شب قدر در قرآن شب مبارکی توصیف شده است که برتر از هزار ماه می باشد. در ماه مبارك رمضان در شب قدر، تمام قرآن مجيد به بيت المعمور آسمان چهارم نازل شد و بعد به تدريج در مدت بيست و سه سال بر حضرت رسالت (صلّى اللّه عليه و آله) نازل گرديد. در شب قدر مقدرات یک سال از آجال و ارزاق و تمام امور نوشته می شود تا سپیده دم برکت، فضیلت و سلامتی است.
در حدیث ذیل حضرت امام صادق (علیه السّلام) در معرفی شب قدر و تشریح این مطلب که وجود شب قدر دلیلی بر وجود امام معصوم می باشد؛ چنین فرموده اند:
مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ وَ مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِيعاً عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْعَبَّاسِ بْنِ الْحَرِيش عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ الثَّانِي (ع) قَالَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: كَانَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِ يَقُولُ «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ» صَدَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْزَلَ اللَّهُ الْقُرْآنَ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ«وَ ما أَدْراكَ ما لَيْلَةُ الْقَدْرِ» قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) لَا أَدْرِي قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ«لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ» لَيْسَ فِيهَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ قَالَ لِرَسُولِ اللَّهِ (ص) وَ هَلْ تَدْرِي لِمَ هِيَ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ قَالَ لَا قَالَ لِأَنَّهَا «تَنَزَّلُ» فِيهَا «الْمَلائِكَةُ وَ الرُّوحُ بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ» وَ إِذَا أَذِنَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِشَيْءٍ فَقَدْ رَضِيَهُ «سَلامٌ هِيَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ» يَقُولُ تُسَلِّمُ عَلَيْكَ يَا مُحَمَّدُ مَلَائِكَتِي وَ رُوحِي بِسَلَامِي مِنْ أَوَّلِ مَا يَهْبِطُونَ إِلَى مَطْلَعِ الْفَجْرِ. ثُمَّ قَالَ فِي بَعْضِ كِتَابِهِ«وَ اتَّقُوا فِتْنَةً لا تُصِيبَنَّ الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْكُمْ خَاصَّةً» فِي «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ» وَ قَالَ فِي بَعْضِ كِتَابِهِ «وَ ما مُحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِالرُّسُلُ أَ فَإِنْ ماتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلى أَعْقابِكُمْ وَ مَنْ يَنْقَلِبْ عَلى عَقِبَيْهِ فَلَنْ يَضُرَّ اللَّهَ شَيْئاً وَ سَيَجْزِي اللَّهُ الشَّاكِرِينَ» يَقُولُ فِي الْآيَةِ الْأُولَى إِنَّ مُحَمَّداً حِينَ يَمُوتُ يَقُولُ أَهْلُ الْخِلَافِ لِأَمْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَضَتْ لَيْلَةُ الْقَدْرِ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ (ص) فَهَذِهِ فِتْنَةٌ أَصَابَتْهُمْ خَاصَّةً وَ بِهَا ارْتَدُّوا عَلَى أَعْقَابِهِمْ لِأَنَّهُمْ إِنْ قَالُوا لَمْ تَذْهَبْ فَلَا بُدَّ أَنْ يَكُونَ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِيهَا أَمْرٌ وَ إِذَا أَقَرُّوا بِالْأَمْرِ لَمْ يَكُنْ لَهُ مِنْ صَاحِبٍ بُدٌّ. (1)
محمد بن ابو عبدالله با اسنادی از حسن بن عباس بن حریش از حضرت امام محمد تقی (علیه السّلام) از حضرت امام صادق (عليه السلام) از حضرت امام على بن حسين (عليه السلام) فرمودند: «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ» راست گفت خداى عزّ و جلّ كه قرآن را در شب قدر نازل فرمود. «تو مي دانى شب قدر چيست؟» پيغمبر (صلّى اللَّه عليه و آله) فرمود: نمي دانم، خداى عزّ و جلّ فرمود: «شب قدر از هزار ماه بهتر است.» كه شب قدر ندارد. خدا به پيغمبر (صلّى اللَّه عليه و آله) فرمود: مي دانى چرا آن يك شب از هزار ماه بهتر است؟ گفت: نه، فرمود: زيرا «در آن شب فرشتگان و جبرئيل با اجازه پروردگارشان براى هر مطلبى نازل مىشوند.» و چون خداى عزّ و جلّ نسبت به چيزى اجازه دهد آن را پسنديده است «آن شب تا برآمدن سپيده دم سلام است.» خدا مي فرمايد: اى محمد، فرشتگان و جبرئيل از آغاز فرود آمدنشان تا طلوع صبح سلام مرا براى تو مى آورند.
و در آيه ديگر از قرآنش مي فرمايد: «بترسيد از فتنهاى كه تنها به ستمگران نمي رسد.(سوره مبارکه انفال آیه 25)» يعنى آنها كه درباره «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ» ستم كردند و در آيه ديگر قرآنش فرموده است: «محمد جز فرستادهاى نيست كه پيش از او فرستادگان بوده و درگذشتهاند، آيا اگر او بميرد يا كشته شود، شما به عقب بر مي گرديد، هر كه به عقب برگردد، به خدا زيانى نمي زند و خدا سپاسگزاران را پاداش خواهد داد.(سوره مبارکه آل عمران، آیه 144)» خدا در آيه اول مي فرمايد: چون محمد بميرد، مخالفان امر خداى عزّ و جلّ گويند. «شب قدر هم با پيغمبر (صلّى اللَّه عليه و آله) درگذشت.» اين فتنه اى بود كه تنها به آنها رسيد و به سبب آن به عقب برگشتند، زيرا اگر مي گفتند شب قدر (بعد از پيغمبر صلّى اللَّه عليه و آله) از ميان نرفته ناچار براى خداى عز و جل در آن شب امرى لازم است (كه فرود آيد) و چون به امر اعتراف كردند، چارهاى نيست جز اينكه صاحب الامر هم باشد.(2)
راجع به تعيين شب قدر مجلسى (ره) فرمايد: بعضى از عامه گفته اند يك شب نامعلوم در ميان سال است. برخى گفتهاند: از ماه شعبان و رمضان خارج نيست و بعضى شب اول و هفتم و هفدهم را گفته اند ولى نزد ما شيعيان اختلافى نيست كه شب قدر از شبهاى نوزدهم و بیست و یکم و بیست و سوم رمضان خارج نيست.
و اما راجع به نزول قرآن در اين شب مرحوم طبرسى گويد: خدا در اين شب همه قرآن را از لوح محفوظ به آسمان پائين فرود آورد و سپس جبرئيل در مدت بیست و سه سال آن را كم كم بر پيغمبر (صلّى اللَّه عليه و آله) نازل كرد.
موضوع ديگر اختلاف عامه و خاصه در نزول ملائكه است. علمای عامه مي گويند: نزول ملائكة و جبرئيل فقط در زمان پيغمبر (صلّى اللَّه عليه و آله) بود و پس از وفات آن حضرت قطع شده است. علمای خاصه (شيعه) گويند: اولا كلمه «تنزل» فعل مضارع است و دلالت بر استمرار مي كند پس بايد نزول ملائكه در هر شب قدرى ادامه داشته باشد و ثانيا استدلالى است كه امام چهارم (عليه السلام) به كمك دو آيه ديگر قرآن مى نمايد.
