ذكر ارواح خمسه در ائمه معصومین (صلوات الله علیهم) و همراهی روح القدس با ایشان
خداوند پیامبر اکرم حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) را گرامیترین مخلوق در نزد خویش قرار داده است. از معراج پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و رسیدن به نهایت قربی که برای یک مخلوق حاصل شده تا نشان دادن آیات الهی به ایشان نشانه های الطاف خاصه الهی بر حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) مبرهم و مشخص است. در برخی از متون احادیث شیعی رسیده از قوت بخشیدن و موید نمودن حضرت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) با موجودی بزرگتر از ملائکه به نام «روح» سخن به میان آمده است.
در این مجال تلاش می شود بر اساس روایات و احادیث رسیده از حضرات ائمه معصومین (صلوات الله علیهم) به بررسی این موضوع پرداخته شود:
ذكر ارواح خمسه در ائمه معصومین (صلوات الله علیهم)
در برخی از احادیث رسیده از ائمه معصومین (صلوات الله علیهم) در باب ارواح خمسه در وجود مطهر ایشان که عبارتند از روح القدس، روح ايمان، روح حيات، روح قوت، روح شهوت سخن گفته شده است.
حضرت امام محمد باقر (علیه السّلام) درباره پنج روحی که خداوند پیامبران و اهل بیت (صلوات الله علیهم) را بر آن خلق نموده است؛ فرموده اند:
«مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُوسَى بْنِ عُمَرَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مَرْوَانَ عَنِ الْمُنَخَّلِ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ (ع) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ عِلْمِ الْعَالِمِ فَقَالَ لِي يَا جَابِرُ إِنَّ فِي الْأَنْبِيَاءِ وَ الْأَوْصِيَاءِ خَمْسَةَ أَرْوَاحٍ رُوحَ الْقُدُسِ وَ رُوحَ الْإِيمَانِ وَ رُوحَ الْحَيَاةِ وَ رُوحَ الْقُوَّةِ وَ رُوحَ الشَّهْوَةِ فَبِرُوحِ الْقُدُسِ يَا جَابِرُ عَرَفُوا مَا تَحْتَ الْعَرْشِ إِلَى مَا تَحْتَ الثَّرَى ثُمَّ قَالَ يَا جَابِرُ إِنَّ هَذِهِ الْأَرْبَعَةَ أَرْوَاحٌ يُصِيبُهَا الْحَدَثَانُ إِلَّا رُوحَ الْقُدُسِ فَإِنَّهَا لَا تَلْهُو وَ لَا تَلْعَبُ.»(1)
«جابر گويد: از حضرت امام باقر (علیه السّلام) از مبدأ علم (يعنى پيغمبر و امام) پرسيدم، به من فرمود: اى جابر، در انبياء و اوصياء پنج روح است: روح القدس، روح ايمان، روح حيات، روح قوت، روح شهوت. اى جابر، به وسيله روح القدس است كه از عرش تا فرش را مي دانند سپس فرمودند: اى جابر، به اين چهار روح اخير آفت مي رسد ولى روح القدس سرگرمى و بازى ندارد.(2)
در حدیث دیگری نیز جابر از حضرت امام محمد باقر (علیه السّلام) درباره پنج روحی که خداوند پیامبران و اهل بیت (صلوات الله علیهم) را بر آن خلق نموده است؛ نقل کرده است:
«حَدَّثَنَا بَعْضُ أَصْحَابِنَا عَنْ مُوسَى بْنِ عُمَرَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ بَشَّارٍ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ جَابِرٍ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ (ع): إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ الْأَنْبِيَاءَ وَ الْأَئِمَّةَ عَلَى خَمْسَةِ أَرْوَاحٍ رُوحِ الْقُوَّةِ وَ رُوحِ الْإِيمَانِ وَ رُوحِ الْحَيَاةِ وَ رُوحِ الشَّهْوَةِ وَ رُوحِ الْقُدُسِ فَرُوحُ الْقُدُسِ مِنَ اللَّهِ وَ سَائِرُ هَذِهِ الْأَرْوَاحِ يُصِيبُهَا الْحَدَثَانِ فَرُوحُ الْقُدُسِ لَا يَلْهُو وَ لَا يَتَغَيَّرُ وَ لَا يَلْعَبُ وَ بِرُوحِ الْقُدُسِ عَلِمُوا يَا جَابِرُ مَا دُونَ الْعَرْشِ إِلَى مَا تَحْتَ الثَّرَى.»(3)
