حضرت امام موسی کاظم (علیه السّلام) به مدت طولانی در زندانهای تاریک و دلگیر هارون الرشید (لعنه الله علیه) زندانی بودند و بدین ترتیب دوستان و شیعیان از دیدار ایشان و بهره مندی از علوم الهی حضرت بی نصیب ماندند.
مدت حبس این امام همام بیش از ده سال و تا چهارده پانزده سال ذکر شده است.(1)
در کتاب کافی درباره زندانی شدن و شهادت این امام همام (علیه السّلام) چنین نقل شده است:
«وُلِدَ أَبُو الْحَسَنِ مُوسَى (ع) بِالْأَبْوَاءِ سَنَةَ ثَمَانٍ وَ عِشْرِينَ وَ مِائَةٍ وَ قَالَ بَعْضُهُمْ تِسْعٍ وَ عِشْرِينَ وَ مِائَةٍ وَ قُبِضَ (ع) لِسِتٍّ خَلَوْنَ مِنْ رَجَبٍ مِنْ سَنَةِ ثَلَاثٍ وَ ثَمَانِينَ وَ مِائَةٍ وَ هُوَ ابْنُ أَرْبَعٍ أَوْ خَمْسٍ وَ خَمْسِينَ سَنَةً وَ قُبِضَ (ع) بِبَغْدَادَ فِي حَبْسِ السِّنْدِيِّ بْنِ شَاهَكَ وَ كَانَ هَارُونُ حَمَلَهُ مِنَ الْمَدِينَةِ- لِعَشْرِ لَيَالٍ بَقِينَ مِنْ شَوَّالٍ سَنَةَ تِسْعٍ وَ سَبْعِينَ وَ مِائَةٍ وَ قَدْ قَدِمَ هَارُونُ الْمَدِينَةَ مُنْصَرَفَهُ مِنْ عُمْرَةِ شَهْرِ رَمَضَانَ ثُمَّ شَخَصَ هَارُونُ إِلَى الْحَجِّ وَ حَمَلَهُ مَعَهُ ثُمَّ انْصَرَفَ عَلَى طَرِيقِ الْبَصْرَةِ فَحَبَسَهُ عِنْدَ عِيسَى بْنِ جَعْفَرٍ ثُمَّ أَشْخَصَهُ إِلَى بَغْدَادَ فَحَبَسَهُ عِنْدَ السِّنْدِيِّ بْنِ شَاهَكَ فَتُوُفِّيَ (ع) فِي حَبْسِهِ وَ دُفِنَ بِبَغْدَادَ فِي مَقْبَرَةِ قُرَيْشٍ وَ أُمُّهُ أُمُّ وَلَدٍ يُقَالُ لَهَا حَمِيدَةُ.»(2)
«ابو الحسن موسى بن جعفر عليه السلام به سال 128 و به قولى در 129 در ابواء (منزلى است ميان مكه و مدينه) متولد شدند و در ششم ماه رجب سال 183 به سن 54 يا 55 سالگى در بغداد به شهادت رسیدند. در زندان سندى بن شاهك زندانی بودند و هارون الرشيد آن حضرت را در بيستم شوال سال 179 از مدينه بيرون بردند و در ماه رمضان زمانى كه هارون از عمره باز مي گشت به مدينه آمدند سپس هارون به حج رفت و آن حضرت را با خود برد، آنگاه از راه بصره بازگشت و امام را نزد عيسى بن جعفر زندانى كرد، باز ایشان را به بغداد فرستاد و نزد سندى بن شاهك زندانى كرد، آن حضرت در زندان سندى در بغداد به شهادت رسیدند و در قبرستان قريش به خاك سپرده شدند. مادر ایشان ام ولد و حميده نام داشت.»(3)
همین نقل در اعلام الوری باعلام الهدی با کمی تفاوت چنین آمده است:
«وُلِدَ (ع) بِالْأَبْوَاءِ مَنْزِلٌ بَيْنَ مَكَّةَ وَ الْمَدِينَةِ لِسَبْعٍ خَلَوْنَ مِنْ صَفَرٍ سَنَةَ ثَمَانٍ وَ عِشْرِينَ وَ مِائَةٍ وَ قُبِضَ بِبَغْدَادَ فِي حَبْسِ السِّنْدِيِّ بْنِ شَاهَكَ لِخَمْسٍ بَقِينَ مِنْ رَجَبٍ سَنَةَ ثَلَاثٍ وَ ثَمَانِينَ وَ مِائَةٍ وَ لَهُ يَوْمَئِذٍ خَمْسٌ وَ خَمْسُونَ سَنَةً وَ أُمُّهُ أُمُّ وَلَدٍ يُقَالُ لَهَا حَمِيدَةُ الْمُصَفَّاةُ وَ كُنْيَتُهُ أَبُو الْحَسَنِ وَ هُوَ أَبُو الْحَسَنِ الْأَوَّلُ وَ أَبُو إِبْرَاهِيمَ وَ أَبُو عَلِيٍّ وَ يُعْرَفُ بِالْعَبْدِ الصَّالِحِ وَ الْكَاظِمِ وَ كَانَتْ مُدَّةُ إِمَامَتِهِ خَمْساً وَ ثَلَاثِينَ سَنَةً وَ قَامَ بِالْأَمْرِ وَ لَهُ عِشْرُونَ سَنَةً وَ كَانَتْ فِي أَيَّامِ إِمَامَتِهِ بَقِيَّةُ مُلْكِ الْمَنْصُورِ أَبِي جَعْفَرٍ ثُمَّ مُلْكُ ابْنِهِ الْمَهْدِيِّ عَشْرَ سِنِينَ وَ شَهْراً ثُمَّ مُلْكُ ابْنِهِ الْهَادِي مُوسَى بْنِ مُحَمَّدٍ سَنَةً وَ شَهْراً ثُمَّ مُلْكُ هَارُونَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْمُلَقَّبِ بِالرَّشِيدِ وَ اسْتُشْهِدَ بَعْدَ مُضِيِّ خَمْسَ عَشْرَةَ سَنَةً مِنْ مُلْكِهِ مَسْمُوماً فِي حَبْسِ السِّنْدِيِّ بْنِ شَاهَكَ وَ دُفِنَ بِمَدِينَةِ السَّلَامِ فِي الْمَقْبَرَةِ الْمَعْرُوفَةِ بِمَقَابِرِ قُرَيْش.(4)
حضرت موسى بن جعفر (سلام اللَّه عليه) روز هفتم ماه صفر سال يك صد و بيست و هشت در ابواء كه نام منزلى بين مكه و مدينه است متولد شد و در بيست و پنجم ماه رجب سال يك صد و هشتاد و سه در زندان سندى بن شاهك در شهر بغداد به شهادت رسید. حضرت موسى بن جعفر (عليهما السّلام) در هنگام وفات پنجاه و پنج سال داشت و مادرش ام ولد بود و او را حميدة المصفاة مي گفتند، كنيه آن جناب ابو الحسن كه در بين اهل حديث به ابو الحسن اول معروف است و هم چنين به ایشان ابو ابراهيم و ابو على هم مي گفتند و به عبد صالح و كاظم نيز معروف بودند.