بدين ترتيب كه: خداى تعالى در سوره آل عمران مي فرمايد: اگر پيغمبر از ميان شما برود، به عقب بر مي گرديد. (3)
شب قدر دلیل وجود اوصیا پس از پیامبران
خداوند شب قدر را از ابتدای آفرینش مقدر کرده است و در آن شب تفسير و بيان امور تا چنان شبى در سال آينده فرود آيد، هر كه آن شب را انكار كند، علم خداى عزّ و جلّ را رد كرده است. همواره در این شب امر الهی برای همه پيامبران در شب قدر فرو مى آمد و بر وصى پس از پیامبران هم فرشتگان به اذن خدا نازل می شدند و امور مقدر تا سال آتی را می آوردند. این امر برای حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) و امامان معصوم پس از ایشان نیز چنین است.
در این باره حضرت امام محمد تقى (عليه السلام) فرمودند:
وَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ (ع) قَالَ: لَقَدْ خَلَقَ اللَّهُ جَلَّ ذِكْرُهُ لَيْلَةَ الْقَدْرِ أَوَّلَ مَا خَلَقَ الدُّنْيَا وَ لَقَدْ خَلَقَ فِيهَا أَوَّلَ نَبِيٍّ يَكُونُ وَ أَوَّلَ وَصِيٍّ يَكُونُ وَ لَقَدْ قَضَى أَنْ يَكُونَ فِي كُلِّ سَنَةٍ لَيْلَةٌ يَهْبِطُ فِيهَا بِتَفْسِيرِ الْأُمُورِ إِلَى مِثْلِهَا مِنَ السَّنَةِ الْمُقْبِلَةِ مَنْ جَحَدَ ذَلِكَ فَقَدْ رَدَّ عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عِلْمَهُ لِأَنَّهُ لَا يَقُومُ الْأَنْبِيَاءُ وَ الرُّسُلُ وَ الْمُحَدَّثُونَ إِلَّا أَنْ تَكُونَ عَلَيْهِمْ حُجَّةٌ بِمَا يَأْتِيهِمْ فِي تِلْكَ اللَّيْلَةِ مَعَ الْحُجَّةِ الَّتِي يَأْتِيهِمْ بِهَا جَبْرَئِيلُ (ع) قُلْتُ وَ الْمُحَدَّثُونَ أَيْضاً يَأْتِيهِمْ جَبْرَئِيلُ أَوْ غَيْرُهُ مِنَ الْمَلَائِكَةِ (ع) قَالَ أَمَّا الْأَنْبِيَاءُ وَ الرُّسُلُ (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِمْ) فَلَا شَكَّ وَ لَا بُدَّ لِمَنْ سِوَاهُمْ مِنْ أَوَّلِ يَوْمٍ خُلِقَتْ فِيهِ الْأَرْضُ إِلَى آخِرِ فَنَاءِ الدُّنْيَا أَنْ تَكُونَ عَلَى أَهْلِ الْأَرْضِ حُجَّةٌ يَنْزِلُ ذَلِكَ فِي تِلْكَ اللَّيْلَةِ إِلَى مَنْ أَحَبَّ مِنْ عِبَادِهِ وَ ايْمُ اللَّهِ لَقَدْ نَزَلَ الرُّوحُ وَ الْمَلَائِكَةُ بِالْأَمْرِ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ عَلَى آدَمَ وَ ايْمُ اللَّهِ مَا مَاتَ آدَمُ إِلَّا وَ لَهُ وَصِيٌّ وَ كُلُّ مَنْ بَعْدَ آدَمَ مِنَ الْأَنْبِيَاءِ قَدْ أَتَاهُ الْأَمْرُ فِيهَا وَ وَضَعَ لِوَصِيِّهِ مِنْ بَعْدِهِ وَ ايْمُ اللَّهِ إِنْ كَانَ النَّبِيُّ لَيُؤْمَرُ فِيمَا يَأْتِيهِ مِنَ الْأَمْرِ فِي تِلْكَ اللَّيْلَةِ مِنْ آدَمَ إِلَى مُحَمَّدٍ ص أَنْ أَوْصِ إِلَى فُلَانٍ وَ لَقَدْ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِي كِتَابِهِ لِوُلَاةِ الْأَمْرِ مِنْ بَعْدِ مُحَمَّدٍ (ص) خَاصَّةً «وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِكَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ إِلَى قَوْلِهِ فَأُولئِكَ هُمُ الْفاسِقُونَ» يَقُولُ أَسْتَخْلِفُكُمْ لِعِلْمِي وَ دِينِي وَ عِبَادَتِي بَعْدَ نَبِيِّكُمْ كَمَا اسْتَخْلَفَ وُصَاةَ آدَمَ مِنْ بَعْدِهِ حَتَّى يَبْعَثَ النَّبِيَّ الَّذِي يَلِيهِ «يَعْبُدُونَنِي لا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئاً» يَقُولُ يَعْبُدُونَنِي بِإِيمَانٍ لَا نَبِيَّ بَعْدَ مُحَمَّدٍ (ص) فَمَنْ قَالَ غَيْرَ ذَلِكَ «فَأُولئِكَ هُمُ الْفاسِقُونَ» فَقَدْ مَكَّنَ وُلَاةَ الْأَمْرِ بَعْدَ مُحَمَّدٍ بِالْعِلْمِ وَ نَحْنُ هُمْ فَاسْأَلُونَا فَإِنْ صَدَقْنَاكُمْ فَأَقِرُّوا وَ مَا أَنْتُمْ بِفَاعِلِينَ أَمَّا عِلْمُنَا فَظَاهِرٌ وَ أَمَّا إِبَّانُ أَجَلِنَا الَّذِي يَظْهَرُ فِيهِ الدِّينُ مِنَّا حَتَّى لَا يَكُونَ بَيْنَ النَّاسِ اخْتِلَافٌ فَإِنَّ لَهُ أَجَلًا مِنْ مَمَرِّ اللَّيَالِي وَ الْأَيَّامِ إِذَا أَتَى ظَهَرَ وَ كَانَ الْأَمْرُ وَاحِداً وَ ايْمُ اللَّهِ لَقَدْ قُضِيَ الْأَمْرُ أَنْ لَا يَكُونَ بَيْنَ الْمُؤْمِنِينَ اخْتِلَافٌ وَ لِذَلِكَ جَعَلَهُمْ شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ لِيَشْهَدَ مُحَمَّدٌ (ص) عَلَيْنَا وَ لِنَشْهَدَ عَلَى شِيعَتِنَا وَ لِتَشْهَدَ شِيعَتُنَا عَلَى النَّاسِ أَبَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ يَكُونَ فِي حُكْمِهِ اخْتِلَافٌ أَوْ بَيْنَ أَهْلِ عِلْمِهِ تَنَاقُضٌ. ثُمَّ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ (ع): فَضْلُ إِيمَانِ الْمُؤْمِنِ بِجُمْلَةِ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ وَ بِتَفْسِيرِهَا عَلَى مَنْ لَيْسَ مِثْلَهُ فِي الْإِيمَانِ بِهَا كَفَضْلِ الْإِنْسَانِ عَلَى الْبَهَائِمِ وَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَيَدْفَعُ بِالْمُؤْمِنِينَ بِهَا عَنِ الْجَاحِدِينَ لَهَا فِي الدُّنْيَا لِكَمَالِ عَذَابِ الْآخِرَةِ لِمَنْ عَلِمَ أَنَّهُ لَا يَتُوبُ مِنْهُمْ مَا يَدْفَعُ بِالْمُجَاهِدِينَ عَنِ الْقَاعِدِينَ وَ لَا أَعْلَمُ أَنَّ فِي هَذَا الزَّمَانِ جِهَاداً إِلَّا الْحَجَّ وَ الْعُمْرَةَ وَ الْجِوَارَ. (4)