«جابر بن یزید گوید حضرت امام محمد باقر (علیه السّلام) فرمودند: همانا خداوند پیامبران و اهل بیت (صلوات الله علیهم) را بر پنج روح خلق نمود: روح ایمان، روح قوت، روح شهوت، روح زندگی (حرکت) و روح القدس که روح القدس از جانب خداوند است و به این چهار روح اخیر پیشامد و آفت می رسد ولی روح القدس بازی و یاوه گری و تغییر نکند. ای جابر، ما [اهل بیت] به وسیله روح القدس امور و مطالب زیر عرش تا زیر خاک [از عرش تا فرش] را بدانیم.» (4)
از حضرت امام صادق (علیه السّلام) در جواب سوال مفضل بن عمر درباره علم امام، پنج روح نهاده شده در پیامبر و ائمه معصومین (علیهم السّلام) را شرح نموده اند:
« الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْمُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ إِدْرِيسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ عِلْمِ الْإِمَامِ بِمَا فِي أَقْطَارِ الْأَرْضِ وَ هُوَ فِي بَيْتِهِ مُرْخًى عَلَيْهِ سِتْرُهُ فَقَالَ يَا مُفَضَّلُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى جَعَلَ فِي النَّبِيِّ (ص) خَمْسَةَ أَرْوَاحٍ رُوحَ الْحَيَاةِ فَبِهِ دَبَّ وَ دَرَجَ وَ رُوحَ الْقُوَّةِ فَبِهِ نَهَضَ وَ جَاهَدَ وَ رُوحَ الشَّهْوَةِ فَبِهِ أَكَلَ وَ شَرِبَ وَ أَتَى النِّسَاءَ مِنَ الْحَلَالِ وَ رُوحَ الْإِيمَانِ فَبِهِ آمَنَ وَ عَدَلَ وَ رُوحَ الْقُدُسِ فَبِهِ حَمَلَ النُّبُوَّةَ فَإِذَا قُبِضَ النَّبِيُّ (ص) انْتَقَلَ رُوحُ الْقُدُسِ فَصَارَ إِلَى الْإِمَامِ وَ رُوحُ الْقُدُسِ لَا يَنَامُ وَ لَا يَغْفُلُ وَ لَا يَلْهُو وَ لَا يَزْهُو وَ الْأَرْبَعَةُ الْأَرْوَاحِ تَنَامُ وَ تَغْفُلُ وَ تَزْهُو وَ تَلْهُو وَ رُوحُ الْقُدُسِ كَانَ يَرَى بِهِ.»(5)
«مفضل بن عمر گويد: از حضرت امام صادق (علیه السّلام) از علم امام پرسيدم نسبت به آنچه در اقطار زمين باشد با اينكه خودشان در ميان خانه هستند و پرده هم جلوى ایشان افتاده است؟ فرمودند: اى مفضل، به راستى خدا تبارك و تعالى در پيغمبر پنج روح نهاده: روح حيات و زندگى كه به وسيله آن بجنبد و راه رود. روح توانائى كه به وسيله آن قيام كند و مبارزه نمايد. روح شهوت كه به وسيله آن بخورد و بنوشد و به حلال با زنان بياميزد. روح ايمان كه به وسيله آن عقيده دارد و عدالت مىورزد و روح القدس كه به وسيله آن تحمل نبوت كند و چون پيغمبر درگذرد و جان بدهد، روح القدس از او منتقل شود و متعلق به امام گردد. روح القدس نه بخوابد و نه غفلت كند و نه به بازى سرگرم شود و نه بر خود ببالد و مغرور شود و فريب خورد و دستخوش آرزوى دروغ و استخفاف گردد ولى آن چهار روح ديگر بخوابند، غفلت كنند، به بازى سرگرم شوند و بر خود ببالند و فريب خورند و امام همه چيز را با روح القدس درك مى كند.»(6)
روح مخلوقی از مخلوقات خداوند
طبق احادیث رسیده، روح از مخلوقات خداوند است که از جبرئيل و ميكائيل بزرگتر است و با رسول خدا (صلی الله علیه و اله) همراه بوده است و پس از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) با ائمه (علیهم السّلام) می باشد.
