی قرار داده ولی بین خود و امام پیک قرار نداده است.
عرض کردم این مطلب چگونه است؟ فرمودند: بین خود و بین امام عمودی از نور قرار داده که خدا به وسیله آن امام را نظاره می کند [و به او افاضات می نماید.] و امام هم خدا را نظاره می کند. وقتی امام چیزی را بخواهد بداند به آن نور نگاه می کند؛ می فهمد.»(38)
حضرت امام جواد (علیه السّلام) به نقل از حضرت امام صادق (علیه السّلام) دراین باره فرمودند:
«حدثنا أحمد بن إسحاق عن الحسن بن العباس بن جريش عن أبي جعفر (ع) قال قال أبو عبد الله (ع): «إنا أنزلناه» نور كهيئة العين على رأس النبي ص و الأوصياء لا يريد أحد منا علم أمر من أمر الأرض أو أمر من أمر السماء إلى الحجب التي بين الله و بين العرش إلا رفع طرفه إلى ذلك النور فرأى تفسير الذي أراد فيه مكتوبا.»(39)
«حضرت امام جواد (علیه السّلام) می فرماید حضرت امام صادق (علیه السّلام) فرمودند: «انا انزلناه» نوری به صورت خورشید بر سر پیامبر و اوصیاء است. هیچکدام از ما دانستن چیزی را از مسایل زمین یا آسمان تا حجابهایی که بین خداوند تا عرش است؛ اراده نمی کند مگر اینکه یک طرف آن نوری بلند می شود و تفسیر مطلبی که می خواست را در آن نوشته می یابد.»(40)
اسحاق قمی گفتگوی خود با حضرت امام محمد باقر (علیه السّلام) را در این باره چنین نقل می نماید:
«حدثنا محمد بن أحمد عن محمد بن موسى عن محمد بن أسد الخزاز عن محمد بن إسماعيل عن عبد الله الخراساني مولى جعفر بن محمد عن بنان الجوزي عن إسحاق القمي قال: قلت لأبي جعفر (ع) جعلت فداك ما قدر الإمام قال يسمع في بطن أمه فإذا وصل إلى الأرض كان على منكبه الأيمن مكتوبا «و تمت كلمة ربك صدقا و عدلا لا مبدل لكلماته و هو السميع العليم» ثم يبعث أيضا له عمودا من نور تحت بطنان العرش إلى الأرض يرى فيه أعمال الخلائق كلها ثم يتشعب له عمود آخر من عند الله إلى أذن الإمام كلما احتاج إلى مزيد أفرغ فيه إفراغا.»(41)
«اسحاق قمی گوید به حضرت امام محمد باقر (علیه السّلام) عرض کردم: فدایت شوم مقام امام چقدر است؟ فرمود: در شکم مادر می شنود وقتی به زمین رسید بر شانه راستش نوشته است: «کلمه پروردگارت با راستی و عدالت پایان یافت، کلمات خدا را دگرگون کننده ای نیست و او شنوا و داناست. (سوره مبارکه انعام، آیه115)» سپس خداوند نوری عمود از درون عرش تا زمین می فرستد که در آن اعمال تمام خلایق را می بیند. سپس از جانب خداوند استوانه ای دیگر از آن جدا می گردد تا گوش امام هرگاه احتیاج به افزایشی داشته باشد در آن قرار داده شود.»(42)
تأکید حضرت امام صادق (علیه السّلام) بر علم ائمه معصومین (صلوات الله علیهم) بر وقایع شهرها:
«حدثنا أبو محمد عن عمران بن موسى عن موسى بن جعفر البغدادي عن علي بن أسباط عن محمد بن الفضيل عن أبي بكر الحضرمي قال: قال لي أبو عبد الله (ع) يا أبا بكر ما يخفى علي شيء من بلادكم.»(43)
«ابوبکر حضرمی گفت حضرت امام صادق (علیه السّلام) به من فرمودند: ای ابوبکر، چیزی از وقایع شهرهای شما بر من مخفی نیست.»
تسلط مقام امام بر زمین مانند ماه در آسمان طبق حدیث حضرت امام رضا (علیه السّلام):
«حدثنا أحمد بن محمد عن الحسين بن سعيد عن علي بن أحمد بن محمد عن أبيه قال: كنت أنا و صفوان عند أبي الحسن (ع) فذكروا الإمام و فضله قال إنما منزلة الإمام في الأرض بمنزلة القمر في السماء و في موضعه هو مطلع على جميع الأشياء كلها.»(44)
«احمد بن محمد گفت من و صفوان خدمت حضرت امام رضا (علیه السّلام) بودیم صحبت از امام و مقام امام شد. فرمودند: مقام امام در زمین مانند ماه است در آسمان. او در محل خود از تمام مسایل آگاه است.»
