بر اساس منابع روایی و دینی اوقاتی که به حضرت امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) اختصاص دارد، هشت زمان می باشد. در کتاب نجم الثاقب بدین گونه از این اوقات نام برده شده است: «اول: شب قدر؛ هر سه شب مردد، دوم: روز جمعه، سوم: روز عاشورا، چهارم: از وقت زرد شدن آفتاب تا غروب آن در هر روز، پنجم: عصر دوشنبه، ششم: عصر پنجشنبه، هفتم: شب و روز نيمه شعبان، هشتم: روز نوروز.»(1)
در این مجال درباره شب و روز نيمه شعبان، شب قدر که از اوقات و زمانهای متعلق به امام عصر (عج الله تعالی فرجه الشریف) مطالبی را یادآور می شویم:
1. شب و روز نيمه شعبان
حضرت صاحب الزمان (عجل اللَّه تعالى فرجه) در نيمه شعبان سال دويست و پنجاه و پنج هجرى در سامراء متولد شدند.
«سید بزرگوار رضی الدین علیّ بن طاووس می فرماید: تعظیم شب نیمه شعبان به خاطر ولادت حضرت مهدی ارواحنا الفداه نزد مسلمانان و کسانی که اعتراف به حقوق ایشان دارند؛ سزاوار است.
همان طور که روزگار و زندگانی برای مسلمانان تنگ و تاریک شد و لشکریان دشمن بر آنان مسلّط شدند و بدیمنی و شومی گناهانشان آنان را احاطه کرد؛ پس خداوند مولودی را به دنیا آورد که آنان را از اسارت و بردگی آزاد کند و آنان را از حقوق از دست رفته شان قدرت و توانایی می دهد و به تمامی افراد بشر آنچه را که مستحق آن هستند؛ اعطا می کند. هر بنده ای از بندگان سعادتمند به خاطر نعمتهایی که به وسیلۀ آن حضرت و به خاطر طفیل وجود ایشان به او می رسد، باید با قدرت و جدّیّت به شکرگزاری قیام کند.»(2)
بِإِسْنَادِنَا إِلَى جَدِّي أَبِي جَعْفَرٍ الطُّوسِيِّ ره فِيمَا رَوَاهُ عَنْ أَبِي يَحْيَى عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّادِقِ (ع) قَالَ: سُئِلَ الْبَاقِرُ (ع) عَنْ فَضْلِ لَيْلَةِ النِّصْفِ مِنْ شَعْبَانَ فَقَالَ هِيَ أَفْضَلُ لَيْلَةٍ بَعْدَ لَيْلَةِ الْقَدْرِ وَ فِيهَا يَمْنَحُ اللَّهُ تَعَالَى الْعِبَادَ فَضْلَهُ وَ يَغْفِرُ لَهُمْ بِمَنِّهِ فَاجْتَهِدُوا فِي الْقُرْبَةِ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى فِيهَا فَإِنَّهَا لَيْلَةٌ آلَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى نَفْسِهِ أَنْ لَا يَرُدَّ فِيهَا سَائِلًا مَا لَمْ يَسْأَلِ اللَّهُ مَعْصِيَةً وَ إِنَّهَا اللَّيْلَةُ الَّتِي جَعَلَهَا اللَّهُ لَنَا أَهْلَ الْبَيْتِ بِإِزَاءِ مَا جَعَلَ لَيْلَةَ الْقَدْرِ لِنَبِيِّنَا ص فَاجْتَهِدُوا فِي الدُّعَاءِ وَ الثَّنَاءِ عَلَى اللَّهِ فَإِنَّهُ مَنْ سَبَّحَ اللَّهَ تَعَالَى فِيهَا مِائَةَ مَرَّةٍ وَ حَمَّدَهُ مِائَةَ مَرَّةٍ وَ كَبَّرَهُ مِائَةَ مَرَّةٍ وَ هَلَّلَهُ مِائَةَ تَهْلِيلَةٍ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ مَا سَلَفَ مِنْ مَعَاصِيهِ وَ قَضَى لَهُ حَوَائِجَ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ مَا الْتَمَسَهُ وَ مَا عَلِمَ حَاجَتَهُ إِلَيْهِ وَ إِنْ لَمْ يَلْتَمِسْهُ مِنْهُ تَفَضُّلًا عَلَى عِبَادِهِ.(3)