حضرت امام صادق (علیه السّلام) در تفسیر آیه 52 سوره مبارکه شوری، «روح» را یکی از مخلوقات خداوند معرفی می نماید:
«عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَيْدٍ عَنْ يَحْيَى الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي الصَّبَّاحِ الْكِنَانِيِّ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى «وَ كَذلِكَ أَوْحَيْنا إِلَيْكَ رُوحاً مِنْ أَمْرِنا ما كُنْتَ تَدْرِي مَا الْكِتابُ وَ لَا الْإِيمانُ» قَالَ خَلْقٌ مِنْ خَلْقِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَعْظَمُ مِنْ جَبْرَئِيلَ وَ مِيكَائِيلَ كَانَ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ ص يُخْبِرُهُ وَ يُسَدِّدُهُ وَ هُوَ مَعَ الْأَئِمَّةِ مِنْ بَعْدِهِ.» (7)
« ابو بصير گويد از حضرت امام صادق (علیه السّلام) از قول خدا تبارك و تعالى پرسيدم: « وَ كَذلِكَ أَوْحَيْنا إِلَيْكَ رُوحاً مِنْ أَمْرِنا ما كُنْتَ تَدْرِي مَا الْكِتابُ وَ لَا الْإِيمانُ: و همچنين وحى كرديم به تو روحى را از امر خود، تو نبودى كه بدانى كتاب چيست و ايمان چيست؟ (سوره مبارکه شوری، آیه 52)» فرمود: روح خلقی است از مخلوقات خداوند عزّ و جلّ، بزرگتر از جبرئيل و ميكائيل، با رسول خدا (صلی الله علیه و اله) بود و به او گزارش مى داد و او را نگهدارى مي كرد و او بعد از پيغمبر (صلی الله علیه و آله) با ائمه (علیهم السّلام) است.» (8)
ابو بصير از حضرت امام صادق (علیه السّلام) نقل می کند که در این باره فرموده اند:
«عَلِيٌّ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ أَبِي أَيُّوبَ الْخَزَّازِ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) يَقُولُ: « يَسْئَلُونَكَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّي ...» قَالَ خَلْقٌ أَعْظَمُ مِنْ جَبْرَئِيلَ وَ مِيكَائِيلَ لَمْ يَكُنْ مَعَ أَحَدٍ مِمَّنْ مَضَى غَيْرِ مُحَمَّدٍ ص وَ هُوَ مَعَ الْأَئِمَّةِ يُسَدِّدُهُمْ وَ لَيْسَ كُلُّ مَا طُلِبَ وُجِدَ.» (9)
«ابو بصير گويد از حضرت امام صادق (علیه السّلام) شنيدم؛ فرمودند: در «وَ يَسْئَلُونَكَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّي: تو را از روح می پرسند، بگو روح از امر پروردگار من است... (سوره مبارکه اسراء، آیه 85)» كه روح خلقى است بزرگتر از جبرئيل و ميكائيل، با هيچ كس از گذشتگان نبوده است و فقط با حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) بوده و او با ائمه است، آنها را حفظ مىكند و رهنمائى مى نمايد و این نيست كه هر چه را جويند؛ يابند. (يعنى اين مقام خدا داده است و با كسب و كوشش به دست كسى نيايد.)»(10)
حضرت امیرالمومنین (علیه السّلام) به سعد اسکاف درباره اینکه روح غیر از جبرئیل است و جبرئیل از ملائکه است؛ فرموده اند:
« حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَيْنِ وَ مُحَمَّدُ بْنُ عِيسَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ أَبِي الْعَلَاءِ عَنْ سَعْدٍ الْإِسْكَافِ قَالَ: أَتَى رَجُلٌ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ (ع) يَسْأَلُهُ عَنِ الرُّوحِ أَ لَيْسَ هُوَ جَبْرَئِيلَ فَقَالَ لَهُ عَلِيٌّ (ع) جَبْرَئِيلُ مِنَ الْمَلَائِكَةِ وَ الرُّوحُ غَيْرُ جَبْرَئِيلَ وَ كَرَّرَ ذَلِكَ عَلَى الرَّجُلِ فَقَالَ لَهُ لَقَدْ قُلْتَ عَظِيماً مِنَ الْقَوْلِ مَا أَحَدٌ يَزْعُمُ أَنَّ الرُّوحَ غَيْرُ جَبْرَئِيلَ فَقَالَ لَهُ عَلِيٌّ ع إِنَّكَ ضَالٌّ تَرْوِي عَنْ أَهْلِ الضَّلَالِ يَقُولُ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لِنَبِيِّهِ (ع) «أَتى أَمْرُ اللَّهِ فَلا تَسْتَعْجِلُوهُ سُبْحانَهُ وَ تَعالى عَمَّا يُشْرِكُونَ يُنَزِّلُ الْمَلائِكَةَ بِالرُّوحِ ...» وَ الرُّوحُ غَيْرُ الْمَلَائِكَةِ.»(11)
سعد بن اسکاف (کفاش) گوید مردی خدمت حضرت امیرالمومنین (علیه السّلام) آمد و درباره روح پرسید که آیا او همان جبرئیل است؟ حضرت امیرالمومنین (علیه السّلام) فرمودند: جبرئیل از ملائکه است و روح غیر از جبرئیل است و این سخن را تکرار فرمود. او عرض کرد: سخن بزرگی گفتی. هیچ کس عقیده ندارد روح غیر از جبرئیل است.