حضرت امام محمد تقى (عليه السلام) فرمودند: خدایی که بزرگ است نام او شب قدر را در ابتداى خلقت دنيا آفريد و در آن شب نخستين پيغمبر و نخستين وصيى كه بايد باشد (آدم و شيث را) آفريد [وجود آنها را مقدر ساخت] و حكم فرمود كه در هر سالى شبى باشد كه در آن شب تفسير و بيان امور تا چنان شبى در سال آينده فرود آيد، هر كه آن شب را انكار كند، علم خداى عزّ و جلّ را رد كرده است. زيرا پيغمبران و رسولان و محدثان جز به وسيله حجتى كه در آن شب به آنها مي رسد با حجتى كه جبرئيل (عليه السلام) (در غير آن شب) براى آنها مىآورد، قائم نشوند و به پا نايستند. راوى گويد: عرض كردم: جبرئيل يا ملائكه ديگر نزد محدثان هم مى آيند؟ فرمود: اما نسبت به پيغمبران و رسولان (صلّى اللَّه عليهم) كه شكى نيست و نسبت به غير ايشان، ناچار بايد از نخستين روز آفرينش زمين، تا پايان جهان حجتى براى اهل زمين بوده باشد كه خداى تعالى تفسير امور را در آن شب بر محبوبترين بندگانش نازل فرمايد. به خدا سوگند كه جبرئيل و ملائكه در شب قدر آن امر را براى آدم آوردند و به خدا سوگند كه آدم نمرد جز اينكه براى او وصيى بود و براى همه پيغمبران پس از آدم امر خدا در شب قدر مى آمد و براى وصى پس از او هم مقرر شد. به خدا سوگند كه هر پيغمبرى از آدم تا محمد (صلّى اللَّه عليه و آله) در آن شب مأمور مي گشت كه فلان فرد را وصي خود كند.
و خداى عز و جل در قرآنش نسبت به خصوص واليان امر بعد از محمد (صلّى اللَّه عليه و آله) فرمايد« خدا به كسانى از شما كه ايمان آورده اند و كارهاى شايسته كرده اند وعده داد كه در روى زمين جانشين ديگرانشان كند، هم چنان كه مردمى را كه پيش از آنها بودند جانشين ديگران كرد. و دينشان را- كه خود برايشان پسنديده است- استوار سازد و بيمشان را به ايمنى مبدل گرداند، [تا] مرا عبادت كنند و چيزى را با من شريك نگردانند و هر كس پس از آن به كفر گرايد آنان فاسقان هستند. (سوره مبارکه نور، آیه 55)»
يعنى شما را پس از پيغمبرتان جانشين علم و دين و عبادت خود كنم، چنان كه اوصياء آدم (عليه السلام) پس از او جانشين مي شدند تا پيغمبر بعد مبعوث مي گشت «[تا] مرا عبادت كنند و چيزى را با من شريك نسازند.» يعنى مرا عبادت كنند با ايمان به اينكه پيغمبرى بعد از محمد (صلّى اللَّه عليه و آله) نيست، كسانى كه جز اين گويند « آنان فاسقان هستند.» خدا هم واليان امر را بعد از محمد (صلّى اللَّه عليه و آله) در علم استقرار بخشيد و ما هستيم آن واليان.
پس از ما بپرسيد، اگر به شما راست گفتيم، اعتراف كنيد ولى شما اعتراف نخواهيد كرد اما علم ما ظاهر است و اما وقت و زمانى كه دين خدا به وسيله ما در آن ظاهر گردد به طورى كه ميان مردم هيچ گونه اختلافى نباشد، آن را مدتى است كه با گذشت شبانه روزها سپرى شود و چون وقتش رسد آشكار گردد و امر يكى شود. (اختلاف از ميان مردم رخت بر بندد.)
به خدا سوگند كه فرمان خدا جارى شده كه ميان مؤمنين اختلافى نباشد و به همين جهت ايشان را گواه مردم قرار داده است، بدين ترتيب كه محمد (صلّى اللَّه عليه و آله) گواه ما باشد و ما گواه شيعيان خود و شيعيان ما گواه مردم ديگر خداى عزّ و جلّ هرگز نخواسته كه در حكم او اختلافى باشد و ميان اهل علمش تناقضى وجود داشته باشد، سپس امام (علیه السّلام) فرمودند: برترى مؤمنى كه «إِنَّا أَنْزَلْناهُ» را با تفسيرش باور كند، بر كسى كه در ايمانش به آن سوره چون او نيست، مانند برترى انسان است بر چهار پايان و خداى عز و جل به وسيله مؤمنان به آن سوره از منكرين آن در دنيا برمي دارد آنچه را (يعنى تسلط كفار را بر مسلمين) كه به وسيله جهادكنندگان از خانه نشستگان بر مي دارد تا عذاب آنهایى كه خدا مي داند از انكار خود توبه نمي كنند در آخرت كامل باشد و من در اين زمان جهادى جز حج و عمره و همسايگى خوب سراغ ندارم. (5)
2. شب قدر متعلق به پیامبر و امامان معصوم جانشین ایشان(صلوات الله علیهم اجمعین)
شب قدر متعلق به پیامبران از آدم تا خاتم و اوصیای آنان (صلوات الله علیهم اجمعین) بوده است. همان گونه که علم نبوت به اوصیای پیامبران منتقل می گردید. شب قدر نیز پس از پیامبران متعلق به اوصیای آنان بود. پس از حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) نیز در شب قدر فرشتگان نزد حضرت امیرالمومنین (علیه السّلام) نزول می کردند و امور مربوط به یک سال جاری را برای ایشان می آوردند. پس از حضرت امیرالمومنین (علیه السّلام) این شب متعلق به دیگر اوصیای حضرت رسول الله (علیهم السّلام) بود تا اینکه اکنون متعلق به صاحب العصر و الزمان امام حیّ و جانشین رسول ختمی مرتب (عجل الله تعالی فرجه الشریف) می باشد.