مدت امامت آن حضرت سى و پنج سال به طول انجاميد، در سن بيست سالگى منصب امامت به ایشان رسيد، زمان او مصادف بود با ابو جعفر منصور و مهدى و هادى و هارون الرشيد و در زمان هارون هنگامى كه پانزده سال از خلافت وى گذشته بود با زهر كين در زندان سندى مسموم و شهيد شدند و در مقابر قريش واقع در بغداد دفن گرديدند.(5)
در کتب تاریخی به موارد ذیل به عنوان علل اصلی زندانی نمودن حضرت امام موسی کاظم (علیه السّلام) توسط هارون الرشید ملعون اشاره شده است:
والایی شخصیت حضرت امام موسی کاظم (علیه السّلام)، کینه هارون الرشید نسبت به ایشان، حرص بر خلافت و ترس از جایگاه حضرت موسی بن جعفر(علیه السّلام) در میان مردم، بغض و کینه نسبت به شیعیان امیرالمومنین (علیه السّلام)، سخن چینی غمازان از امام (علیه السّلام) نزد هارون الرشید (لعنه الله علیه).
قرشی در کتاب خود به نام حياة الإمام موسى بن جعفر (علیه السّلام) درباره زندانی که حضرت در آنجا در بند بودند، چنین می نویسد:
«سجن (ع) في المحبس المعروف بدار المسيب الواقع قرب باب الكوفة و فيه كانت وفاته «1» و قال بعض المؤرخين إنه حبس في بيت السندي و انه كان مع أهله و عياله، و لم نعلم أن دار السندي هل هي دار المسيب أم غيرها؟»(6)
زندان حضرت موسی بن جعفر (علیه السّلام) واقع در دارالمسیب بغداد نزدیک باب الکوفه بوده است و در آنجا حضرت به شهادت رسیدند. بعضی از مورخان گفته اند ایشان در منزل سندی حبس بوده است و با اهل خانواده و عیالش بود و نمی دانیم که آیا منزل سندی در دارالمسیب بوده است یا خیر؟
در این مجال سعی می شود به اموری که حضرت امام موسی کاظم (علیه السّلام) در این حبس طولانی در زندان بدان اهتمام داشتند؛ پرداخته شود.
1. عبادت حضرت موسی بن جعفر (علیه السّلام) در زندان
از جمله اعمالی که از حضرت امام موسی کاظم (علیه السّلام) در روزهای متمادی و شبهای طولانی زندان نقل شده است عبادت خداوند، سجده های طولانی، نماز و روزه های پی در پی و دعا به درگاه پروردگار متعال است. در حدیثی از عيون أخبار الرضا (عليه السّلام) درباره عبادت حضرت امام موسی بن جعفر (علیه السّلام) و نماز و روزه و سجده های طولانی ایشان به درگاه الهی آمده است:
«حَدَّثَنَا أَبِي رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ أَبِي إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى الْيَقْطِينِيِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْغَرَوِيِ عَنْ أَبِيهِ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى الْفَضْلِ بْنِ الرَّبِيعِ وَ هُوَ جَالِسٌ عَلَى سَطْحٍ فَقَالَ لِي ادْنُ فَدَنَوْتُ حَتَّى حَاذَيْتُهُ ثُمَّ قَالَ لِي أَشْرِفْ إِلَى بَيْتٍ فِي الدَّارِ فَأَشْرَفْتُ فَقَالَ مَا تَرَى فِي الْبَيْتِ فَقُلْتُ ثَوْباً مَطْرُوحاً فَقَالَ انْظُرْ حَسَناً فَتَأَمَّلْتُ وَ نَظَرْتُ فَتَيَقَّنْتُ فَقُلْتُ رَجُلٌ سَاجِدٌ فَقَالَ لِي تَعْرِفُهُ قُلْتُ لَا قَالَ هَذَا مَوْلَاكَ قُلْتُ وَ مَنْ مَوْلَايَ فَقَالَ تَتَجَاهَلُ عَلَيَّ فَقُلْتُ مَا أَتَجَاهَلُ وَ لَكِنِّي لَا أَعْرِفُ لِي مَوْلًى فَقَالَ هَذَا أَبُو الْحَسَنِ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ (ع) إِنِّي أَتَفَقَّدُهُ اللَّيْلَ وَ النَّهَارَ فَلَا أَجِدُهُ فِي وَقْتٍ مِنَ الْأَوْقَاتِ إِلَّا عَلَى الْحَالِ الَّتِي أُخْبِرُكَ بِهَا إِنَّهُ يُصَلِّي الْفَجْرَ فَيُعَقِّبُ سَاعَةً فِي دُبُرِ الصَّلَاةِ إِلَى أَنْ تَطْلُعَ الشَّمْسُ ثُمَّ يَسْجُدُ سَجْدَةً فَلَا يَزَالُ سَاجِداً حَتَّى تَزُولَ الشَّمْسُ وَ قَدْ وَكَّلَ مَنْ يَتَرَصَّدُ لَهُ الزَّوَالَ فَلَسْتُ أَدْرِي مَتَى يَقُولُ الْغُلَامُ قَدْ زَالَتِ الشَّمْسُ إِذْ يَثِبُ فَيَبْتَدِئُ الصَّلَاةَ مِنْ غَيْرِ أَنْ يُحْدِثَ فَأَعْلَمُ أَنَّهُ لَمْ يَنَمْ فِي سُجُودِهِ وَ لَا أَغْفَى وَ لَا يَزَالُ إِلَى أَنْ يَفْرُغَ مِنْ صَلَاةِ الْعَصْرِ فَإِذَا صَلَّى سَجَدَ سَجْدَةً فَلَا يَزَالُ سَاجِداً إِلَى أَنْ تَغِيبَ الشَّمْسُ فَإِذَا غَابَتِ الشَّمْسُ وَثَبَ مِنْ سَجْدَتِهِ فَصَلَّى الْمَغْرِبَ مِنْ غَيْرِ أَنْ يُحْدِثَ حَدَثاً وَ لَا يَزَالُ فِي صَلَاتِهِ وَ تَعْقِيبِهِ إِلَى أَنْ يُصَلِّيَ الْعَتَمَةَ فَإِذَا صَلَّى الْعَتَمَةَ أَفْطَرَ عَلَى شَوًى يُؤْتَى بِهِ ثُمَّ يُجَدِّدُ الْوُضُوءَ ثُمَّ يَسْجُدُ ثُمَّ يَرْفَعُ رَأْسَهُ فَيَنَامُ نَوْمَتَهُ خَفِيفَةً ثُمَّ يَقُومُ فَيُجَدِّدُ الْوُضُوءَ ثُمَّ يَقُومُ فَلَا يَزَالُ يُصَلِّي فِي جَوْفِ اللَّيْلِ حَتَّى يَطْلُعَ الْفَجْرُ فَلَسْتُ أَدْرِي مَتَى يَقُولُ الْغُلَامُ إِنَّ الْفَجْرَ قَدْ طَلَعَ إِذْ قَدْ وَثَبَ هُوَ لِصَلَاةِ الْفَجْرِ فَهَذَا دَأْبُهُ مُنْذُ حُوِّلَ إِلَيَّ فَقُلْتُ اتَّقِ اللَّهَ وَ لَا تُحْدِثَنَّ فِي أَمْرِهِ حَدَثاً يَكُونُ فِيهِ زَوَالُ النِّعْمَةِ فَقَدْ تَعْلَمُ أَنَّهُ لَمْ يَفْعَلْ أَحَدٌ بِأَحَدٍ مِنْهُمْ سُوءاً إِلَّا كَانَتْ نِعْمَتُهُ زَائِلَةً فَقَالَ قَدْ أَرْسَلُوا إِلَيَّ غَيْرَ مَرَّةٍ يَأْمُرُونِّي بِقَتْلِهِ فَلَمْ أُجِبْهُمْ إِلَى ذَلِكَ وَ أَعْلَمْتُهُمْ أَنِّي لَا أَفْعَلُ ذَلِكَ وَ لَوْ قَتَلُونِي مَا أَجَبْتُهُمْ إِلَى مَا سَأَلُونِي فَلَمَّا كَانَ بَعْدَ ذَلِكَ حُوِّلَ (ع) إِلَى الْفَضْلِ بْنِ يَحْيَى الْبَرْمَكِيِّ فَحُبِسَ عِنْدَهُ أَيَّاماً فَكَانَ الْفَضْلُ بْنُ الرَّبِيعِ يَبْعَثُ إِلَيْهِ فِي كُلِّ يَوْمٍ مَائِدَةً حَتَّى مَضَى ثَلَاثَةُ أَيَّامٍ وَ لَيَالِيهَا فَلَمَّا كَانَتِ اللَّيْلَةُ الرَّابِعَةُ قُدِّمَتْ إِلَيْهِ مَائِدَةٌ لِلْفَضْلِ بْنِ يَحْيَى فَرَفَعَ (ع) يَدَهُ إِلَى السَّمَاءِ فَقَالَ يَا رَبِّ إِنَّكَ تَعْلَمُ أَنِّي لَوْ أَكَلْتُ قَبْلَ الْيَوْمِ كُنْتُ قَدْ أَعَنْتُ عَلَى نَفْسِي فَأَكَلَ فَمَرِضَ فَلَمَّا كَانَ مِنَ الْغَدِ جَاءَهُ الطَّبِيبُ فَعَرَضَ عَلَيْهِ خُضْرَةٌ فِي بَطْنِ رَاحَتِهِ وَ كَانَ السَّمُّ الَّذِي سُمَّ بِهِ قَدِ اجْتَمَعَ فِي ذَلِكَ الْمَوْضِعِ فَانْصَرَفَ الطَّبِيبُ إِلَيْهِمْ فَقَالَ وَ اللَّهِ لَهُوَ أَعْلَمُ بِمَا فَعَلْتُمْ بِهِ مِنْكُمْ ثُمَّ تُوُفِّيَ (ع).»(7)
احمد بن عبد اللَّه قروىّ از قول پدرش چنين نقل كرده است: روزى به نزد فضل بن ربيع رفتم. فضل بر بام خانه نشسته بود. به من گفت: نزديكتر بيا به او نزديك شدم، فضل به من گفت كه داخل اطاقى از خانه روبرو را نگاه كنم.
من هم نگاه كردم. پرسيد: چه مى بينى؟ گفتم: پارچه اى مى بينم كه به كنارى انداخته اند، فضل گفت: بهتر نگاه كن، خوب دقّت كردم و گفتم: مردى است در حال سجده، پرسيد: او را مى شناسى؟ گفتم: نه. گفت: او، سرور و مولاى تو است.
گفتم: مولاى من كيست؟ در پاسخ گفت: اكنون خودت را براى من به نادانى مى زنى؟ گفتم: نه، من خود را به نادانى نمى زنم، بلكه براى خود، مولا و سرورى نمى شناسم، فضل گفت: او موسى بن جعفر است، من شب و روز مواظب او هستم و هميشه او را بر همين وضعيّت كه برايت مى گويم؛ مى بينم: نماز صبح را مى خواند پس مدّتى تا طلوع آفتاب مشغول به تعقيب نماز مى شود سپس به سجده مى رود و تا اذان ظهر در سجده مى ماند و كسى را گماشته است تا وقت اذان را به او يادآورى كند، نمى دانم چه موقع آن غلام، به او خبر مى دهد كه ظهر شده است ولى مى بينم ناگهان از جايش برخاسته و بدون تجديد وضو مشغول نماز شده است، از همين جا مى فهمم كه در اين مدّت كه در سجده بوده نه به خواب رفته و نه چرت زده است. به هر حال به همين حالت را ادامه مى دهد تا از نماز عصر فارغ شود و چون نمازش تمام مى شود به سجده مى رود و تا غروب آفتاب در سجده باقى مى ماند، وقتى خورشيد غروب كرد سر از سجده برداشته و بدون تجديد وضو نماز مغرب را مى خواند و همين طور مشغول نماز و تعقيب است تا از نماز عشاء فارغ شود.
بعد از نماز با قدرى گوشت پخته كه برايش مى آورند افطار مى كند و تجديد وضو كرده و دوباره به سجده مى رود آنگاه سر بر مىدارد و مختصرى مى خوابد سپس بيدار مى شود و تجديد وضو مى كند و تا اذان صبح در دل شب به نماز مى ايستد و نمى دانم چه موقع غلام به او خبر مى دهد كه صبح شده است ولى مى بينم به نماز صبح ايستاده است و از زمانى كه او را نزد من آورده اند رفتار او به همين منوال است.