حضرت امیرالمومنین (علیه السّلام) فرمودند: تو خود گمراهی و از اهل گمراهی روایت می کنی. خداوند متعال به پیغمبرش می فرماید: «أَتى أَمْرُ اللَّهِ فَلا تَسْتَعْجِلُوهُ سُبْحانَهُ وَ تَعالى عَمَّا يُشْرِكُونَ يُنَزِّلُ الْمَلائِكَةَ بِالرُّوحِ ... : فرمان خدا (برای مجازات مشرکان و مجرمان) فرارسیده است، برای آن عجله نکنید. منزه است خداوند از آنچه همتای او قرار می دهند. ملائکه را با روح به فرمانش بر هرکس از بندگانش بخواهد نازل می کند. (سوره مبارکه نحل، آیه اول و دوم)» پس روح غیر از ملائکه است. (12)
حضرت امام صادق (علیه السّلام) نیز در جواب سوال ابو بصیر که گمان می کرد روح همان جبرئیل است؛ فرموده اند:
حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْحُسَيْنِ عَنِ الْمُخْتَارِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَيْمَانَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ: كُنْتُ مَعَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) فَذَكَرَ شَيْئاً مِنْ أَمْرِ الْإِمَامِ إِذَا وُلِدَ قَالَ وَ اسْتَوْجَبَ زِيَادَةَ الرُّوحِ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ أَ لَيْسَ الرُّوحُ جَبْرَئِيلَ قَالَ جَبْرَئِيلُ مِنَ الْمَلَائِكَةِ وَ الرُّوحُ خَلْقٌ أَعْظَمُ مِنَ الْمَلَائِكَةِ أَ لَيْسَ اللَّهُ يَقُولُ: «تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَ الرُّوحُ»(13)
«ابو بصیر گوید در خدمت حضرت امام صادق (علیه السّلام) بودم، صحبت از امام هنگام تولد شد و اینکه در شب قدر روح بر او نازل می شود. عرض کردم: فدایت شوم مگر روح همان جبرئیل نیست؟ حضرت امام صادق (علیه السّلام) فرمودند: جبرئیل از ملائکه است و روح موجودی بزرگتر از ملائکه است مگر خداوند در این آیه نمی فرماید: « تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَ الرُّوحُ: ملائکه و روح در آن شب (قدر) نازل می شوند.» (سوره مبارکه قدر، آیه 4)» (14)
روح القدس مامور نیازهای اهل بیت
روح القدس را خداوند برای پیامبر اسلام حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) فرستاد و با ایشان بودند تا اینکه به شهادت رسیدند. پس از پیامبر اکرم حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) متعلق به اوصیای بلافصل ایشان می گردد و همراه ایشان می باشد و ایشان یاری و تأیید می نماید. در روح القدس غفلت راه ندارد و بدان وسیله امام معصوم آنچه در عرش تا فرش هست را می داند. روح القدس با ائمه معصومین (علیهم السّلام) سخن می گوید ولی او را نمی بینند.
در باب اینکه روح القدس به ائمه معصومین (علیهم السّلام) یاری می رساند، حضرت امام سجاد (علیه السّلام) فرموده اند:
«مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَيْدٍ عَنْ يَحْيَى الْحَلَبِيِّ عَنْ عِمْرَانَ بْنِ أَعْيَنَ عَنْ جُعَيْدٍ الْهَمْدَانِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ (ع) قَالَ: سَأَلْتُهُ بِأَيِّ حُكْمٍ تَحْكُمُونَ قَالَ حُكْمِ آلِ دَاوُدَ فَإِنْ أَعْيَانَا شَيْءٌ تَلَقَّانَا بِهِ رُوحُ الْقُدُسِ.»(15)
«جعيد همدانى گويد: به حضرت امام على بن الحسين (علیه السّلام) گفتم: به چه روشى شما قضاوت مى كنيد؟ فرمود: به روش قضاوت آل داود و اگر از چيزى درمانديم روح القدس به ما مىرساند.»(16)
در بصائر الدرجات و بحار الأنوار در همین باره حدیث ذیل نقل شده است:
«حَدَّثَنَا الْعَبَّاسُ بْنُ مَعْرُوفٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ عُرْوَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِمْرَانَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ تُسْأَلُونَ عَنِ الشَّيْءِ فَلَا يَكُونُ عِنْدَكُمْ عِلْمُهُ فَقَالَ رُبَّمَا كَانَ ذَلِكَ قَالَ قُلْتُ كَيْفَ تَصْنَعُونَ قَالَ تَتَلَقَّانَا بِهِ رُوحُ الْقُدُسِ.»(17)
«یکی از اصحاب گوید: به حضرت امام صادق (علیه السّلام) عرض کردم فدایت شوم، از شما چیزی می پرسند که جواب آن را ندانید؟ فرمودند: گاهی اتفاق می افتد. گوید: عرض کردم: در این مواقع چه می کنید؟ فرمودند: روح القدس ما را در جریان می گذارد.»