وَ قَالَ رَجُلٌ لِأَبِي جَعْفَرٍ (ع) يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ لَا تَغْضَبُ عَلَيَّ قَالَ لِمَا ذَا قَالَ لِمَا أُرِيدُ أَنْ أَسْأَلَكَ عَنْهُ قَالَ قُلْ قَالَ وَ لَا تَغْضَبُ قَالَ وَ لَا أَغْضَبُ قَالَ أَ رَأَيْتَ قَوْلَكَ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ وَ تَنَزُّلِ الْمَلَائِكَةِ وَ الرُّوحِ فِيهَا إِلَى الْأَوْصِيَاءِ يَأْتُونَهُمْ بِأَمْرٍ لَمْ يَكُنْ رَسُولُ اللَّهِ (ص) قَدْ عَلِمَهُ أَوْ يَأْتُونَهُمْ بِأَمْرٍ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) يَعْلَمُهُ وَ قَدْ عَلِمْتَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (ص) مَاتَ وَ لَيْسَ مِنْ عِلْمِهِ شَيْءٌ إِلَّا وَ عَلِيٌّ (ع) لَهُ وَاعٍ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ (ع) مَا لِي وَ لَكَ أَيُّهَا الرَّجُلُ وَ مَنْ أَدْخَلَكَ عَلَيَّ قَالَ أَدْخَلَنِي عَلَيْكَ الْقَضَاءُ لِطَلَبِ الدِّينِ قَالَ فَافْهَمْ مَا أَقُولُ لَكَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (ص) لَمَّا أُسْرِيَ بِهِ لَمْ يَهْبِطْ حَتَّى أَعْلَمَهُ اللَّهُ جَلَّ ذِكْرُهُ عِلْمَ مَا قَدْ كَانَ وَ مَا سَيَكُونُ وَ كَانَ كَثِيرٌ مِنْ عِلْمِهِ ذَلِكَ جُمَلًا يَأْتِي تَفْسِيرُهَا فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ وَ كَذَلِكَ كَانَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ (ع) قَدْ عَلِمَ جُمَلَ الْعِلْمِ وَ يَأْتِي تَفْسِيرُهُ فِي لَيَالِي الْقَدْرِ كَمَا كَانَ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ ص قَالَ السَّائِلُ أَ وَ مَا كَانَ فِي الْجُمَلِ تَفْسِيرٌ قَالَ بَلَى وَ لَكِنَّهُ إِنَّمَا يَأْتِي بِالْأَمْرِ مِنَ اللَّهِ تَعَالَى فِي لَيَالِي الْقَدْرِ إِلَى النَّبِيِّ وَ إِلَى الْأَوْصِيَاءِ افْعَلْ كَذَا وَ كَذَا لِأَمْرٍ قَدْ كَانُوا عَلِمُوهُ أُمِرُوا كَيْفَ يَعْمَلُونَ فِيهِ قُلْتُ فَسِّرْ لِي هَذَا قَالَ لَمْ يَمُتْ رَسُولُ اللَّهِ (ص) إِلَّا حَافِظاً لِجُمْلَةِ الْعِلْمِ وَ تَفْسِيرِهِ قُلْتُ فَالَّذِي كَانَ يَأْتِيهِ فِي لَيَالِي الْقَدْرِ عِلْمُ مَا هُوَ قَالَ الْأَمْرُ وَ الْيُسْرُ فِيمَا كَانَ قَدْ عَلِمَ قَالَ السَّائِلُ فَمَا يَحْدُثُ لَهُمْ فِي لَيَالِي الْقَدْرِ عِلْمٌ سِوَى مَا عَلِمُوا قَالَ هَذَا مِمَّا أُمِرُوا بِكِتْمَانِهِ وَ لَا يَعْلَمُ تَفْسِيرَ مَا سَأَلْتَ عَنْهُ إِلَّا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ السَّائِلُ فَهَلْ يَعْلَمُ الْأَوْصِيَاءُ مَا لَا يَعْلَمُ الْأَنْبِيَاءُ قَالَ لَا وَ كَيْفَ يَعْلَمُ وَصِيٌّ غَيْرَ عِلْمِ مَا أُوصِيَ إِلَيْهِ قَالَ السَّائِلُ فَهَلْ يَسَعُنَا أَنْ نَقُولَ إِنَّ أَحَداً مِنَ الْوُصَاةِ يَعْلَمُ مَا لَا يَعْلَمُ الْآخَرُ قَالَ لَا لَمْ يَمُتْ نَبِيٌّ إِلَّا وَ عِلْمُهُ فِي جَوْفِ وَصِيِّهِ وَ إِنَّمَا «تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَ الرُّوحُ» فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ بِالْحُكْمِ الَّذِي يَحْكُمُ بِهِ بَيْنَ الْعِبَادِ قَالَ السَّائِلُ وَ مَا كَانُوا عَلِمُوا ذَلِكَ الْحُكْمَ قَالَ بَلَى قَدْ عَلِمُوهُ وَ لَكِنَّهُمْ لَا يَسْتَطِيعُونَ إِمْضَاءَ شَيْءٍ مِنْهُ حَتَّى يُؤْمَرُوا فِي لَيَالِي الْقَدْرِ كَيْفَ يَصْنَعُونَ إِلَى السَّنَةِ الْمُقْبِلَةِ قَالَ السَّائِلُ يَا أَبَا جَعْفَرٍ لَا أَسْتَطِيعُ إِنْكَارَ هَذَا قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ (ع) مَنْ أَنْكَرَهُ فَلَيْسَ مِنَّا قَالَ السَّائِلُ يَا أَبَا جَعْفَرٍ أَ رَأَيْتَ النَّبِيَّ (ص) هَلْ كَانَ يَأْتِيهِ فِي لَيَالِي الْقَدْرِ شَيْءٌ لَمْ يَكُنْ عَلِمَهُ قَالَ لَا يَحِلُّ لَكَ أَنْ تَسْأَلَ عَنْ هَذَا أَمَّا عِلْمُ مَا كَانَ وَ مَا سَيَكُونُ فَلَيْسَ يَمُوتُ نَبِيٌّ وَ لَا وَصِيٌّ إِلَّا وَ الْوَصِيُّ الَّذِي بَعْدَهُ يَعْلَمُهُ أَمَّا هَذَا الْعِلْمُ الَّذِي تَسْأَلُ عَنْهُ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَبَى أَنْ يُطْلِعَ الْأَوْصِيَاءَ عَلَيْهِ إِلَّا أَنْفُسَهُمْ قَالَ السَّائِلُ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ كَيْفَ أَعْرِفُ أَنَّ لَيْلَةَ الْقَدْرِ تَكُونُ فِي كُلِّ سَنَةٍ قَالَ إِذَا أَتَى شَهْرُ رَمَضَانَ فَاقْرَأْ سُورَةَ الدُّخَانِ فِي كُلِّ لَيْلَةٍ مِائَةَ مَرَّةٍ فَإِذَا أَتَتْ لَيْلَةُ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِينَ فَإِنَّكَ نَاظِرٌ إِلَى تَصْدِيقِ الَّذِي سَأَلْتَ عَنْهُ.(6)
مردى به حضرت امام محمد تقى (علیه السّلام) عرض كرد: پسر پيغمبر، بر من خشم مكن، فرمود: براى چه؟ عرض كرد: براى آنچه مي خواهم از شما بپرسم. فرمود: بگو. عرض كرد: خشم نمي كنى؟ فرمود: خشم نمي كنم. عرض كرد: بفرمائيد اينكه راجع به شب قدر معتقديد كه فرشتگان و جبرئيل به سوى اوصياء نازل مي شوند، آيا براى آنها امرى مى آورند كه پیغمبر (صلّى اللَّه عليه و آله) آن را نمي دانست يا امرى مى آورند كه پيغمبر (صلّى اللَّه عليه و آله) آن را مي دانست؟ با آنكه شما مي دانيد كه چون پيغمبر (صلّى اللَّه عليه و آله) وفات كرد، على (علیه السّلام) تمام علوم او را فرا گرفته بود. امام فرمود: اى مرد مرا با تو چه كار است؟ چه شخصى تو را نزد من آورد؟ عرض كرد: سرنوشت مرا براى طلب دين نزد تو آورد. فرمود: پس آنچه را به تو مي گويم خوب بفهم.
