محدّث بودن ائمه معصومین (صلوات الله علیهم)
در منابع شیعی احادیث بسیاری درباره علم ائمه معصومین (علیهم السّلام) و کیفیت آن روایت شده است. یکی از مهمترین مبحث علم ائمه هدی (علیهم السّلام) محدّث بودن ایشان است.
جانشینان بلافصل آخرین نبی خدا حضرت محمد مصطفی (صلی الله علیه و آله) نه تنها چون پیامبران و اوصیای پیشین علم به گذشته را دارند بلکه علم به آینده را نیز خداوند بدیشان داده است و هرگاه اراده کنند می توانند از آن مطلع باشند. به علاوه ایشان محدّث هستند به این معنا که فرشته اى با ایشان سخن مي گفت. در این مجال به ذکر برخی از احادیث رسیده در کتب شیعی پرداخته می شود:
در حدیثی از کتاب الکافی و بصائر الدرجات حضرت امام رضا (علیه السّلام) تصریح نموده اند که ائمه هدی (علیهم السّلام) محدّث هستند:
«حدثنا يعقوب بن يزيد عن محمد بن إسماعيل بن بزيع قال سمعت أبا الحسن (ع) يقول: الأئمة علماء صادقون مفهمون محدثون.»(1)
«محمد بن اسماعیل گوید از حضرت امام رضا (علیه السّلام) شنیدم که فرمودند: ائمه (علیهم السّلام) دانشمندان، راستگویان، فهمیدگان و محدّثان هستند.»
در امالی طوسی و بحار الأنوار و بصائر الدرجات نیز از حضرت امام صادق (علیه السّلام) نقل شده است که حضرت امیرالمومنین (علیه السّلام) محدّث بوده اند و فرشته ای مطالب را بر دل ایشان القاء می نموده است:
«إبراهيم الأحمري قال حدثني العباس بن معروف و أحمد بن محمد بن عيسى عن الحسين بن سعيد عن حماد بن عيسى عن الحسين بن مختار عن أبي بصير عن أبي عبد الله (عليه السلام) قال: كان علي (عليه السلام) محدثا و كان سلمان محدثا. قال: قلت: فما آية المحدث قال: يأتيه ملك فينكت في قلبه كيت و كيت.» (2)
ابوبصیر گوید حضرت امام صادق (علیه السّلام) فرمودند: حضرت امیرالمومنین علی (علیه السّلام) و سلمان محدّث بودند. عرض کردم: نشانه محدّث بودن چیست؟ فرمودند: فرشته ای می آید و بر دل او القاء می کند چنین و چنان.
حدیث دیگری نیز درباره اینکه چگونه محدّث مطلب را درک می کند از حضرت امام صادق (علیه السّلام) بدین شرح نقل شده است:
« علي بن إبراهيم عن محمد بن عيسى عن يونس عن رجل عن محمد بن مسلم قال: ذكر المحدث عند أبي عبد الله (ع) فقال إنه يسمع الصوت و لا يرى الشخص فقلت له جعلت فداك كيف يعلم أنه كلام الملك قال إنه يعطى السكينة و الوقار حتى يعلم أنه كلام ملك.»(3)
«محمد بن مسلم گويد: كلمه محدّث نزد حضرت امام صادق (علیه السّلام) برده شد. فرمود آن كسى است كه آواز (فرشته را) مى شنود و شخص او را نمى بيند. به او گفتم: قربانت، چطور مى داند كه او فرشته است؟ فرمود: آرامش دل و اطمينان خاطر يابد تا بداند كه آن سخن فرشته است.(4)
طبق حدیثی که در کتابهای اختصاص و بصائر الدرجات از حضرت امام صادق (علیه السّلام) نقل شده است، در جنگ بنی قریظه و بنی نظیر جبرئیل و میکائیل با حضرت امیرالمومنین (علیه السّلام) سخن می گفتند:
«الحسن بن علي بن عبد الله بن المغيرة عن عبيس بن هشام الأسدي عن كرام بن عمرو الخثعمي عن عبد الله بن أبي يعفور قال: قلت لأبي عبد الله (ع) إنا نقول إن عليا كان ينكت في أذنه و يوقر في صدره فقال إن عليا (ع) كان محدثا و لما رآني قد كبر علي قوله فقال إن عليا يوم بني قريظة و النضير كان جبرئيل عن يمينه و ميكائيل عن يساره يحدثانه.»(5)