حضرت امام صادق (علیه السّلام) در پاسخ به عمار ساباطى درباره اینکه اگر حکمی نزد ائمه اطهار (صلوات الله علیهم) حاضر نباشد؛ روح القدس آن را به ایشان القاء مى كند؛ فرمودند:
«مُحَمَّدٌ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ عَمَّارٍ السَّابَاطِيِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) بِمَا تَحْكُمُونَ إِذَا حَكَمْتُمْ قَالَ بِحُكْمِ اللَّهِ وَ حُكْمِ دَاوُدَ فَإِذَا وَرَدَ عَلَيْنَا الشَّيْءُ الَّذِي لَيْسَ عِنْدَنَا تَلَقَّانَا بِهِ رُوحُ الْقُدُسِ.»(18)
«عمار ساباطى گويد به حضرت امام صادق (علیه السّلام) گفتم: شما اگر حكمفرما شويد چه حكمى مى كنيد؟ فرمودند: به حكم خدا و حكم داود چون موضوعى به ما مراجعه شود كه حكم آن نزد ما حاضر نباشد، روح القدس آن را به ما القاء مى كند.»(19)
عمار ساباطى حدیث دیگری را نیز در این باره از حضرت امام صادق (علیه السّلام) نقل می کند که از مقام ائمه (علیه السّلام) سوال نموده است:
« أَحْمَدُ بْنُ مِهْرَانَ رَحِمَهُ اللَّهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ عَمَّارٍ السَّابَاطِيِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) مَا مَنْزِلَةُ الْأَئِمَّةِ قَالَ كَمَنْزِلَةِ ذِي الْقَرْنَيْنِ وَ كَمَنْزِلَةِ يُوشَعَ وَ كَمَنْزِلَةِ آصَفَ صَاحِبِ سُلَيْمَانَ قَالَ فَبِمَا تَحْكُمُونَ قَالَ بِحُكْمِ اللَّهِ وَ حُكْمِ آلِ دَاوُدَ وَ حُكْمِ مُحَمَّدٍ ص وَ يَتَلَقَّانَا بِهِ رُوحُ الْقُدُسِ.»(20)
«عمار ساباطى گويد به حضرت امام صادق (علیه السّلام) گفتم: مقام ائمه چيست؟ فرمود: چون مقام ذى القرنين و چون مقام يوشع و چون مقام آصف يار سليمان، گفت: به چه حكم مىكند؟ فرمود: به حكم خدا و حكم آل داود و حكم آل محمد (صلوات الله علیهم) و روح القدس آن را به ما القاء مىكند و مىرساند.(21)
حضرت امام صادق (علیه السّلام) در این باب که هنگامی که پیامبر (صلی الله علیه و آله) حضرت امیرالمومنین (علیه السّلام) را به یمن فرستادند تا بین مردم قضاوت نمایند با اینکه هنوز همه قرآن نازل نشده بود ولی همه قضاوتهای مولی الموحدین بر اساس کتاب خدا بوده است؛ فرموده اند:
«حَدَّثَنَا عِمْرَانُ بْنُ مُوسَى عَنْ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ عَبْدِ الْعَزِيزِ عَنْ أَبِيهِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) جُعِلْتُ فِدَاكَ إِنَّ النَّاس يَزْعُمُونَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (ص) وَجَّهَ عَلِيّاً (ع) إِلَى الْيَمَنِ لِيَقْضِيَ بَيْنَهُمْ فَقَالَ عَلِيٌّ فَمَا وَرَدَتْ عَلَيَّ قَضِيَّةٌ إِلَّا حَكَمْتُ فِيهَا بِحُكْمِ اللَّهِ وَ حُكْمِ رَسُولِهِ (ص) فَقَالَ صَدَقُوا قُلْتُ وَ كَيْفَ ذَاكَ وَ لَمْ يَكُنْ أُنْزِلَ الْقُرْآنُ كُلُّهُ وَ قَدْ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) غَائِباً عَنْهُ فَقَالَ تَتَلَقَّاهُ بِهِ رُوحُ الْقُدُسِ.»(22)
«عبدالعزیز گوید به حضرت امام صادق (علیه السّلام) عرض کردم فدایت شوم، برخی از مردم عقیده دارند که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) حضرت امیرالمومنین (علیه السّلام) را به یمن فرستادند تا بین مردم قضاوت نمایند و حضرت امیرالمومنین (علیه السّلام) فرمودند: موردی پیش نیامد مگر اینکه درباره آن به حکم خدا و حکم پیامبر قضاوت نمودم. حضرت امام صادق (علیه السّلام) فرمودند: صحیح است. گفتم: چگونه ممکن است با اینکه هنوز تمام قرآن نازل نشده بود و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نیز در آنجا حضور نداشتند؟ فرمودند: روح القدس او را در جریان می گذاشت.» (23)
حضرت امام جواد (علیه السّلام) از قول حضرت امام محمد باقر (علیه السّلام) نقل می فرماید که روح القدس با ائمه اطهار که اوصیای پیامبر (صلی الله علیه و آله) هستند؛ سخن گوید:
«حَدَّثَنَا أَبُو عَلِيٍّ أَحْمَدُ بْنُ إِسْحَاقَ عَنِ الْحَسَنِ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ جَرِيشٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ الثَّانِي قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ الْبَاقِرُ (ع): إِنَّ الْأَوْصِيَاءَ مُحَدَّثُونَ يُحَدِّثُهُمْ رُوحُ الْقُدُسِ وَ لَا يَرَوْنَهُ وَ كَانَ عَلِيٌّ (ع) يَعْرِضُ عَلَى رُوحِ الْقُدُسِ مَا يُسْأَلُ عَنْهُ فَيُوجَسُ فِي نَفْسِهِ أَنْ قَدْ أَصَبْتَ بِالْجَوَابِ فَيُخْبِرُ فَيَكُونُ كَمَا قَالَ.» (24)
«حضرت امام جواد (علیه السّلام) می فرماید، حضرت امام محمد باقر (علیه السّلام) فرمودند: روح القدس با اوصیاء (جانشینان پیامبر) سخن گوید ولی او را نمی بینند و حضرت امیرالمومنین (علیه السّلام) آنچه از او می پرسیدند را بر روح القدس عرضه می داشت و در نفس خود جواب را احساس می کرد و آن را بیان می فرمودند و همان طور بود که فرموده بودند.»(25)
در حجه الوداع حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) از آنچه که روح القدس به ایشان گفته است؛ یاد می کنند:
« مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ الثُّمَالِيِّ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ (ع) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص): فِي حَجَّةِ الْوَدَاعِ أَلَا إِنَّ الرُّوحَ الْأَمِينَ نَفَثَ فِي رُوعِي أَنَّهُ لَا تَمُوتُ نَفْسٌ حَتَّى تَسْتَكْمِلَ رِزْقَهَا فَاتَّقُوا اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَجْمِلُوا فِي الطَّلَبِ وَ لَا يَحْمِلَنَّكُمُ اسْتِبْطَاءُ شَيْءٍ مِنَ الرِّزْقِ أَنْ تَطْلُبُوهُ بِشَيْءٍ مِنْ مَعْصِيَةِ اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى قَسَمَ الْأَرْزَاقَ بَيْنَ خَلْقِهِ حَلَالًا وَ لَمْ يَقْسِمْهَا حَرَاماً فَمَنِ اتَّقَى اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ صَبَرَ أَتَاهُ اللَّهُ بِرِزْقِهِ مِنْ حِلِّهِ وَ مَنْ هَتَكَ حِجَابَ السِّتْرِ وَ عَجَّلَ فَأَخَذَهُ مِنْ غَيْرِ حِلِّهِ قُصَّ بِهِ مِنْ رِزْقِهِ الْحَلَالِ وَ حُوسِبَ عَلَيْهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ.»(26)
«حضرت امام محمد باقر (علیه السّلام) فرمودند: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) (در حجه الوداع سخنرانی کردند و) فرمودند: ای مردم، همانا روح القدس در دلم افکند که هیچ کس نمیرد تا روزیش را کامل بگیرد، اگرچه روزی او دیر برسد، از خدا بترسید و در طلب روزی آرام باشید. (حریص نباشید و خود را به زحمت نیفکنید.) و دیر رسیدن روزی شما را وادار نکند که آن را از راه حرام بجوئید زیرا آنچه نزد خداست جز به وسیله اطاعتش به دست نیاید.» (27)
حضرت امام صادق (علیه السّلام) درباره «روح» مخلوقی از مخلوقات خداوند فرموده اند:
«حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ الْحَمِيدِ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ يُونُسَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) جُعِلْتُ فِدَاكَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى «وَ كَذلِكَ أَوْحَيْنا إِلَيْكَ رُوحاً مِنْ أَمْرِنا ما كُنْتَ تَدْرِي مَا الْكِتابُ وَ لَا الْإِيمانُ وَ لكِنْ جَعَلْناهُ نُوراً نَهْدِي بِهِ مَنْ نَشاءُ مِنْ عِبادِنا وَ إِنَّكَ لَتَهْدِي إِلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ صِراطِ اللَّهِ الَّذِي لَهُ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ أَلا إِلَى اللَّهِ تَصِيرُ الْأُمُورُ» قَالَ يَا أَبَا مُحَمَّدٍ خَلْقٌ وَ اللَّهِ أَعْظَمُ مِنْ جَبْرَئِيلَ وَ مِيكَائِيلَ وَ قَدْ كَانَ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ (ص) يُخْبِرُهُ وَ يُسَدِّدُهُ وَ هُوَ مَعَ الْأَئِمَّةِ يُخْبِرُهُمْ وَ يُسَدِّدُهُمْ.» (28)