از طریق جدمان ابوجعفر طوسی که او نقل کرده است از ابو یحیی و او از حضرت امام صادق (علیه السلام) روایت کرده است که از حضرت امام باقر (علیه السلام) درباره فضیلت شب نیمه شعبان سؤال شد. امام فرمودند: بعد از شب قدر، برترین شب است که خدا در آن شب، از فضلش عطا می کند بندگانش را و از روی مِنَتش آنان را می آمرزد. پس تلاش کنید در این شب برای نزدیکی به خدا که خدا برخود لازم کرده هیچ درخواستی را در این شب، مادام که گناه نباشد، رد نکند. خدا در این شب به ما عطا می کند، به جز آن چه در شب قدر به ما عطا می کند. پس در دعا و اذکار در این شب، تلاش کنید. پس به درستی که هرکس در این شب صد مرتبه سبحان الله و صد مرتبه الحمدلله و صد مرتبه الله اکبر و صد مرتبه لا اله الا الله بگوید، خداوند گناهان گذشته او را می آمرزد و حوایج دنیوی و اخرویش را بر آورده می کند. چه آن حوائج را خودش بیان کند، چه آنان را بیان نکند ولی خدا بداند که فلان چیز به نفعش است، از فضلش برایش مقدر می کند.
از جمله اعمال سفارش شده این شب و روز مبارک در صحیفه مهدیه عبارتند از:
دعای شب نیمه شعبان «اللّهم بحقّ لَیلَتَنا هذِهِ وَ مولودِها»، خواندن صلوات ضرّاب اصفهانی، خواندن دعای کمیل در این شب که فضیلت بسیار دارد.
اعمال مربوط به نیمه شعبان در کتاب صحیفه مهدیه و مصباح المتهجد ذکر شده است.(4)
2. شب قدر
در احادیث رسیده از معصومین (علیهم السّلام) شب قدر؛ شب پر برکتی معرفی شده است که فرشتگان و روح برای رسیدن به حضور امام معصوم بر زمین نازل می شود و تا صبحگاه خوبی و سلامتی است و امورات خلق در این شب رقم می خورد.
علّامه مجلسى در زاد المعاد آورده اند: «از بعضى احاديث مشخص مى شود كه هر سه شب، شب قدر است و در شب اول امور تقدير مى شود و در شب دوم به كثرت دعا و عبادت، ممكن است بعضى تغيير بيابد و در شب سوم قطعی مى شود و تغيير نمى يابد يا بسيار كم تغيير مى يابد، بلاتشبيه مانند ارقام پادشاهان كه اول تعليقه مى شود و تغييرش آسان است، بعد از آن ثبت دفاتر مى شود و تغييرش دشوارتر است امّا تا به مهر آثار مزيّن نگرديده باز ممكن است تغيير بيابد و چون به مهر اشرف رسيد به منزله قطعی است و تغييرش در نهايت دشواری است.»(5)
1 – 2 ماهیت شب قدر در تفاسیر و احادیث معصومین (علیهم السّلام)
«پيغمبر اكرم (ص) فرمودند:يكى از علل بزرگى و منزلت شب قدر آن است كه «إِنَّا أَنْزَلْناهُ في لَيْلَةِ الْقَدْر: ما قرآن را در آن شب نازل كرديم.» پروردگار تمام قرآن را يكدفعه در شب قدر به آسمان دنيا و قلب مبارك پيغمبر اكرم (صلّى اللَّه عليه و آله) نازل فرمودند سپس در مدت بيست و سه سال به تدريج از باطن و آسمان دنيا توسط جبرئيل و به مناسبت بروز حوادث نازل فرمودند. اما این شب، شب قدر ناميده شد زیرا که در آن شب جميع مقدرات بشر تا سال آينده معين مي شود از قبيل اجلها و ارزاق و موت و حيات و غنا و ثروت و فقر و احتياج و خير و شرّ و هر امرى كه بايد محقق شود و همچنین به دلیل منزلت و شرف آن شب قدر نامیده شده است و اینکه تنگ شدن زمين در اثر فرود آمدن فرشتگان بسيارى بر زمين و بعضى از عامه گمان كردند كه شب قدر اختصاص دارد به عصر پيغمبر اكرم (صلّى اللَّه عليه و آله) و گمان آنها باطل است، طبرسى از أبوذر غفارى روايت كرده است كه از رسول خدا (صلّى اللَّه عليه و آله) سؤال نمودم شب قدر اختصاص دارد به زمان پيغمبران يا بعد از ايشان هم شب قدر مي باشد؟ فرمودند: شب قدر تا قيامت وجود دارد. عرض كردم: چه وقت است؟ فرمود: در ماه رمضان است و در حديث ديگر فرمودند شب قدر را در عشر آخر ماه رمضان طلب كنيد و احاديث بسيارى از ائمه معصومين (عليهم السّلام) وارد شده است كه شب قدر از اين سه شب بيرون نيست: نوزدهم و بيست و يكم و بيست و سوم.»(6)
مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ وَ مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِيعاً عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْعَبَّاسِ بْنِ الْحَرِيشِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ (ع) قَالَ: قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ «فِيها يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ» يَقُولُ يَنْزِلُ فِيهَا كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ وَ الْمُحْكَمُ لَيْسَ بِشَيْئَيْنِ إِنَّمَا هُوَ شَيْءٌ وَاحِدٌ فَمَنْ حَكَمَ بِمَا لَيْسَ فِيهِ اخْتِلَافٌ فَحُكْمُهُ مِنْ حُكْمِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَنْ حَكَمَ بِأَمْرٍ فِيهِ اخْتِلَافٌ فَرَأَى أَنَّهُ مُصِيبٌ فَقَدْ حَكَمَ بِحُكْمِ الطَّاغُوتِ إِنَّهُ لَيَنْزِلُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ إِلَى وَلِيِّ الْأَمْرِ تَفْسِيرُ الْأُمُورِ سَنَةً سَنَةً يُؤْمَرُ فِيهَا فِي أَمْرِ نَفْسِهِ بِكَذَا وَ كَذَا وَ فِي أَمْرِ النَّاسِ بِكَذَا وَ كَذَا وَ إِنَّهُ لَيَحْدُثُ لِوَلِيِّ الْأَمْرِ سِوَى ذَلِكَ كُلَّ يَوْمٍ عِلْمُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ الْخَاصُّ وَ الْمَكْنُونُ الْعَجِيبُ الْمَخْزُونُ مِثْلُ مَا يَنْزِلُ فِي تِلْكَ اللَّيْلَةِ مِنَ الْأَمْرِ ثُمَّ قَرَأَ «وَ لَوْ أَنَّ ما فِي الْأَرْضِ مِنْ شَجَرَةٍ أَقْلامٌ وَ الْبَحْرُ يَمُدُّهُ مِنْ بَعْدِهِ سَبْعَةُ أَبْحُرٍ ما نَفِدَتْ كَلِماتُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ» (7)
محمد بن ابی عبدالله و محمد بن الحسن از سهل بن زیاد و محمد بن یحیی از احمد بن محمد همگی از حسن بن عباس بن حریش نقل نمودند که حضرت امام محمد تقى (عليه السلام) فرمودند: خداى عز و جل راجع به شب قدر فرموده است «در آن شب هر كارى محكم و استوار (از حقّ و باطل) جدا مي شود (خداى تعالى آن را مقدّر و معلوم مي گرداند. (سوره مبارکه دخان، آیه4)» خداوند متعال مي فرمايد: هر امر محكمى از آسمان نازل مى شود و محكم دو چيز نيست، بلكه تنها يك چيز است، پس هر كه حكم بى اختلاف كند، حكمش حكم خداى عز و جل است و هر كه حكمى كند كه در آن اختلافى باشد و خود را مصيب داند، به حكم طاغوت (باطل) حكم كرده است.
همانا سال به سال در شب قدر تفسير و بيان كارها بر ولى امر حضرت امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) نازل مى شود، در آن شب امام (عليه السلام) درباره كار خودش چنين و چنان دستور مي گيرد و راجع به كار مردم هم به چنين و چنان مأمور مى شود و نيز براى ولى امر غير از شب قدر هم در هر روزى كه خداى عز و جل صلاح داند، مانند آن شب امر مخصوص و پوشيده و شگفت در گنجينه پديد مى آيد، سپس قرائت فرمودند: «و اگر آن چه درخت در زمين است قلم باشد و دريا را هفت درياى ديگر به يارى آيد، سخنان خدا پايان نپذيرد. قطعاً خدا است كه شكست ناپذير حكيم است. (سوره لقمان، آیه 27)»(8)
در تفاسیر درباره لیله القدر و شب مبارک چنین آمده است:
در تفسير على بن ابراهيم به چند سند معتبر از حضرت امام باقر و حضرت امام صادق و حضرت امام كاظم (عليهم السّلام) روايت كرده كه در تفسير آيه مباركه «فِيها يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ (سوره مبارکه دخان، آیه 4)» فرمودند: خداوند هر امرى را از حقّ و باطل تقدير مى كند و آنچه در اين سال مى شود و بدا و مشيّت براى خداوند است كه آنچه را بخواهد، پيش اندازد و آنچه را بخواهد از آجال، ارزاق، بلايا، اعراض و امراض، تأخير نمايد، آنچه را بخواهد در آنها زياد كند و آن چه را بخواهد، كم كند و آن را به رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله) و به امير المؤمنين (عليه السّلام) مى دهد و امير المؤمنين (عليه السّلام) آن را به ائمّه (عليهم السّلام) مى دهد تا اينکه آن به صاحب الزمان (عليه السّلام) مى رسد و در آن بلا، مشيّت، تقديم و تأخير را شرط مى كند.(9)
در کتاب التبيان في تفسير القرآن درباره شب قدر ذیل تفسیر آیه سوم سوره مبارکه دخان چنین آمده است:
و قوله «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةٍ مُبارَكَةٍ» إخبار منه تعالى أنه انزل القرآن في الليلة المباركة و هي ليلة القدر- في قول قتادة و ابن زيد- و قال قوم: هي ليلة النصف من شعبان و الأول أصح لقوله تعالى «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ» و قيل هي في كل شهر رمضان فيها تقسم الآجال و الأرزاق و غيرهما من الألطاف- في قول الحسن- و قيل: انزل إلى السماء الدنيا في ليلة القدر.
ثم انزل نجوماً على النبي صَلى اللّهُ عَليه و آله و قيل ينزل في ليلة القدر قدر ما يحتاج اليه في تلك السنة و قيل المعنى إن ابتداء انزاله في ليلة مباركة، و وصفها بأنها مباركة لان فيها يقسم اللَّه تعالى نعمه على عباده من السنة إلى السنة و البركة نماء الخير و ضده الشؤم و هو نماء الشر فالليلة التي انزل فيها كتاب اللَّه مباركة، فان الخير ينمى فيها على ما دبره اللَّه لها من علو الخير الذي قسمه فيها.(10)
اینکه خدا فرموده است: «ما قرآن را در شبی پر برکت نازل کردیم.» خبر داده شده که آن شب، شب قدر است، طبق روایت قتاده و ابن زید. برخی هم گفته اند که آن شب، شب نیمه شعبان است. اما قول اول صحیح تر است. زیرا خداوند فرموده است: قرآن را در ماه رمضان نازل کردیم. نقل شده است که این شامل تمام ماه رمضان است که در آن رزق و مقدرات و الطاف خدا تعیین و تقسیم می شود و گفته شده که اینها در شب قدر بر آسمان دنیا نازل می شود.