راوى گويد: به فضل گفتم: از خدا بترس و در مورد او كارى نكن كه باعث شود خدا نعمتش را از تو بگيرد، تو خود مى دانى هر كس به يكى از اين خاندان بدى كند، خداوند نعمتهايش را از او باز مى گيرد.
وى در جواب گفت: بارها مرا خواسته و به من دستور داده اند كه او را به قتل برسانم ولى من نپذيرفته ام و به ايشان گفته ام كه من اين كار را نخواهم كرد و حتّى اگر مرا بكشند خواسته آنان را برآورده نمى كنم.(8)
نقل دیگری از عيون أخبار الرضا (عليه السّلام) بر عبادت مداوم حضرت امام موسی بن جعفر (علیه السّلام) و کثرت سجده های ایشان به درگاه الهی جسم رنجور و نحیف حضرت در زندان و سختیهای محبس اشاره دارد:
حَدَّثَنَا أَبُو بَكْرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ حَاتِمٍ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ بَحْرٍ الشَّيْبَانِيُّ قَالَ حَدَّثَنِي الْخَرَزِيُ أَبُو الْعَبَّاسِ بِالْكُوفَةِ قَالَ حَدَّثَنَا الثَّوْبَانِيُّ قَالَ: كَانَتْ لِأَبِي الْحَسَنِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ (ع) بِضْعَعَشْرَةَ سَنَةً كُلَّ يَوْمٍ سَجْدَةٌ بَعْدَ انْقِضَاضِ الشَّمْسِ إِلَى وَقْتِ الزَّوَالِ فَكَانَ هَارُونُ رُبَّمَا صَعِدَ سَطْحاً يُشْرِفُ مِنْهُ عَلَى الْحَبْسِ الَّذِي حُبِسَ فِيهِ أَبُو الْحَسَنِ (ع) فَكَانَ يَرَى أَبَا الْحَسَنِ (ع) سَاجِداً فَقَالَ لَلرَّبِيعِ يَا رَبِيعُ مَا ذَاكَ الثَّوْبُ الَّذِي أَرَاهُ كُلَّ يَوْمٍ فِي ذَلِكَ الْمَوْضِعِ فَقَالَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ مَا ذَاكَ بِثَوْبٍ وَ إِنَّمَا هُوَ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ (ع) لَهُ كُلَّ يَوْمٍ سَجْدَةٌ بَعْدَ طُلُوعِ الشَّمْسِ إِلَى وَقْتِ الزَّوَالِ قَالَ الرَّبِيعُ فَقَالَ لِي هَارُونُ أَمَا إِنَّ هَذَا مِنْ رُهْبَانِ بَنِي هَاشِمٍ قُلْتُ فَمَا لَكَ قَدْ ضَيَّقْتَ عَلَيْهِ فِي الْحَبْسِ قَالَ هَيْهَاتَ لَا بُدَّ مِنْ ذَلِكَ.(9)
ابوبکر محمد بن علی بن محمد بن حاتم از عبدالله بن بحر الشیبانی از خزری ابوالعباس در کوفه نقل می کند که ثوبانی نقل کرده است: رفتار حضرت موسى بن جعفر (عليهما السّلام) در بيش از ده سال (دوران حبس) اين بود كه بعد از طلوع آفتاب به سجده مى رفت و اين سجده تا هنگام ظهر طول مى كشيد و گاهى هارون به پشت بامى كه مشرف به زندان بود مى آمد و حضرت را در حال سجده مى ديد، (روزى) به ربيع گفت: آن لباس چيست كه من هر روز آن را در آن محلّ مى بينم؟ ربيع گفت: يا أمير المؤمنين، اين لباس نيست بلكه موسى بن جعفر است كه هر روز بعد از طلوع خورشيد تا هنگام ظهر در سجده به سر مى برد، ربيع ادامه داد هارون گفت: او از رهبان و عبّاد بنى هاشم است، گفتم: پس چرا اين طور در زندان بر او سخت مى گيرى؟ گفت: آه، چاره اى جز اين ندارم.(10)
2. ارتباط حضرت امام کاظم (علیه السّلام) با شیعیان
از برخی احادیث رسیده مشخص می شود حضرت امام موسی کاظم (علیه السّلام) هر چند به صورت معدود اما با برخی از شیعیان ارتباط داشته اند. در کتاب کافی در این باره نقل شده است:
«أَحْمَدُ بْنُ مِهْرَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنِ ابْنِ مُحْرِزٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ يَقْطِينٍ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ (ع) قَالَ: كَتَبَ إِلَيَّ مِنَ الْحَبْسِ أَنَّ فُلَاناً ابْنِي سَيِّدُ وُلْدِي وَ قَدْ نَحَلْتُهُ كُنْيَتِي.»(11)
على بن يقطين گويد: حضرت موسى بن جعفر (عليه السّلام) از زندان به من نوشت: فلانى پسر من است آقا و سرور فرزندان من است، من كنيه خودم را به او بخشيده ام.(12)
حدیث دیگری از کتاب کافی در باب ارتباط حضرت امام موسی کاظم (علیه السّلام) با شیعیان نقل شده است که بدین شرح است:
«عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَنْصُورٍ الْخُزَاعِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ سُوَيْدٍ وَ مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ بْنِ بَزِيعٍ عَنْ عَمِّهِ حَمْزَةَ بْنِ بَزِيعٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ سُوَيْدٍ وَ الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ النَّهْدِيِّ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَنْصُورٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ سُوَيْدٍ قَالَ: كَتَبْتُ إِلَى أَبِي الْحَسَنِ مُوسَى (ع) وَ هُوَ فِي الْحَبْسِ كِتَاباً أَسْأَلُهُ عَنْ حَالِهِ وَ عَنْ مَسَائِلَ كَثِيرَةٍ فَاحْتَبَسَ الْجَوَابُ عَلَيَّ أَشْهُراً ثُمَّ أَجَابَنِي بِجَوَابٍ هَذِهِ نُسْخَتُهُ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ* الْحَمْدُ لِلَّهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ الَّذِي بِعَظَمَتِهِ وَ نُورِهِ أَبْصَرَ قُلُوبَ الْمُؤْمِنِينَ وَ بِعَظَمَتِهِ وَ نُورِهِ عَادَاهُ الْجَاهِلُونَ وَ بِعَظَمَتِهِ وَ نُورِهِ ابْتَغَى مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَ مَنْ فِي الْأَرْضِ إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ بِالْأَعْمَالِ الْمُخْتَلِفَةِ وَ الْأَدْيَانِ الْمُتَضَادَّةِ فَمُصِيبٌ وَ مُخْطِئٌ وَ ضَالٌّ وَ مُهْتَدٍ وَ سَمِيعٌ وَ أَصَمُّ وَ بَصِيرٌ وَ أَعْمَى حَيْرَانُ فَالْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي عَرَفَ وَ وَصَفَ دِينَهُ مُحَمَّدٌ (ص) أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّكَ امْرُؤٌ أَنْزَلَكَ اللَّهُ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ بِمَنْزِلَةٍ خَاصَّةٍ وَ حَفِظَ مَوَدَّةَ مَا اسْتَرْعَاكَ مِنْ دِينِهِ وَ مَا أَلْهَمَكَ مِنْ رُشْدِكَ وَ بَصَّرَكَ مِنْ أَمْرِ دِينِكَ بِتَفْضِيلِكَ إِيَّاهُمْ وَ بِرَدِّكَ الْأُمُورَ إِلَيْهِمْ كَتَبْتَ تَسْأَلُنِي عَنْ أُمُورٍ كُنْتُ مِنْهَا فِي تَقِيَّةٍ وَ مِنْ كِتْمَانِهَا فِي سَعَةٍ فَلَمَّا انْقَضَى سُلْطَانُ الْجَبَابِرَةِ وَ جَاءَ سُلْطَانُ ذِي السُّلْطَانِ الْعَظِيمِ بِفِرَاقِ الدُّنْيَا الْمَذْمُومَةِ إِلَى أَهْلِهَا الْعُتَاةِ عَلَى خَالِقِهِمْ رَأَيْتُ أَنْ أُفَسِّرَ لَكَ مَا سَأَلْتَنِي عَنْهُ مَخَافَةَ أَنْ يَدْخُلَ الْحَيْرَةُ عَلَى ضُعَفَاءِ شِيعَتِنَا مِنْ قِبَلِ جَهَالَتِهِمْ فَاتَّقِ اللَّهَ عَزَّ ذِكْرُهُ وَ خُصَّ لِذَلِكَ الْأَمْرِ أَهْلَهُ وَ احْذَرْ أَنْ تَكُونَ سَبَبَ بَلِيَّةٍ عَلَى الْأَوْصِيَاءِ أَوْ حَارِشاً عَلَيْهِمْ بِإِفْشَاءِ مَا اسْتَوْدَعْتُكَ وَ إِظْهَارِ مَا اسْتَكْتَمْتُكَ وَ لَنْ تَفْعَلَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ إِنَّ أَوَّلَ مَا أُنْهِي إِلَيْكَ أَنِّي أَنْعَى إِلَيْكَ نَفْسِي فِي لَيَالِيَّ هَذِهِ غَيْرَ جَازِعٍ وَ لَا نَادِمٍ وَ لَا شَاكٍّ فِيمَا هُوَ كَائِنٌ مِمَّا قَدْ قَضَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ حَتَمَ فَاسْتَمْسِكْ بِعُرْوَةِ الدِّينِ آلِ مُحَمَّدٍ وَ الْعُرْوَةِ الْوُثْقَى الْوَصِيِّ بَعْدَ الْوَصِيِّ وَ الْمُسَالَمَةِ لَهُمْ وَ الرِّضَا بِمَا قَالُوا وَ لَا تَلْتَمِسْ دِينَ مَنْ لَيْسَ مِنْ شِيعَتِكَ وَ لَا تُحِبَّنَّ دِينَهُمْ فَإِنَّهُمُ الْخَائِنُونَ الَّذِينَ خَانُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ خَانُوا أَمَانَاتِهِمْ وَ تَدْرِي مَا خَانُوا أَمَانَاتِهِمُ ائْتُمِنُوا عَلَى كِتَابِ اللَّهِ فَحَرَّفُوهُ وَ بَدَّلُوهُ وَ دُلُّوا عَلَى وُلَاةِ الْأَمْرِ مِنْهُمْ فَانْصَرَفُوا عَنْهُمْ فَأَذَاقَهُمُ اللَّهُ لِباسَ الْجُوعِ وَ الْخَوْفِ بِما كانُوا يَصْنَعُونَ وَ سَأَلْتَ عَنْ رَجُلَيْنِ اغْتَصَبَا رَجُلًا مَالًا كَانَ يُنْفِقُهُ عَلَى الْفُقَرَاءِ وَ الْمَسَاكِينِ وَ أَبْنَاءِ السَّبِيلِ وَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَلَمَّا اغْتَصَبَاهُ ذَلِكَ لَمْ يَرْضَيَا حَيْثُ غَصَبَاهُ حَتَّى حَمَّلَاهُ إِيَّاهُ كُرْهاً فَوْقَ رَقَبَتِهِ إِلَى مَنَازِلِهِمَا فَلَمَّا أَحْرَزَاهُ تَوَلَّيَا إِنْفَاقَهُ أَ يَبْلُغَانِ بِذَلِكَ كُفْراً فَلَعَمْرِي لَقَدْ نَافَقَا قَبْلَ ذَلِكَ وَ رَدَّا عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ كَلَامَهُ وَ هَزِئَا بِرَسُولِهِ (ص) وَ هُمَا الْكَافِرَانِ عَلَيْهِمَا لَعْنَةُ اللَّهِ وَ الْمَلائِكَةِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِينَ* وَ اللَّهِ مَا دَخَلَ قَلْبَ أَحَدٍ مِنْهُمَا شَيْءٌ مِنَ الْإِيمَانِ مُنْذُ خُرُوجِهِمَا مِنْ حَالَتَيْهِمَا وَ مَا ازْدَادَا إِلَّا شَكّاً كَانَا