« ابو بصیر گوید به حضرت امام صادق (علیه السّلام) عرض کرد: مرا خبر دهید از «روح» در کلام خداوند تبارک و تعالی که می فرماید: «وَ كَذلِكَ أَوْحَيْنا إِلَيْكَ رُوحاً مِنْ أَمْرِنا ما كُنْتَ تَدْرِي مَا الْكِتابُ وَ لَا الْإِيمانُ وَ لكِنْ جَعَلْناهُ نُوراً نَهْدِي بِهِ مَنْ نَشاءُ مِنْ عِبادِنا وَ إِنَّكَ لَتَهْدِي إِلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ صِراطِ اللَّهِ الَّذِي لَهُ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ أَلا إِلَى اللَّهِ تَصِيرُ الْأُمُورُ: همانگونه (که بر پیامبران پیشین وحی فرستادیم.) بر تو نیز روحی را به فرمان خود وحی کردیم و تو پیش از این نمی دانستی کتاب و ایمان چیست (و از محتوای قرآن آگاه نبودی.) ولی ما آن را نوری قرار دادیم که به وسیله آن هر کس از بندگان خویش را بخواهیم هدایت می کنیم. و تو مسلما به سوی راه راست هدایت می کنی. راه خداوندی که تمامی آنچه در آسمانها و آنچه در زمین است از آن اوست، آگاه باشید که همه کارها فقط به سوی خدا بازمی گردد. (سوره مبارکه شوری، آیه 52)»
فرمود: ای ابا محمد، (کنیه ابو بصیر) روح مخلوقی بزرگتر از جبرئیل و میکائیل است که پیوسته با رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بود؛ اطلاع می داد و محافظ آن حضرت بود او نیز در خدمت ائمه (علیهم السّلام) است. اطلاع می دهد و محافظ ایشان است.»(29)
علی بن اسباط درباره «روح» از حضرت امام صادق (علیه السّلام) نقل نموده است:
«حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنِ مُحَمَّدٍعَنِ الْبَرْقِيِّ عَنْ أَبِي الْجَهْمِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَسْبَاطٍ قَالَ: سَأَلَ أَبَا عَبْدِاللَّهِ (ع) رَجُلٌ وَ أَنَا حَاضِرٌ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى «وَ كَذلِكَ أَوْحَيْنا إِلَيْكَ رُوحاً مِنْ أَمْرِنا» فَقَالَ مُنْذُ أَنْزَلَ اللَّهِ ذَلِكَ الرُّوحَ عَلَى مُحَمَّدٍ ص لَمْ يَصْعَدُ إِلَى السَّمَاءِ وَ إِنَّهُ لَفِينَا.»(30)
« علی بن اسباط گوید من حاضر بودم که مردی از حضرت امام صادق (علیه السّلام) در مورد آیه « وَ كَذلِكَ أَوْحَيْنا إِلَيْكَ رُوحاً مِنْ أَمْرِنا: و همچنین روحی از امر خود را به سوی تو وحی کردیم. (سوره مبارکه شوری، آیه 52)» پرسید. حضرت (علیه السّلام) فرمودند: از زمانی که خداوند آن روح را بر محمد (صلی الله علیه و آله) فروفرستاده به آسمان بالا نرفته است و آن روح در ما هست.»(31)
حضرت امام باقر (علیه السّلام) در تفسیر آیه دوم سوره مبارکه نحل درباره روح مخلوقی از مخلوقات خداوند متعال که با ائمه معصومین همراه هست؛ فرموده اند:
« حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عِيسَى عَنْ عُبَيْدِ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ (ع) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ «يُنَزِّلُ الْمَلائِكَةَ بِالرُّوحِ مِنْ أَمْرِهِ عَلى مَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ» فَقَالَ جَبْرَئِيلُ الَّذِي نَزَلَ عَلَى الْأَنْبِيَاءِ وَ الرُّوحُ تَكُونُ مَعَهُمْ وَ مَعَ الْأَوْصِيَاءِ لَا تُفَارِقُهُمْ تُفَقِّهُهُمْ وَ تُسَدِّدُهُمْ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَ أَنَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ (ص) وَ بِهِمَا عُبِدَ اللَّهُ وَ اسْتَعْبَدَهُ الْخَلْقُ وَ عَلَى هَذَا الْجِنُّ وَ الْإِنْسُ وَ الْمَلَائِكَةُ وَ لَمْ يَعْبُدِ اللَّهَ مَلَكٌ وَ لَا نَبِيٌّ وَ لَا إِنْسَانٌ وَ لَا جَانٌّ إِلَّا بِشَهَادَةِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ وَ مَا خَلَقَ اللَّهُ خَلْقاً إِلَّا لِلْعِبَادَةِ.»»(32)