همانا چون رسول خدا (صلّى اللَّه عليه و آله) را به معراج بردند، فرود نيامد تا اينكه خداى جلّ ذكره علم گذشته و آينده را به او آموخت و مقدار زيادى از آن علم مجمل و سر بسته بود كه تفسير و توضيحش در شب قدر مى آمد. على بن ابى طالب (علیه السّلام) هم مانند پيغمبر بود، علوم مجمل را مي دانست و تفسيرش در شبهاى قدر مى آمد مانند آنچه براى پيغمبر (صلّى اللَّه عليه و آله) بود. مرد سوال کننده گفت: مگر در آن علوم مجمل و سر بسته تفسيرى نبود؟ فرمود: چرا، ولى در شبهاى قدر از طرف خداى تعالى به پيغمبر (صلّى اللَّه عليه و آله) و اوصياء نسبت به آنچه مي دانند دستور مى آيد كه چنين و چنان كن و در آن شب دستور مي گيرند كه نسبت به آنچه مي دانند چگونه رفتار كنند.
مرد سوال کننده گويد؛ عرض كردم: اين مطلب را برايم توضيح دهيد، فرمود: پيغمبر (صلّى اللَّه عليه و آله) وفات نكرد، جز اينكه علوم سر بسته و تفسير آنها را فرا گرفته بود. عرض كردم: پس آنچه در شبهاى قدر برايش مى آمد چه علمى بود؟ فرمود: دستور و تسهيلى بود نسبت به آنچه مي دانست (جزئيات و مصاديق بر كليات منطبق مي گشت و دستور اجرايش مى آمد و اين خود تسهيلى بود براى پيغمبر و امام (صلّى اللَّه عليه و آله)) مرد سوال کننده گفت: پس براى ايشان در شبهاى قدر چه علمى غير از آنچه مي دانستند پديد مى آمد؟
فرمود: اين مطلب از چيزهایى است كه ايشان مأمور به كتمانش باشند و تفسير آنچه را پرسيدى جز خداى عزّ و جلّ نداند.
مرد سوال کننده گفت: مگر اوصياء مي دانند آنچه را كه پيغمبران نمي دانند؟ فرمود: نه. چگونه مى شود كه وصى علمى جز آنچه به او وصيت شده بداند؟ مرد سائل گفت: ما را مي رسد كه بگوئيم يكى از اوصياء چيزى مي داند كه وصى ديگر آن را نمي داند؟
فرمود: نه، هر پيغمبرى كه بميرد علمش در قلب وصيش باشد و فرشتگان و جبرئيل در شب قدر فقط آنچه را كه وصى بايد ميان بندگان حكم كند فرود مى آوردند.
مرد سوال کننده گفت: مگر ايشان آن حكم را نمي دانند؟ فرمود: چرا مي دانند ولى نمي توانند مطلبى را اجرا كنند تا در شبهاى قدر دستور يابند كه تا سال آينده چگونه رفتار كنند.
مرد سوال کننده گفت: من نمي توانم اين موضوع را انكار كنم؟ امام فرمود: هر كه انكار آن كند، از ما نيست.
مرد سوال کننده گفت: اى ابا جعفر بفرمائيد كه آيا براى پيغمبر (صلّى اللَّه عليه و آله) در شبهاى قدر علمى مى آمد كه آن را نمي دانست؟ فرمود: اين سؤال براى تو روا نيست، اما نسبت به علم گذشته و آينده، هر پيغمبر و وصيى كه بميرد وصى پس از وى آن را مي داند و اما اين علمى كه تو مي پرسى خداى عزّ و جلّ نخواسته كه جز خود اوصياء از آن اطلاع يابند، مرد سائل گفت: پسر پيغمبر، از كجا بدانم كه شب قدر در هر سالى هست؟ فرمود: چون ماه رمضان فرا رسد، در هر شب سوره «دخان» را صد مرتبه بخوان چون شب بيست و سوم رسد آنچه را پرسيدى تصديقش را مي بينى. (7)
3. شب قدر شب تقدیر و فرمان به ولایت حضرت امیرالمومنین (علیه السّلام)
همه امور در شب قدر مقدر می گردد از جمله تعیین اوصیای پیامبران الهی. همانطور که در حدیثی از امام محمد تقی (علیه السّلام) که در این مقاله ذکر شد آمده است: « هر پيغمبرى از آدم تا محمد (صلّى اللَّه عليه و آله) در آن شب مأمور مي گشت كه فلان فرد را وصي خود كند.»(8) در حدیث ذیل نیز حضرت رسول الله (صلی الله علیه و آله) تاکید می نمایند که در شب قدر خداوند ولايت تو و نيز ولايت امامان از نسل تو را تا روز قيامت مقدر نموده است:
حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُوسَى رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ يَحْيَى بْنِ زَكَرِيَّا الْقَطَّانُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْعَبَّاسِ بْنِ بَسَّامٍ قَالَ حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي السَّرِيِّ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ يُونُسَ عَنْ سَعْدِ بْنِ طَرِيفٍ الْكِنَانِيِّ عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ (ع) قَالَ: قَالَ لِي رَسُولُ اللَّهِ (ص) يَا عَلِيُّ أَ تَدْرِي مَا مَعْنَى لَيْلَةِ الْقَدْرِ فَقُلْتُ لَا يَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ (ص) إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى قَدَّرَ فِيهَا مَا هُوَ كَائِنٌ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ فَكَانَ فِيمَا قَدَّرَ عَزَّ وَ جَلَّ وَلَايَتُكَ وَ وَلَايَةُ الْأَئِمَّةِ مِنْ وُلْدِكَ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ.(9)
علی بن احمد بن موسی با اسنادی از أصبغ بن نباته از حضرت علىّ بن ابى طالب (علیه السّلام) روايت نموده است كه پيغمبر خدا (صلّى اللَّه عليه و آله) به من فرمودند: يا علىّ آيا مى دانى معنى شب قدر چيست؟ عرض كردم: نه يا رسول اللَّه، پيغمبر (صلّى اللَّه عليه و آله) فرمودند: خداوند تبارك و تعالى در آن شب هر آنچه که تا روز قیامت است، تقدیر نمود. و در تقدیر او ولایت تو و ولایت امامان که از فرزندان تو هستند تا روز قیامت مقدر شده است.(10)
4. وجود شب قدر دلیل بر وجود امام معصوم پس از رسول الله (صلی الله علیه و آله)
وجود شب قدر پس از پیامبر (صلی الله علیه و آله) دلیل بر وجود وصی معصوم پس از نبی است. زیرا خداوند امر خود را بر اهل باطل نازل نمی نماید. امام معصوم به شیعیان خود فرموده است که با سوره «انا انزلناه» احتجاج كنيد تا پيروز شويد زیرا بزرگترین دلیل مذهب شما یعنی استمرار ولایت معصوم تا قیامت با این سوره اثبات می شود.