«حدثنا الهيثم النهدي عن إسماعيل بن مهران قال: كنت أنا و أحمد بن نصر عند الرضا (ع) فجرى ذكر الإمام فقال الرضا (ع) إنما هو مثل القمر يدور في كل مكان أو يراه [تراه] من كل مكان.»(45)
«اسماعیل بن مهران گوید من و احمد بن ابی نصر نزد حضرت امام رضا (علیه السّلام) بودیم، صحبت از امام و مقام امام شد، فرمودند: امام مانند ماه است که در هر مکان دور می زند یا آن را از هر مکانی می بینند.»(46)
پی نوشتها
(1)بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد1، صفحه421 -رجال الكشي، جلد1، صفحه 124
(2)ترجمه بصائر الدرجات، صفحه 943
(3)بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد 1، صفحه 421 – 420
(4)ترجمه بصائر الدرجات، صفحه 943
(5) بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد 1، صفحه 421 - بحار الأنوار، جلد 25، صفحه 148
(6) بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد 1، صفحه 422
(7)ترجمه بصائر الدرجات، صفحه 945
(8) بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد 1، صفحه 424
(9)الكافي، جلد 1، صفحه 219
(10) ترجمه أصول الكافي، جلد2، صفحه 182
(11)بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد1، صفحه 425 – 424
(12)بحار الأنوار، جلد 17، صفحه 150- بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد1، صفحه 424
(13) الكافي، جلد 1، صفحه 219
(14) ترجمه أصول الكافي، جلد2، صفحه 181
(15) الكافي، جلد 1، صفحه 219 - بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد 1، صفحه 429
(16) ترجمه أصول الكافي، جلد2، صفحه 183
(17) بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد 1، صفحه 425
(18)ترجمه بصائر الدرجات، صفحه 954
(19) الكافي، جلد 1، صفحه 219
(20) ترجمه أصول الكافي، جلد2، صفحه 182
(21)الأمالي طوسي، صفحه 409 - بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد 1، صفحه 427
(22)ترجمه بصائر الدرجات، صفحه957
(23) بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد 1، صفحه 428
(24)ترجمه بصائر الدرجات، صفحه959
(25) بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد 1، صفحه 428
(26)الأمالي طوسي، صفحه 409 – 408 -بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد1، صفحه 444
(27)ترجمه بصائر الدرجات، صفحه 991
(28) بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد 1، صفحه 431
(29)ترجمه بصائر الدرجات، صفحه966
(30) الكافي، جلد 1، صفحه 387
(31) ترجمه أصول الكافي، جلد3، صفحه 79
(32) الكافي، جلد 1، صفحه 387
(33) ترجمه أصول الكافي، جلد3، صفحه 81
(34) الكافي، جلد 1، صفحه 388
(35) ترجمه أصول الكافي، جلد3، صفحه 85 - 83
(36) بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد 1، صفحه 435
(37) بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد 1، صفحه 440
(38)ترجمه بصائر الدرجات، صفحه 982
(39) بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد 1، صفحه 442
(40)ترجمه بصائر الدرجات، صفحه 986
(41) بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد 1، صفحه 442 - بحار الأنوار، جلد 26، صفحه 135
(42)ترجمه بصائر الدرجات، صفحه 987
(43) بحار الأنوار، جلد 26، صفحه 136 - بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد1، صفحه 443 – 442
(44) بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد1، صفحه 443 - بحار الأنوار، جلد 26، صفحه 136
(45)بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد1، صفحه 443 - بحار الأنوار، جلد 26، صفحه 136
(46)ترجمه بصائر الدرجات، صفحه 988
منابع
- قرآن کریم
- أصول الكافي، محمد بن يعقوب كلينى، ترجمه كمره اى، قم، چاپ: سوم، 1375 ش.
- الأمالي، محمد بن الحسن طوسى، قم، چاپ: اول، 1414ق.
- بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، محمد باقر بن محمد تقى مجلسى، بيروت، دار إحياء التراث العربي، چاپ دوم، 1403ق.
- بصائر الدرجات في فضائل آل محمّد صلّى الله عليهم، محمد بن حسن صفار، محقق / مصحح: محسن بن عباسعلى كوچه باغى، قم، مكتبة آية الله المرعشي النجفي، 1404 ق.
- ترجمه بصائر الدرجات في علوم آل محمد (ع)، ترجمه و تصحيح و تعليق: عليرضا زكي زاده رناني، قم، وثوق، 1391
- رجال الكشي اختيار معرفة الرجال (مع تعليقات مير داماد الأسترآبادي) ، محمد بن عمر كشى، قم، چاپ: اول، 1363 ش.
- الكافي، محمد بن يعقوب كلينى، تهران، چاپ: چهارم، 1407 ق.
اترك تعليق