خَدَّاعَيْنِ مُرْتَابَيْنِ مُنَافِقَيْنِ حَتَّى تَوَفَّتْهُمَا مَلَائِكَةُ الْعَذَابِ إِلَى مَحَلِّ الْخِزْيِ فِي دَارِ الْمُقَامِ وَ سَأَلْتَ عَمَّنْ حَضَرَ ذَلِكَ الرَّجُلَ وَ هُوَ يُغْصَبُ مَالَهُ وَ يُوضَعُ عَلَى رَقَبَتِهِ مِنْهُمْ عَارِفٌ وَ مُنْكِرٌ فَأُولَئِكَ أَهْلُ الرِّدَّةِ الْأُولَى مِنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ فَعَلَيْهِمْ لَعْنَةُ اللَّهِ وَ الْمَلائِكَةِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِينَ* وَ سَأَلْتَ عَنْ مَبْلَغِ عِلْمِنَا وَ هُوَ عَلَى ثَلَاثَةِ وُجُوهٍ مَاضٍ وَ غَابِرٌ وَ حَادِثٌ- فَأَمَّا الْمَاضِي فَمُفَسَّرٌ وَ أَمَّا الْغَابِرُ فَمَزْبُورٌ وَ أَمَّا الْحَادِثُ فَقَذْفٌ فِي الْقُلُوبِ وَ نَقْرٌ فِي الْأَسْمَاعِ وَ هُوَ أَفْضَلُ عِلْمِنَا وَ لَا نَبِيَّ بَعْدَ نَبِيِّنَا مُحَمَّدٍ (ص) وَ سَأَلْتَ عَنْ أُمَّهَاتِ أَوْلَادِهِمْ وَ عَنْ نِكَاحِهِمْ وَ عَنْ طَلَاقِهِمْ فَأَمَّا أُمَّهَاتُ أَوْلَادِهِمْ فَهُنَّ عَوَاهِرُ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ نِكَاحٌ بِغَيْرِ وَلِيٍّ وَ طَلَاقٌ فِي غَيْرِ عِدَّةٍ وَ أَمَّا مَنْ دَخَلَ فِي دَعْوَتِنَا فَقَدْ هَدَمَ إِيمَانُهُ ضَلَالَهُ وَ يَقِينُهُ شَكَّهُ وَ سَأَلْتَ عَنِ الزَّكَاةِ فِيهِمْ فَمَا كَانَ مِنَ الزَّكَاةِ فَأَنْتُمْ أَحَقُّ بِهِ لِأَنَّا قَدْ حَلَّلْنَا ذَلِكَ لَكُمْ مَنْ كَانَ مِنْكُمْ وَ أَيْنَ كَانَ وَ سَأَلْتَ عَنِ الضُّعَفَاءِ فَالضَّعِيفُ مَنْ لَمْ يُرْفَعْ إِلَيْهِ حُجَّةٌ وَ لَمْ يَعْرِفِ الِاخْتِلَافَ فَإِذَا عَرَفَ الِاخْتِلَافَ فَلَيْسَ بِضَعِيفٍ وَ سَأَلْتَ عَنِ الشَّهَادَاتِ لَهُمْ فَأَقِمِ الشَّهَادَةَ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَوْ عَلَى نَفْسِكَ وَ الْوَالِدَيْنِ وَ الْأَقْرَبِينَ فِيمَا بَيْنَكَ وَ بَيْنَهُمْ فَإِنْ خِفْتَ عَلَى أَخِيكَ ضَيْماً فَلَا وَ ادْعُ إِلَى شَرَائِطِ اللَّهِ عَزَّ ذِكْرُهُ بِمَعْرِفَتِنَا مَنْ رَجَوْتَ إِجَابَتَهُ وَ لَا تَحَصَّنْ بِحِصْنِ رِيَاءٍ وَ وَ الِ آلَ مُحَمَّدٍ وَ لَا تَقُلْ لِمَا بَلَغَكَ عَنَّا وَ نُسِبَ إِلَيْنَا هَذَا بَاطِلٌ وَ إِنْ كُنْتَ تَعْرِفُ مِنَّا خِلَافَهُ فَإِنَّكَ لَا تَدْرِي لِمَا قُلْنَاهُ وَ عَلَى أَيِّ وَجْهٍ وَصَفْنَاهُ آمِنْ بِمَا أُخْبِرُكَ وَ لَا تُفْشِ مَا اسْتَكْتَمْنَاكَ مِنْ خَبَرِكَ إِنَّ مِنْ وَاجِبِ حَقِّ أَخِيكَ أَنْ لَا تَكْتُمَهُ شَيْئاً تَنْفَعُهُ بِهِ لِأَمْرِ دُنْيَاهُ وَ آخِرَتِهِ وَ لَا تَحْقِدَ عَلَيْهِ وَ إِنْ أَسَاءَ وَ أَجِبْ دَعْوَتَهُ إِذَا دَعَاكَ وَ لَا تُخَلِّ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ عَدُوِّهِ مِنَ النَّاسِ وَ إِنْ كَانَ أَقْرَبَ إِلَيْهِ مِنْكَ وَ عُدْهُ فِي مَرَضِهِ لَيْسَ مِنْ أَخْلَاقِ الْمُؤْمِنِينَ الْغِشُّ وَ لَا الْأَذَى وَ لَا الْخِيَانَةُ وَ لَا الْكِبْرُ وَ لَا الْخَنَا وَ لَا الْفُحْشُ وَ لَا الْأَمْرُ بِهِ فَإِذَا رَأَيْتَ الْمُشَوَّهَ الْأَعْرَابِيَّ فِي جَحْفَلٍ جَرَّارٍ فَانْتَظِرْ فَرَجَكَ وَ لِشِيعَتِكَ الْمُؤْمِنِينَ وَ إِذَا انْكَسَفَتِ الشَّمْسُ فَارْفَعْ بَصَرَكَ إِلَى السَّمَاءِ وَ انْظُرْ مَا فَعَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِالْمُجْرِمِينَ فَقَدْ فَسَّرْتُ لَكَ جُمَلًا مُجْمَلًا وَ صَلَّى اللَّهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الْأَخْيَارِ.(13)
با اسنادی از على بن سويد نقل شده است: نامه اى خدمت حضرت امام موسى بن جعفر (عليه السّلام) وقتى در زندان محبوس بود نوشتم، در نامه از ايشان احوال پرسيده بودم و مسائل زيادى نيز سؤال كردم مدتى جواب نيامد بعد جوابى با اين مضمون رسيد:
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيم
ستايش خداوندى راست كه با بزرگوارى و عظمت و نور خود دلهاى مؤمنين را روشن گردانيد و با عظمت و نورش نادانان با او دشمنى كردند و با عظمت و نورش تمام ساكنان آسمانها و زمين با اعمال مختلف و ادیان متضاد به سوى او تقرب جستند. درستکار و گناهکار، گمراه و هدايت يافته شنوا و كر، بينا و كور در درگاه او حیرانند. ستايش خدا را كه دين و آئينش را به محمد (صلّى اللَّه عليه و آله و سلّم) آموخت.