حدیث ذیل به اثبات ضرورت وجود امام معصوم پس از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) اشاره دارد:
وَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ (ع) قَالَ: يَا مَعْشَرَ الشِّيعَةِ خَاصِمُوا بِسُورَةِ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ تَفْلُجُوا فَوَ اللَّهِ إِنَّهَا لَحُجَّةُ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى عَلَى الْخَلْقِ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ (ص) وَ إِنَّهَا لَسَيِّدَةُ دِينِكُمْ وَ إِنَّهَا لَغَايَةُ عِلْمِنَا يَا مَعْشَرَ الشِّيعَةِ خَاصِمُوا بِ «حم وَ الْكِتابِ الْمُبِينِ إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةٍ مُبارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنْذِرِينَ» فَإِنَّهَا لِوُلَاةِ الْأَمْرِ خَاصَّةً بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ (ص) يَا مَعْشَرَ الشِّيعَةِ يَقُولُ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى «وَ إِنْ مِنْ أُمَّةٍ إِلَّا خَلا فِيها نَذِيرٌ» قِيلَ يَا أَبَا جَعْفَرٍ نَذِيرُهَا مُحَمَّدٌ (ص) قَالَ صَدَقْتَ فَهَلْ كَانَ نَذِيرٌ وَ هُوَ حَيٌّ مِنَ الْبِعْثَةِ فِي أَقْطَارِ الْأَرْضِ فَقَالَ السَّائِلُ لَا. قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ (ع) أَ رَأَيْتَ بَعِيثَهُ أَ لَيْسَ نَذِيرَهُ كَمَا أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (ص) فِي بِعْثَتِهِ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ نَذِيرٌ فَقَالَ بَلَى قَالَ فَكَذَلِكَ لَمْ يَمُتْ مُحَمَّدٌ إِلَّا وَ لَهُ بَعِيثٌ نَذِيرٌ قَالَ فَإِنْ قُلْتُ لَا فَقَدْ ضَيَّعَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) مَنْ فِي أَصْلَابِ الرِّجَالِ مِنْ أُمَّتِهِ قَالَ وَ مَا يَكْفِيهِمُ الْقُرْآنُ قَالَ بَلَى إِنْ وَجَدُوا لَهُ مُفَسِّراً قَالَ وَ مَا فَسَّرَهُ رَسُولُ اللَّهِ (ص) قَالَ بَلَى قَدْ فَسَّرَهُ لِرَجُلٍ وَاحِدٍ وَ فَسَّرَ لِلْأُمَّةِ شَأْنَ ذَلِكَ الرَّجُلِ وَ هُوَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ (ع) قَالَ السَّائِلُ يَا أَبَا جَعْفَرٍ كَانَ هَذَا أَمْرٌ خَاصٌّ لَا يَحْتَمِلُهُ الْعَامَّةُ قَالَ أَبَى اللَّهُ أَنْ يُعْبَدَ إِلَّا سِرّاً حَتَّى يَأْتِيَ إِبَّانُ أَجَلِهِ الَّذِي يَظْهَرُ فِيهِ دِينُهُ كَمَا أَنَّهُ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ مَعَ خَدِيجَةَ مُسْتَتِراً حَتَّى أُمِرَ بِالْإِعْلَانِ قَالَ السَّائِلُ يَنْبَغِي لِصَاحِبِ هَذَا الدِّينِ أَنْ يَكْتُمَ قَالَ أَ وَ مَا كَتَمَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ (ع) يَوْمَ أَسْلَمَ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ (ص) حَتَّى ظَهَرَ أَمْرُهُ قَالَ بَلَى قَالَ فَكَذَلِكَ أَمْرُنَا «حَتَّى يَبْلُغَ الْكِتابُ أَجَلَهُ.»(11)
حضرت امام محمد تقى (عليه السلام) فرمودند: اى گروه شيعه با سوره «انا انزلناه» مخاصمه و مباحثه كنيد تا پيروز شويد، به خدا كه آن سوره پس از پيغمبر حجت خداى تبارك و تعالى است بر مردم و آن سوره سرور دين شماست. (بزرگترين دليل مذهب شما است.) و نهايت دانش ما است. اى گروه شيعه با آيات «حم وَ الْكِتابِ الْمُبِينِ إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةٍ مُبارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنْذِرِينَ: حاء، ميم * سوگند به كتاب روشنگر * [كه] ما آن را در شبى فرخنده نازل كرديم، [زيرا] كه ما هشداردهنده بوديم. (سوره مبارکه دخان، آیات 3 -1)» مخاصمه كنيد، زيرا اين آيات مخصوص واليان امر امامت بعد از پيغمبر (صلّى اللَّه عليه و آله) است.
اى گروه شيعه، خداى تبارك و تعالى مي فرمايد: «و هر امّتى در گذشته انذاركننده اى داشته است (سوره مبارکه فاطر، آیه 24)» شخصى گفت: اى ابا جعفر بيم رسان امت، محمد (صلّى اللَّه عليه و آله) است؟ فرمودند: درست گفتى ولى آيا پيغمبر در زمان حياتش چاره اى از فرستادن نمايندگان در اطراف زمين داشت؟ گفت: خیر. امام فرمودند: به من بگو مگر فرستاده پيغمبر بيم رسان او نيست چنان كه خود پيغمبر (صلّى اللَّه عليه و آله) فرستاده خداى عز و جل و بيم رسان او بود؟ گفت: بله، فرمودند: پس همچنين پيغمبر (صلّى اللَّه عليه و آله) براى پس از مرگ خود هم فرستاده و بيم رسان دارد، اگر بگوئى ندارد، لازم آيد كه پيغمبر آنهایى را كه در صلب مردان امتش بودند، ضايع كرده (و بدون رهبر گذاشته) باشد.
آن مرد گفت: مگر قرآن براى آنها كافى نيست؟ فرمودند: بله در صورتى كه مفسرى براى قرآن داشته باشند، گفت: مگر پيغمبر (صلّى اللَّه عليه و آله) قرآن را تفسير نفرموده است؟ فرمودند: بله تنها براى يك مرد تفسير كرد و شأن آن مرد را كه على بن ابى طالب است به امت خود گفت.