ابو بصیر گوید از حضرت امام باقر (علیه السّلام) درباره آیه «ملائکه را با روح به فرمانش بر هرکس از بندگانش بخواهد، نازل می کند. (سوره مبارکه نحل، آیه 2)» پرسیدم؛ فرمودند: جبرئیل بر پیامبران نازل می شود ولی روح با آنها و اوصیاء هست و هرگز از آنها جدا نمی شود و از جانب خداوند ایشان را رهبری نموده و دانش می آموزد. «لا اله الا الله و محمد رسول الله» با این دو جمله خدا پرستش شد و از جن و انس و ملائکه همین پرستش را خواسته اند. هیچ فرشته و پیامبر و انس و جنی خدا را جز به شهادت «لا اله الا الله و محمد رسول الله» پرستش نکرده هیچ موجودی را (نیز) خداوند جز برای عبادت نیافریده است.»(33)
پی نوشتها
(1) الكافي، جلد1، صفحه 272 - بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد1، صفحه 447
(2) أصول الكافي، جلد 2، صفحه 345
(3) بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد 1، صفحه 454 – 453
(4) ترجمه بصائر الدرجات، صفحه 1010
(5) الكافي، جلد 1، صفحه 272 - بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد1، صفحه 454
(6) أصول الكافي، جلد 2، صفحه 345
(7) الكافي، جلد1، صفحه 273 - بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد1، صفحه 456
(8) أصول الكافي، جلد 2، صفحه 347
(9) الكافي، جلد1، صفحه 273 - بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد1، صفحه 461
(10) أصول الكافي، جلد 2، صفحه 349
(11) بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد1، صفحه 464 - الكافي، جلد1، صفحه 274
(12) ترجمه بصائر الدرجات، صفحه 1030 - أصول الكافي، جلد 2، صفحه 351
(13) بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد1، صفحه 464
(14) ترجمه بصائر الدرجات، صفحه 1030
(15) الكافي، جلد1، صفحه 398
(16) أصول الكافي، جلد 2، صفحه 117
(17) بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد1، صفحه 451 - بحار الأنوار، جلد 25، صفحه 56
(18) الكافي، جلد1، صفحه 398 - بحار الأنوار، جلد 25، صفحه 56
(19) أصول الكافي، جلد 2، صفحه 117
(20) الكافي، جلد1، صفحه 398 - بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد1، صفحه 451
(21) أصول الكافي، جلد 2، صفحه 119- 118
(22) بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد1، صفحه 453 – 452
(23) ترجمه بصائر الدرجات، صفحه 1008
(24) بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد1، صفحه 453
(25) ترجمه بصائر الدرجات، صفحه 1008
(26) الكافي، جلد1، صفحه 80 - بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد1، صفحه 454
(27) ترجمه بصائر الدرجات، صفحه 1009
(28) بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد1، صفحه 455
(29) ترجمه بصائر الدرجات، صفحه 1013
(30) بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد1، صفحه 457 و 458 - الكافي، جلد1، صفحه 273
(31) ترجمه بصائر الدرجات، جلد1، صفحه1016
(32) بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد1، صفحه 464 – 463
(33) ترجمه بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، صفحه 1029 - 1028
منابع
- قرآن کریم
- أصول الكافي، محمد بن يعقوب كلينى، مترجم: محمد باقر كمره اى، قم، اسوه، 1375ش.
- بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، محمد باقر بن محمد تقى مجلسى، بيروت، دار إحياء التراث العربي، چاپ دوم، 1403ق.
- بصائر الدرجات في فضائل آل محمّد صلّى الله عليهم، محمد بن حسن صفار، محقق / مصحح: محسن بن عباسعلى كوچه باغى، قم، مكتبة آية الله المرعشي النجفي، 1404 ق.
- ترجمه بصائر الدرجات في علوم آل محمد (علیهم السلام)، ترجمه و تصحيح و تعليق: عليرضا زكي زاده رناني، قم، وثوق، 1391
- الكافي، محمد بن يعقوب بن اسحاق كلينى، محقق / مصحح: على اكبر غفارى و محمد آخوندى، تهران، دار الكتب الإسلامية، 1407 ق.
اترك تعليق