اما بعد، تو مردى هستى ارتباط خاصى كه خداوند برايت با آل محمّد گشاده را حفظ كرده اى، به محبت و مودتى در امر دين برای تو لازم بوده راهنمائى كرده است و در دين بينا نموده كه آنها را بر ديگران مقدم مي دارى و در گرفتاریها به آنها پناه می بری. در نامه خود سؤالهایى كرده اى كه از روی تقيه نمي توانم جواب آنها را بدهم و تكليف من پنهان داشتن آنها است پس از انقضاى سلطنت ستمكاران كه قدرتمند حقيقى بيايد و اين دنياى زشت از متجاوزان جدا شود. چنين صلاح ديدم كه آنچه پرسيدی را توضيح دهم مبادا ضعفای شيعيان به واسطه نادانى در حيرت و سرگردانى قرار گيرند. از خدا بپرهيز و اين مطالب را با كسانى در ميان گذار كه شايسته باشند. بترس از اينكه مايه گرفتارى اوصياء شوى يا اختلاف به وجود آورى با افشاء نمودن اسرارى كه در اختيار تو مي گذارم هرگز چنين كارى نخواهى كرد ان شاء اللَّه.
اولين خبرى كه به تو مي دهم اين است كه من به زودى در همين شبها از دنيا خواهم رفت نه از اين پيشامد ناراحتم و نه پشيمان و نه ترديدى در مقدرات آينده و از قضاى حتمى خداوند دارم. چنگ بزن به دستگیره دين يعنى آل محمّد و عروة الوثقى يعنى امام بعد از امام و راه مسالمت با آنها و رضايت نسبت به آنچه مي گويند. به دنبال كيش و آئين كسانى كه با تو هم عقيده نيستند مرو و دل به راه و روش آنها مبند كه آنها به خدا و پيامبر و امانتهاى خويش خيانت كردند، مي دانى چگونه به امانتهاى نزد خود خيانت كردند؟ كتاب خدا را به امانت در اختيار ايشان گذاشتند خيانت كردند و تحريف و تغيير دادند و به نفع فرمانروايان خود كار كردند از آنها فاصله بگيريد خداوند ايشان را مبتلا به ترس و گرسنگى بكند به واسطه اين كارهایی كه انجام مي دهند.
سؤال كردى از آن دو نفر كه مال مردى را بزور غصب كردند با اينكه آن مال خود را به فقراء و تهيدستان و درماندگان و در راه خدا خرج مي كرد، بعد تنها به همين غصب مال قانع نشدند او را وادار كردند مالش را به منزل آن دو ببرد بعد از اينكه به زور صاحب شدند خودشان شروع به بذل و بخشش كردند، پرسيدى با اين كار كافر مي شوند يا نه؟
قسم به جان خودم اينها قبل از اين كار منافق بودند و مخالف خدا و مسخره كنندگان پيامبر به شمار مي رفتند هر دو كافرند، بر آن دو لعنت خدا و ملائكه و تمام مردم باد. به خدا قسم ذره اى ايمان در دل هيچ كدام از آنها وارد نشد از وقتى كه وارد اسلام شدند پيوسته شك و ترديد آنها افزايش مى يافت فريبكار و منافق بودند تا ملائكه عذاب جان آنها را گرفتند و به قرارگاه اشخاص ذليل و خوار بردند.
پرسيدى وضع آن كسانى که حضور داشتند پيش آن مرد در حالى كه مال او را به زور مي گرفتند و بار گران اطاعت را برگردن او به زور مي گذاشتند، بعضى با آنها همكارى مي كردند و بعضى مخالف آنها بودند. اين گروه از كسانى هستند كه در اولين مرتبه مرتد شده از دين برگشتند از اين امت، لعنت خدا و ملائكه و تمام مردم بر آنها باد.
سؤال كرده بودى از مقدار علم ما دانش ما بر سه گونه است: ماضى و غابر و حادث. ماضى كه تفسير شد و غابر نيز نوشته شده است، اما حادث اين است كه به قلب ما الهام مى شود يا به گوش ما مي خورد اين نوع برجسته ترين علم ما است. پس از پيامبر ما (صلی الله علیه وآله و سلم) پيمبرى نخواهد آمد. پرسيدى كنيزان اولاددار، آنها آن كنيزان زناكارند تا روز قيامت ازدواج آنها بدون اجازه ولى بوده و طلاق آنها بدون عدّه است اما هر كه دعوت ما را پذيرفت اين ايمان، گمراهى سابقش را از بين مي برد و يقين او موجب از بين رفتن شك در او مي گردد.
از زكاتها پرسيدى، شما پيروان ائمه شايسته زكات هستيد ما آن را براى شما حلال كرديم، هر كه از شما باشد در هر جا سؤال كردى از ضعيفان (كه نمي توانند واقعيت را تشخيص دهند) ضعيف كسى است ادله به او نرسيده باشد و از اختلاف نيز خبر نداشته باشد اگر همان قدر فهميد كه بين مردم در مورد عقيده اختلاف است او ضعيف شمرده نمي شود (بايد تحقيق كند تا واقعيت را دریابد.)
سؤال كردى مي توانى براى آنها شهادت بدهى، بين خود و آنها براى خدا شهادت بده اگر چه به ضرر خود يا پدر و مادر يا خويشاوندانت باشد. اما اگر احتمال زيانى براى برادر دينى خود دادى شهادت نده. كسى را كه اميدوارى دعوت ما را بپذيرد او را به سوى ما فراخوان، مبادا در جايگاه فسق و فجور وارد شوى، خاندان پيامبر را دوست داشته باش هر چه از طرف ما به تو رسيد نگو اين باطل است گر چه مخالف آن را از ما شنيده باشى زيرا نمي دانى ما آن حرف را به چه جهت گفته ايم. ايمان آور به آنچه به تو خبر داده اند جستجو نكن از چيزى كه از تو پنهان كرده ايم.
از لازمترين حقوق برادر دينى اين است كه از او پنهان نكنى چيزى را كه در دنيا يا آخرت براى او سودمند است، كينه او را به دل نگيرى گر چه بد كرده باشد، دعوت او را بپذيرى هر گاه ترا دعوت كرد و او را با دشمنش تنها نگذارى.
از مخالفين گر چه دشمن او به تو نزديكتر باشد در بيمارى از او عيادت كن، در خوى و خلق مؤمنين تزویر و تقلب و آزار و خيانت و كبر و بد زبانى و فحش و دستور دادن به اين كارها نيست، هر گاه آن مرد بد سيرت اعرابى را ديدى با سپاهى جرار منتظر فرج براى خود و برادران دينى باش وقتى خورشيد گرفت و نورش كم شد چشم به آسمان بيانداز ببين خدا با تبهكاران چه مي كند کلمه به کلمه براى تو توضيح دادم، درود خدا بر محمّد و آل پاكش.(14)
3.تعیین حضرت امام علی بن موسی الرضا (علیه السّلام) به عنوان امام پس از خویشتن
حضرت امام موسی بن جعفر (علیه السّلام) نزد برخی از شیعیان خود به جانشینی حضرت امام رضا (علیه السّلام) اشاره فرمودند. در وصیت خویش نیز این امر مهم را بیان داشته اند.