مرد سوال کننده گفت: اى ابا جعفر، اين مطلبى است خاصى كه عامه از مردم زير بار آن نروند، فرمودند: خدا حتما مي خواهد كه در نهان پرستش شود تا برسد هنگام و زمانى كه دينش آشكار شود، همچنان كه (سالهاى اول بعثت) پيغمبر (صلّى اللَّه عليه و آله) با خديجه در نهان پرستش خدا مى كرد تا زمانى كه مأمور به اعلان گشت.
مرد سوال کننده گفت: آيا صاحب اين دين بايد آن را نهان كند؟ فرمود: مگر على بن ابى طالب (عليه السلام) از روزى كه با رسول خدا (صلّى اللَّه عليه و آله) اسلام آورد آن را نهان نكرد تا زمانى كه امرش ظاهر گشت؟
كار ما نيز همچنين است «تا زمان مقرر به سرآيد.» (و هنگام ظهور امام زمان عليه السلام و آشكار شدن دين فرا رسد.) (12)
مجلسى (ره) در توضیح این حدیث می نویسد كه نماينده در زمان حيات پیامبر لازم نيست معصوم باشد، زيرا خود پيغمبر (صلّى اللَّه عليه و آله) زنده هستند و هر گاه نماينده خلافى مرتكب شود؛ عزلش مى كند ولى نماينده بعد از وفات پيغمبر (صلّى اللَّه عليه و آله) بايد معصوم باشد. زيرا اگر معصوم نباشد و گناهى از او سر زند امت حق عزل او را ندارند. (13)
در حدیث ذیل نیز حضرت امام جواد (علیه السّلام) به اهمیت شب قدر و تعلق این شب بعد از پیامبر اکرم (صلی اله علیه و آله) به حضرت امیرالمومنین (علیه السّلام) و امامان پس از ایشان (علیهم السّلام) اشاره نموده است و انکار وجود شب قدر را گمراهى دور دانسته است:
قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ (ع): ... وَ ايْمُ اللَّهِ إِنَّ مَنْ صَدَّقَ بِلَيْلَةِ الْقَدْرِ لَيَعْلَمُ أَنَّهَا لَنَا خَاصَّةً لِقَوْلِ رَسُولِ اللَّهِ (ص) لِعَلِيٍّ (ع) حِينَ دَنَا مَوْتُهُ هَذَا وَلِيُّكُمْ مِنْ بَعْدِي فَإِنْ أَطَعْتُمُوهُ رَشَدْتُمْ وَ لَكِنْ مَنْ لَا يُؤْمِنُ بِمَا فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ مُنْكِرٌ وَ مَنْ آمَنَ بِلَيْلَةِ الْقَدْرِ مِمَّنْ عَلَى غَيْرِ رَأْيِنَا فَإِنَّهُ لَا يَسَعُهُ فِي الصِّدْقِ إِلَّا أَنْ يَقُولَ إِنَّهَا لَنَا وَ مَنْ لَمْ يَقُلْ فَإِنَّهُ كَاذِبٌ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَعْظَمُ مِنْ أَنْ يُنَزِّلَ الْأَمْرَ مَعَ الرُّوحِ وَ الْمَلَائِكَةِ إِلَى كَافِرٍ فَاسِقٍ فَإِنْ قَالَ إِنَّهُ يُنَزِّلُ إِلَى الْخَلِيفَةِ الَّذِي هُوَ عَلَيْهَا فَلَيْسَ قَوْلُهُمْ ذَلِكَ بِشَيْءٍ وَ إِنْ قَالُوا إِنَّهُ لَيْسَ يُنَزِّلُ إِلَى أَحَدٍ فَلَا يَكُونُ أَنْ يُنَزَّلَ شَيْءٌ إِلَى غَيْرِ شَيْءٍ وَ إِنْ قَالُوا وَ سَيَقُولُونَ لَيْسَ هَذَا بِشَيْءٍ فَقَدْ ضَلُّوا ضَلَالًا بَعِيداً. (14)
از حضرت امام محمد تقى (علیه السّلام) فرمودند: ... و به خدا سوگند كسى كه شب قدر را باور دارد مي داند كه آن شب مخصوص ماست، زيرا چون وفات پيغمبر (صلّى اللَّه عليه و آله) رسيد، درباره على (علیه السّلام) فرمودند: ولى و سرپرست شما پس از من اين على است، اگر از او اطاعت كنيد، به هدايت رسيد، اما كسى كه به شب قدر ايمان ندارد، منكر است (امامت ما را و اختصاص شب قدر را به ما) و كسى كه به شب قدر ايمان دارد و با ما هم رأى نيست (آن را مختص ما نمي داند) در راستگوئى راهى ندارد، جز اينكه بگويد: آن شب مختص به ماست و هر كه نگويد دروغگو است. زيرا خداى عز و جل بزرگتر از آن است كه آن امر بزرگ را توسط جبرئيل و فرشتگان به سوى كافر فاسقى فرو فرستد و اگر بگويند به خليفه گمراهى نازل مى كند، گفتارشان ياوه و بى ارزش است و اگر بگويند به هيچ كس نازل نمي شود، ممكن نيست كه چيزى به سوى هيچ چيز نازل شود و اگر بگويند و خواهند گفت شب قدر حقيقت ندارد، به گمراهى دورى افتادهاند. (15)
5. طواف فرشتگان دور حجه الله و خلیفه الله در زمین در شب قدر
در دو حدیث ذیل به طواف نزول فرشتگان و طواف دور حجت خدا بر زمین در شب قدر اشاره شده است:
«حدثني بذلك أبي عن ابن أبي عمير عن عبد الله بن مسكان عن أبي جعفر و أبي عبد الله و أبي الحسن (ع) قال: و حدثني أبي عن ابن أبي عمير عن يونس عن داود بن فرقد عن أبي المهاجر عن أبي جعفر (ع) قال: يا أبا المهاجر، لا تخفى علينا ليلة القدر إن الملائكة يطوفون بنا فيه.» (16)
پدرم برایم چنین نقل نمود از ابی عمیر از عبدالله بن مسکان از ابو جعفر حضرت امام باقر و ابوعبدالله حضرت امام صادق و ابوالحسن حضرت امام موسی بن جعفر (علیهم السّلام) و پدرم برایم چنین نقل نمود از ابی عمیر از یونس از داود بن فرقد از ابا المهاجر از ابوجعفر حضرت امام جواد (علیه السّلام) که فرمودند: «ای ابا المهاجر، شب قدر بر ما پوشیده نیست، همانا فرشتگان گرد ما در آن شب طواف می کنند.»