«عبدالله بن ابی یعفور گوید: به حضرت امام صادق (علیه السّلام) عرض کردم، ما می گوییم حضرت علی (علیه السّلام) کسی بود که در گوشش زمزمه می شد و در قلبش افکنده می شد. فرمود: همانا حضرت علی (علیه السّلام) محدّث بود. [راوی گوید:] وقتی حضرت دید من چنین می گویم؛ فرمود: در روز بنی قریظه و بنی نظیر جبرئیل از سمت راست و میکائیل از سمت چپ با حضرت امیرالمومنین علی (علیه السّلام) سخن می گفتند.»(6)
در کتاب الکافی و بصائر الدرجات حدیثی نقل شده است که حضرت امام سجاد (علیه السّلام) به حكم بن عتيبه خبر می دهد که حضرت امیرالمومنین (علیه السّلام) محدّث بوده اند:
«محمد عن أحمد بن محمد عن ابن محبوب عن جميل بن صالح عن زياد بن سوقة عن الحكم بن عتيبة قال: دخلت على علي بن الحسين(ع) يوما فقال يا حكم هل تدري الآية التي كان علي بن أبي طالب (ع) يعرف قاتله بها و يعرف بها الأمور العظام التي كان يحدث بها الناس قال الحكم فقلت في نفسي قد وقعت على علم من علم علي بن الحسين أعلم بذلك تلك الأمور العظام قال فقلت لا و الله لا أعلم قال ثم قلت الآية تخبرني بها يا ابن رسول الله قال هو و الله قول الله عز ذكره «و ما أرسلنا من قبلك من رسول» و لا نبي و لا محدث و كان علي بن أبي طالب (ع) محدثا فقال له رجل يقال له عبد الله بن زيد كان أخا علي لأمه سبحان الله محدثا كأنه ينكر ذلك فأقبل علينا أبو جعفر (ع) فقال أما و الله إن ابن أمك بعد قد كان يعرف ذلك قال فلما قال ذلك سكت الرجل فقال هي التي هلك فيها أبو الخطاب فلم يدر ما تأويل المحدث و النبي.»(7)
«حكم بن عتيبه گويد: روزى خدمت حضرت امام على بن الحسين (علیه السّلام) رفتم، فرمود: اى حكم، تو آن آيه را مى دانى كه حضرت على بن ابى طالب (علیه السّلام) بدان قاتل خود را مى شناخت و امور مهمى را مى فهميد كه به مردم بازمى گفت. حكم گويد با خود گفتم چه خوب كه رشته اى از علم حضرت امام على بن الحسين (علیه السّلام) به دستم افتاد. من هم به وسيله آن اين امور مهمه را بتوانم بفهمم. گويد: گفتم: نه، به خدا سوگند، نمى دانم. گويد: سپس گفتم يا ابن رسول الله، از آن آيه به من خبر مى دهيد؟ فرمود: به خدا آن آيه قول خدا عزّ ذكره است «و ما أرسلنا من قبلك من رسول» و لا نبي و لا محدث (پيش از تو هيچ رسولى و نه پيغمبرى و نه محدثى نفرستاديم.) و حضرت على بن ابى طالب (علیه السّلام) محدّث بود. مردى كه او را عبد الله بن زيد مى گفتند و برادر مادرى حضرت امیرالمومنین (علیه السّلام) بود (عامه گفته اند عبد الله بن زيد برادر مادرى امام است ولى طبق عقيده شيعه، امام چهارم از دختر يزدجرد است و مادرش هم در حال زایمان از دنیا رفت و برادر مادرى هم نداشت و شايد مادر عبد الله دايه يا مستحفظه آن حضرت بوده است.) گفت: سبحان الله، حضرت على (علیه السّلام) محدّث بود؟ گويا منكر اين معنى بود. حضرت امام باقر (علیه السّلام) رو به ما كرد و فرمود: هلا به خدا، پسر مادر تو اين را مى داند، گويد: با اين سخن آن مرد خاموش شد و امام فرمود: همين حقيقت است كه ابو الخطاب در باره آن هلاك و گمراه شد و فرق ميان نبى و محدّث را نفهميد.»(8)
در کتابهای الکافی، الاختصاص و بصائرالدرجات درباره اینکه حضرت امام باقر (علیه السّلام) درباره محدّث بودن حضرت امیرالمومنین (علیه السّلام) خبر دادند و فردی از افراد آن مجلس به پیش یاران خود می رود و از این حدیث امام (علیه السّلام) ایشان را آگاه می نماید و دوباره به درخواست یارانش برمی گردد تا از کیفیت و چگونگی محدّث بودن حضرت امیرالمومنین (علیه السّلام) سوال کند؛ چنین آمده است:
«محمد بن يحيى عن أحمد بن محمد عن الحسين بن سعيد عن حماد بن عيسى عن الحسين بن المختار عن الحارث بن المغيرة عن حمران بن أعين قال قال أبو جعفر (ع): إن عليا (ع) كان محدثا فخرجت إلى أصحابي فقلت جئتكم بعجيبة فقالوا و ما هي فقلت سمعت أبا جعفر ع يقول كان علي(ع) محدثا فقالوا ما صنعت شيئا إلا سألته من كان يحدثه فرجعت إليه فقلت إني حدثت أصحابي بما حدثتني فقالوا ما صنعت شيئا إلا سألته من كان يحدثه فقال لي يحدثه ملك قلت تقول إنه نبي قال فحرك يده هكذا أو كصاحب سليمان أو كصاحب موسى أو كذي القرنين أ و ما بلغكم أنه قال و فيكم مثله.»(9)
«حمران بن اعين گويد حضرت امام باقر (علیه السّلام) فرمودند: حضرت على (علیه السّلام) محدّث بودند، من نزد ياران خود بيرون شدم؛ گفتم: خبر شگفت آورى براى شما آوردم. گفتند: آن چيست؟ گفتم: از حضرت امام باقر (علیه السّلام) شنيدم، فرمودند: حضرت على (علیه السّلام) محدّث است. گفتند: كارى نكردى، خوب بود می پرسیدی چه كسى به او حديث مى گفت؟ نزد آن حضرت برگشتم و گفتم: آنچه به من گفتى به يارانم بازگفتم و گفتند: كارى نكردى لازم بود بپرسى چه كسى براى او حديث مي گفت؟ به من فرمود: فرشته اى به او حديث مي گفت. گفتم: مى فرمائيد كه او پيغمبر است؟ گفت: دستش را چنين [به نشانه نفی کلام] حركت داد. يا آنكه مانند صاحب سليمان يا صاحب موسى است يا چون ذى القرنين يا چنانچه به شما رسيده كه خودش فرمود: در ميان شما مانند او هست.»(10)
در بصائرالدرجات و بحارالانوار حضرت امام صادق (علیه السّلام) و حضرت امام باقر (علیه السّلام) به محدّث بودن حضرت امیرالمومنین و حضرت امام حسن و حضرت امام حسین (علیهم السّلام) تصریح نموده اند:
«حدثنا عباس بن معروف عن حماد بن عيسى عن حريز عن زرارة قال: قلت لأبي عبد الله (ع) إن أباك حدثني أن عليا (ع) و الحسن و الحسين كانوا محدثين. قال فقال كيف حدثك قلت حدثني أنه كان ينكت في آذانهم قال صدق أبي.»(11)
«زراره گوید به حضرت امام صادق (علیه السّلام) عرض کردم پدرتان به من فرمودند: حضرت امیرالمومنین و حضرت امام حسن و حضرت امام حسین (علیهم السّلام) محدّث بودند. فرمود: چگونه به تو گفت؟ عرض کردم فرمودند: به گوشهای ایشان صدای [ملک] می رسید. فرمود: پدرم راست گفته است.»(12)
ضمن حدیثی در بصائرالدرجات زراره از قول حضرت امام باقر (علیه السّلام) نقل نموده است که دوازده امام از آل محمد (علیهم السّلام) همگی محدّث هستند:
«حدثنا علي بن حسان عن موسى بن بكر عن حمران عن أبي جعفر (ع) قال قال رسول الله: من أهل بيتي اثنا عشر محدثا فقال له عبد الله بن زيد كان أخا علي لأمه سبحان الله كان محدثا كالمنكر لذلك فأقبل عليه أبو جعفر (ع) فقال أما و الله إن ابن أمك بعد و قد كان يعرف ذلك قال فلما قال ذلك سكت الرجل فقال أبو جعفر هي التي هلك فيها أبو الخطاب لم يدر تأويل المحدث و النبي(ص).» (13)
«زراره گوید شنیدم حضرت امام باقر (علیه السّلام) فرمودند: دوازده امام از آل محمد (علیهم السّلام) همگی محدّث هستند و از فرزندان رسول خدا و از فرزندان حضرت امیرالمومنین (صلوات الله علیهم) باشند و پیغمبر و حضرت امیرالمومنین(صلوات الله علیهما) دو پدر هستند.