«أَحْمَدُ بْنُ مِهْرَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ وَ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ جَمِيعاً عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ قَالَ: خَرَجَتْ إِلَيْنَا أَلْوَاحٌ مِنْ أَبِي الْحَسَنِ (ع) وَ هُوَ فِي الْحَبْسِ عَهْدِي إِلَى أَكْبَرِ وُلْدِي أَنْ يَفْعَلَ كَذَا وَ أَنْ يَفْعَلَ كَذَا وَ فُلَانٌ لَا تُنِلْهُ شَيْئاً حَتَّى أَلْقَاكَ أَوْ يَقْضِيَ اللَّهُ عَلَيَّ الْمَوْتَ.»(15)
حسين بن مختار گويد: زمانى كه حضرت امام موسی بن جعفر (علیه السّلام) در بصره بود، الواحى از آن حضرت به ما مي رسید كه دستور من به پسر بزرگترم اين است كه به فلانى اين مقدار بدهد و به فلانى آن مقدار و به ديگرى آن مقدار و به فلانى چيزى ندهد تا خودم بيايم يا خداى عز و جل مرگ مرا برساند همانا خدا هر چه خواهد مي كند.(16)
حدیث دیگری که از کتاب الكافي، جلد1، صفحه 313 در همین مقاله نقل کرده ایم بر همین امر دلالت دارد.
در وصیت حضرت امام موسی بن جعفر (علیه السّلام) نیز که در کتاب حياة الإمام موسى بن جعفر (علیه السّلام) ذکر شده است حضرت (علیه السّلام) در وصیت خویش امام پس از خویش را به اسم نام برده اند.(17)
4. نامه حضرت امام موسی کاظم (علیه السّلام) به هارون الرشید ملعون
حضرت امام موسی بن جعفر (علیه السّلام) پس از طولانی شدن زندان به هارون الرشید چنین نوشتند:
« أما بعد يا أمير المؤمنين إنه لم ينقض عنى يوم من البلاء إلا انقضى عنك يوم من الرخاء حتى يفضي بنا ذلك إلى يوم يخسر فيه المبطلون.»(18)
«اما بعد، ای هارون همانا روزی با رنج و سختی بر من نگذشته است مگر اینکه تو آن روز را با خوشی و راحتی به پایان رساندی تا اینکه روزی بر پا شود که در آن روز اهل باطل زیان خواهند دید.»
به نقل از احادیث و نقلهای رسیده از امور دیگری که حضرت امام موسی کاظم (علیه السّلام) در زندان به آن اشتغال داشتند ارتباط با علماء، پاسخ به سوالات علماء، مشخص نمودن وکیلی از جانب خویش برای انجام امور شرعی و وصیت در زندان یاد شده است. (19)
پی نوشتها
(1)زندگانى حضرت امام موسى كاظم (عليه السّلام)، صفحه199- عيون أخبار الرضا (عليه السّلام)، جلد1، صفحه 95
(2)الكافي، جلد 1، صفحه 476
(3)أصول الكافي، جلد2، صفحه 385 – 384
(4) إعلام الورى بأعلام الهدى، صفحه294 - بحار الأنوار، جلد 48، صفحه 2 – 1
(5) زندگانى چهارده معصوم عليهم السلام، صفحه 401
(6) حياة الإمام موسى بن جعفر(عليه السّلام)، جلد2، صفحه 487
(7) عيون أخبار الرضا (عليه السّلام)، جلد1، صفحه 108- 106
(8) عيون أخبار الرضا (عليه السلام)، جلد1، صفحه 216- 213
(9)عيون أخبار الرضا (عليه السّلام)، جلد1، صفحه 95
(10)عيون أخبار الرضا (عليه السّلام)، جلد1، صفحه 191 – 190
(11) الكافي، جلد1، صفحه 313
(12) أصول الكافي، جلد2، صفحه90
(13)الكافي، جلد 8، صفحه 126 124 -
(14) زندگانى حضرت امام موسى كاظم (عليه السّلام)، صفحه 224 – 221
(15)الكافي، جلد1، صفحه 313 – 312
(16)أصول الكافي، جلد2 ، صفحه90
(17) حياة الإمام موسى بن جعفر(علیه السّلام)، جلد2، صفحه 495
(18) البداية و النهاية، جلد10، صفحه 183 - حياة الإمام موسى بن جعفر (عليه السّلام)، جلد 2، صفحه 500
(19) حياة الإمام موسى بن جعفر (عليه السّلام)، جلد2، صفحه 493 – 492
منابع
- اصول الكافي، محمد بن يعقوب كلينى، ترجمه مصطفوى، 4جلد، كتاب فروشى علميه اسلاميه، تهران، چاپ اول، 1369 ش.
- إعلام الورى بأعلام الهدى، فضل بن حسن طبرسى، قم، آل البيت، 1417 ق.
- بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، محمد باقر بن محمد تقى مجلسى، بيروت، دار إحياء التراث العربي، چاپ دوم، 1403ق.
- البداية و النهاية، أبو الفداء اسماعيل بن عمر بن كثير الدمشقى، بيروت، دار الفكر،1407 ق./ 1986
- ترجمه زندگانى حضرت امام موسى كاظم عليه السلام، علامه مجلسى، مترجم موسى خسروى، تهران، اسلامية، 1377
- حياة الإمام موسى بن جعفر عليهما السلام، باقر شريف قرشى، بيروت، دار البلاغة، 1413 ق.
- زندگانى چهارده معصوم عليهم السلام (ترجمه إعلام الورى)، فضل بن حسن طبرسى، تهران، اسلاميه، چاپ اول، 1390 ق.
- عيون أخبار الرضا عليه السلام، محمد بن على ابن بابويه، 2جلد، تهران، جهان، چاپ: اول، 1378ق.
- الكافي، محمد بن يعقوب بن اسحاق كلينى، تهران، دار الكتب الإسلاميه، چاپ چهارم، 1407ق.
- متن و ترجمه عيون أخبار الرضا عليه السلام، محمد بن على ابن بابويه، مترجم: حميد رضا مستفيد و على اكبر غفارى، 2جلد، تهران، صدوق، چاپ: اول، 1372ش.
اترك تعليق