در کتاب کشف الغمه فی معرفه الائمه نیز این حدیث چنان آمده است:
وَ عَنْ أَبِي الْهُذَيْلِ قَالَ قَالَ لِي أَبُو جَعْفَرٍ: يَا أَبَا الْهُذَيْلِ إِنَّهُ لَا تَخْفَى عَلَيْنَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ إِنَّ الْمَلَائِكَةَ يُطِيفُونَ بِنَا فِيهَا.(17)
و ابو هذيل گويد كه گفت أبو جعفر (علیه السّلام): يا ابا هذيل بر ما شب قدر مخفى نيست به درستى كه ملائكه در اين شب ما را طواف مي كنند.(18)
6. درک کننده شب قدر
درک شب باعظمت قدر جز با استمداد از علم معصومین که در احادیث ایشان ذکر شده است دست یافتنی نیست. در حدیثی که از اصول کافی در سطور بالا نقل شد، حضرت امام محمد تقى (عليه السلام) فرمودند: «برترى مؤمنى كه «إِنَّا أَنْزَلْناهُ» را با تفسيرش باور كند، بر كسى كه در ايمانش به آن سوره چون او نيست، مانند برترى انسان بر چهار پايان است.»(19) و این سخن ارزشمند اهمیت شناخت این شب را نشان می دهد.
تا اینجا بر اساس احادیث معصومین (علیهم السّلام) مشخص شد که این شب متعلق به پیامبران و اوصیای ایشان بوده است و این روند برای حضرت رسول الله (صلّى اللَّه عليه و آله) و اوصیای معصوم پس از ایشان (علیهم السّلام) صدق می کند.
حضرت امام صادق (علیه السّلام) در حدیث ذیل درک کننده شب قدر را کسی بر می شمارد که مقام حضرت فاطمه (سلام الله علیها) را بشناسد.
حَدَّثَنَا أَبِي رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَيْنِ بْنِ أَبِي الْخَطَّابِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُبَيْدِ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ صَالِحِ بْنِ عُقْبَةَ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ: ذُكِرَ عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ قَالَ مَا أَبْيَنَ فَضْلَهَا عَلَى السُّوَرِ قَالَ قُلْتُ وَ أَيُّ شَيْءٍ فَضْلُهَا قَالَ نَزَلَتْ وَلَايَةُ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ (ع) فِيهَا قُلْتُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ الَّتِي نَرْتَجِيهَا فِي شَهْرِ رَمَضَانَ قَالَ نَعَمْ هِيَ لَيْلَةٌ قُدِّرَتْ فِيهَا السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ وَ قُدِّرَتْ وَلَايَةُ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ (ع) فِيهَا.(20)
مفضّل بن عمر گويد: در محضر حضرت امام صادق (عليه السّلام) از آيه مباركه «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ: به درستى كه ما آن (قرآن) را در شب قدر فرو فرستاديم.» سخن به ميان آمد؛ فرمودند: چقدر برترى آن بر سوره هاى ديگر آشكار است. گويد: عرضه داشتم: برترى آن چه مى باشد؟ فرمود: در آن شب ولايت امير المؤمنين (علیه السّلام) نازل شده است، گفتم: در شب قدرى كه ما آن را در ماه رمضان اميد داريم؟ فرمود: آرى شبی که در آن، تقدیرات آسمان و زمین مقدر می شود و ولايت امير المؤمنين (علیه السّلام) در آن تقدير و معيّن شده است.
درک کننده شب قدر کیست؟ حضرت امام صادق (علیه السّلام) فرمودند: «فَمَنْ عَرَفَ فَاطِمَةَ حَقَّ مَعْرِفَتِهَا فَقَدْ أَدْرَكَ لَيْلَةَ الْقَدْر: هر که حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) را آن گونه که باید، بشناسد و به مقامات حضرتش معرفت پیدا کند، همانا او حقیقت شب قدر را درک کرده است. (بحارالانوار ، جلد43، صفحه 65 به نقل از تفسیر فرات)»(21)
بنابراین طبق سنت الهی شب قدر از ابتدای آفرینش وجود داشته است و متعلق به پیامبران و اوصیای پیامبران (صلوات الله علیهم اجمعین) بوده است و پس از پیامبر اسلام، حضرت محمد مصطفی (صلّى اللَّه عليه و آله)، این شب متعلق به اوصیای معصوم ایشان (علیهم السّلام) می باشد و در هر شب قدر مقدرات یک سال تا شب قدر بعدی بر امام معصوم حیّ نازل می شود. طبق سخن امام جواد (علیه السّلام) برتری فردی که به این امر ایمان دارد و این شب را متعلق به امام معصوم می داند و نزول فرشتگان و روح را در محضر امام معصوم حیّ پذیرفته است مانند برتری انسان بر چهارپایان است و درک شب قدر جز با شناخت مقام حضرت فاطمه زهرا (سلام الله) میسر نمی گردد.
پی نوشتها
(1)الكافي، جلد1، صفحه 249 – 248
(2) أصول الكافي، ترجمه مصطفوى، جلد1، صفحه 362 – 361
(3)أصول الكافي، ترجمه مصطفوى، جلد1، صفحه 362
(4)الكافي، جلد1، صفحه 251
(5) أصول الكافي، ترجمه مصطفوى، جلد1، صفحه 368 – 366
(6) الكافي، جلد1، صفحه 252- 251
(7) أصول الكافي، ترجمه مصطفوى، جلد1، صفحه 370 – 369
(8)الكافي، جلد1، صفحه 251
(9) معاني الأخبار، صفحه 315
(10) ترجمه معاني الأخبار، جلد 2، صفحه 250
(11)الكافي، جلد1، صفحه 250 – 249
(12) أصول الكافي، ترجمه مصطفوى، جلد1، صفحه 365 – 364
(13) أصول الكافي، ترجمه مصطفوى، جلد1، صفحه 365
(14) الكافي، جلد1، صفحه 253
(15) أصول الكافي، ترجمه مصطفوى، جلد1، صفحه 372
(16) تفسير القمي، جلد 2، صفحه 290
(17)كشف الغمة في معرفة الأئمة، جلد 2، صفحه 140
(18) ترجمه كشف الغمة في معرفة الأئمة، جلد2، صفحه 350
(19)الكافي، جلد1، صفحه 251
(20)معاني الأخبار، صفحه 316 - 315
(21) ترجمه معاني ، جلد 2، صفحه 251 – 250
منابع
- اصول الكافي، محمد بن يعقوب كلينى، ترجمه مصطفوى، 4جلد، كتاب فروشى علميه اسلاميه، تهران، چاپ اول، 1369 ش.
- تفسير القمي، على بن ابراهيم قمى، 2جلد، قم، دار الكتاب، چاپ: سوم، 1404ق.
- الكافي، محمد بن يعقوب بن اسحاق كلينى، تهران، دار الكتب الإسلامية، چاپ: چهارم، 1407 ق.
- كشف الغمة في معرفة الأئمة، على بن عيسى اربلى، 2 جلد، بنى هاشمى، تبريز، چاپ اول، 1381ق.
- كشف الغمة، على بن عيسى اربلى، ترجمه و شرح زواره اى، تهران، انتشارات إسلامية، چاپ سوم، 1382 ش.
- معاني الأخبار، محمد بن على ابن بابويه، 1جلد، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ: اول، 1403 ق.
- معاني الأخبار، محمد بن على ابن بابويه، ترجمه محمدى، 2جلد، تهران، دار الكتب الإسلامية، چاپ: دوم، 1377ش.
اترك تعليق