علی بن راشد که برادر مادری حضرت امام زین العابدین (علیه السّلام) است این مطلب را انکار کرد، حضرت امام باقر (علیه السّلام) بر او دست زدند و فرمودند: همانا پسر مادر تو (حضرت امام زین العابدین(علیه السّلام)) یکی از آنها است.» (14)
در حدیث دیگری نیز از قول حضرت امام صادق (علیه السّلام) به محدّث بودن دوازده امام معصوم شیعه تصریح شده است که در این مجال ذکر می شود:
«حدثنا أبو طالب عن عثمان بن عيسى قال: كنت أنا و أبو بصير و محمد بن عمران مولى أبي جعفر بمنزله مكة قال فقال محمد بن عمران سمعت أبا عبد الله يقول نحن اثنا عشر محدثا قال له أبو بصير و الله لسمعت من أبي عبد الله (ع) قال فحلفه مرة و اثنتين أنه سمعت قال فقال أبو بصير كذا سمعت أبا جعفر (ع) يقول.»(15)
«عثمان بن عیسی گوید: من و ابو بصیر و محمد بن عمران آزاد شده حضرت امام باقر (علیه السّلام) در منزلشان در مکه بودیم. محمد بن عمران گفت شنیدم حضرت امام صادق (علیه السّلام) فرمودند: ما دوازده تن محدّث هستیم. ابو بصیر به او گفت: تو از حضرت امام صادق (علیه السّلام) شنیده ای و یکبار یا دو بار او را سوگند داد که آیا شنیده است؟ (او گفت شنیده ام.) سپس ابو بصیر گفت: من این سخن را از حضرت امام باقر (علیه السّلام) شنیدم.»(16)
در حدیث ذیل نیز حضرت امام صادق (علیه السّلام) تأکید فرموده اند که ائمه معصومین (علیهم السّلام) به آنچه در شب و روز رخ می دهد، علم دارند:
«حدثنا أحمد بن محمد عن علي بن الحكم عن سيف بن عميرة عن أبي الصباح قال حدثني العلاء بن سيابة عن أبي عبد الله (ع) قال: إنا لنعلم ما في الليل و النهار.»(17)
«ابوالصباح گوید علاء بن سیابه از حضرت امام صادق (علیه السّلام) نقل کرد که حضرت فرمودند: آنچه در شب و روز است قطعا ما می دانیم.»
حضرت امام صادق (علیه السّلام) درباره علم ائمه معصومین (علیهم السّلام) و القاء شدن حکمت به ایشان چنین فرموده اند:
«حدثنا أحمد بن محمد عن البرقي عن النضر بن سويد عن يحيى بن عمران عن الحرث بن المغيرة عن أبي عبد الله (ع) قال: إن الأرض لا تترك بغير عالم قلت الذي يعلمه عالمكم ما هو قال وراثة من رسول الله و من علي بن أبي طالب (ع) علم يستغني [به] عن الناس و لا يستغني الناس عنه قلت و حكمه يقذف في صدره أو ينكت في أذنه فقال ذاك و ذاك.» (18)
«حارث بن مغیره گوید حضرت امام صادق (علیه السّلام) فرمودند: زمین بدون عالم گذاشته نمی شود. عرض کردم: عالم شما چه چیزهایی را می داند؟ فرمودند: به وراثت از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و حضرت امیرالمومنین علی بن ابی طالب (علیه السّلام) اطلاعاتی دارد که از مردم بی نیاز است ولی مردم از او بی نیاز نیستند. عرض کردم: حکمت به دل او القاء می شود یا به گوش می شنود؟ فرمودند: همین است و هم آن.»(19)
اطلاع دادن به امام از حوادث و رویدادهای هر روز و هر ساعت
از جمله علوم دیگری که ائمه معصومین (علیهم السّلام) از آن نو به نو آگاه می گردند حوادث و پیشامدهایی است که در شب و روز اتفاق می افتد. و حضرت امام صادق (علیه السّلام) در جواب ابو بصیر که پرسید چه چیز نزد شما علم است؟ حضرت (علیه السّلام) آنچه نو به نو و پی یکدیگر در شب و روز پدید می آید تا روز قیامت را علم برمی شمارند:
«حدثنا أحمد بن محمد عن الحسين بن سعيد عن بعض أصحابنا عن أبي بصير قال: قلت لأبي عبد الله ع جعلت فداك أي شيء هو العلم عندكم قال ما يحدث بالليل و النهار و الأمر بعد الأمر و الشيء بعد الشيء إلى يوم القيامة.»(20)
«ابو بصیر گوید به حضرت امام صادق (علیه السّلام) عرض کردم: فدایت شوم، چه چیز در نزد شما علم است؟ فرمودند: آنچه در شب و روز پیش می آید یکی پس از دیگری، چیزی پس از چیز دیگر تا روز قیامت.»(21)
در حدیث دیگری نیز حضرت امام صادق (علیه السّلام) علم را پیشامدهایی که در روز و شب پدید می آیند؛ برشمرده اند:
«حدثنا أحمد بن محمد عن ابن سنان عن أبي بصير قال سمعته يقول: إن عندنا الصحف الأولى صحف إبراهيم و موسى فقال له ضريس أ ليست هي الألواح فقال بلى قال ضريس إن هذا لهو العلم فقال ليس هذا العلم إنما هذه الأثرة إن العلم ما يحدث بالليل و النهار يوم بيوم و ساعة بساعة.»(22)
«ابوبصیر گوید از حضرت امام صادق (علیه السّلام) شنیدم که فرمودند: در نزد ما صحف اولی، صحف ابراهیم و موسی (علیهما السّلام) است. ضریس عرض کرد: مگر آنها همان الواح نیستند؟ فرمودند: آری، ضریس گفت: همانا علم کامل این است؟ حضرت (علیه السّلام) فرمودند: علم کامل این نیست، اینها فقط اثر آن [کتابهای گذشته] است، علم کامل پیشامدهایی است که در روز و شب و روز به روز و ساعت به ساعت پدید می آید.» (23)
پی نوشتها
(1) الكافي، جلد1، صفحه 271 - بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد1، صفحه 319
(2) الأمالي، صفحه 407 - بحار الأنوار، جلد26، صفحه 67 - بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد1، صفحه 322
(3) الكافي، جلد1، صفحه 271
(4) أصول الكافي، جلد2، صفحه 341
(5)الإختصاص، صفحه 286 - بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد1، صفحه 321
(6) ترجمه بصائرالدرجات، صفحه 732
(7) الكافي، جلد1، صفحه 270 - بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد1، صفحه 320
(8) أصول الكافي، جلد2، صفحه 339
(9) الكافي، جلد1، صفحه 271 - بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد1، صفحه 322 – 321 - الإختصاص، صفحه 287 286-
(10) أصول الكافي، جلد2، صفحه 341
(11) بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم ؛ ج1 ؛ ص324 - بحار الأنوار، جلد26، صفحه 69
(12) ترجمه البصائر، صفحه 736
(13) بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد1، صفحه320
(14) ترجمه البصائر، صفحه 729
(15) بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد1، صفحه 319
(16) ترجمه البصائر، صفحه 728
(17) بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد1، صفحه326 - بحار الأنوار، جلد26، صفحه 61
(18) بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد1، صفحه 326 -بحار الأنوار، جلد26، صفحه 62
(19) ترجمه البصائر، صفحه 741
(20) بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد1، صفحه 325- بحار الأنوار، جلد26، صفحه 60
(21) ترجمه بصائرالدرجات، صفحه 739
(22) بحار الأنوار، جلد26، صفحه 61 - بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، جلد1، صفحه 325
(23) ترجمه بصائرالدرجات، صفحه 739
منابع
- قرآن کریم
- الإختصاص، محمد بن محمد مفيد، قم، الموتمر العالمى لالفية الشيخ المفيد، چاپ: اول، 1413ق.
- أصول الكافي، محمد بن يعقوب كلينى، مترجم: محمد باقر كمره اى، قم، اسوه، 1375ش.
- الأمالي، محمد بن الحسن طوسى، محقق / مصحح: مؤسسة البعثة، قم، دار الثقافة، 1414ق.
- بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، محمد باقر بن محمد تقى مجلسى، بيروت، دار إحياء التراث العربي، چاپ دوم، 1403ق.
- بصائر الدرجات في فضائل آل محمّد صلّى الله عليهم، محمد بن حسن صفار، محقق / مصحح: محسن بن عباسعلى كوچه باغى، قم، مكتبة آية الله المرعشي النجفي، 1404 ق.
- ترجمه بصائر الدرجات في علوم آل محمد(ع)، ترجمه و تصحيح و تعليق: عليرضا زكي زاده رناني، قم، وثوق، 1391
- الكافي، محمد بن يعقوب بن اسحاق كلينى، محقق / مصحح: على اكبر غفارى و محمد آخوندى، تهران، دار الكتب الإسلامية، 1407 ق.
اترك تعليق