سپس انوار و ستارگانی بر رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) نازل می شود که بیان شده این اتفاق در شب قدر است که در آن امور همان سال مقدر می شود.
و گفته شده معنای این مطلب که قرآن در شبی پربرکت نازل شده و نام آن شب را «مبارکه» نهاده اند، این است که در آن شب خداوند نعمتهای خود را بر بندگانش برای یکسال تقسیم و مقدر می کند تا سال بعد. زیرا برکت زیاد شدن خیر و نعمت است و مقابل برکت، کاستی است که آن زیاد شدن شر و بدی است. پس شبی که قرآن نازل شده در آن، پر برکت است. پس خیر در آن شب زیاد می شود و خدا پی در پی خیر و برکت را در آن شب نازل و تقسیم می کند.
البيان في تفسير القرآن در تفسیر آیه سوم سوره مبارکه دخان آورده است:
أي«إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةٍ مُبارَكَةٍ» هي ليلة القدر عن ابن عباس و قتادة و ابن زيد و هو المروي عن أبي جعفر و أبي عبد الله (ع) و قيل هي ليلة النصف من شعبان عن عكرمة و الأصح الأول و يدل عليه قوله «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ» و قوله «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ» و اختلف في كيفية إنزاله فقيل أنزل إلى السماء الدنيا في ليلة القدر ثم أنزل نجوما إلى النبي (ص) و قيل أنه كان ينزل جميع ما يحتاج في كل سنة في تلك الليلة ثم كان ينزلها جبرائيل (ع) شيئا فشيئا وقت وقوع الحاجة إليه و قيل كان بدء إنزاله في ليلة القدر. (11)
اینکه خدا فرموده است: «ما آن را در شبی پر برکت نازل کردیم.» یعنی قرآن را نازل کردیم و آن شب پر برکت، شب قدر است. این سخنِ ابن عباس و قتاده و ابن زید است که از حضرت امام باقر و حضرت امام صادق (علیهما السلام) هم، همین سخن روایت شده.
عکرمه قائل است که آن شب پربرکت، شب نیمه شعبان است، اما قول اول صحیح است. زیرا قرآن بر آن دلالت دارد که می فرماید: «ماه رمضان ماهی است که قرآن در آن نازل شده است.» اما در نحوه نزول اختلاف است. برخی می گویند محل نزول، آسمان دنیا است و سپس ستارگان و انواری بر رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) وارد می شود. برخی گویند در آن شب، نازل می شود تمام آنچه که برای آن سال لازم است و جبرئیل هنگام نیاز، یک به یک آنها را می آورد. برخی هم گویند شروع نزول در شب قدر است.
2 - 2 شب قدر متعلق به امام معصوم حیّ
شب قدر به سبب نزول روح، شب جلوه گر شدن و نمایان شدن قدر و منزلت، شکوه و سلطنت و عظمت و جلالت امام عصر(عجل الله تعالی فرجه الشریف) است و آنقدر ملايكه براى تقدير امور سال عباد بر آن جناب وارد مى شود كه جاى بر زمين تنگ شود؛ چنانكه در اخبار بسيار رسيده است.(12)
بنابراین شب قدر متعلق به صاحب العصر و الزمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) می باشد و طبق احادیث فرشتگان تا صبحگاهان نزد حجت الهی در گردش و طواف هستند.
در این مجال به ذکر احادیثی در این باره می پردازیم:
در سه حدیث ذیل حضرت مولی الموحدین امیرالمومنین (علیه السّلام) تأکید می فرمایند که شب قدر پس از پیامبر (صلی الله علیه و آله) متعلق به ایشان و یازده جانشین از فرزندان ایشان است.
أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ الْكُلَيْنِيُّ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ رِجَالِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الْبَرْقِيِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْعَبَّاسِ بْنِ الْجَرِيشِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ (ع) عَنْ آبَائِهِ (ع) أَنَّ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ (ع) قَالَ لِابْنِ عَبَّاسٍ: إِنَّ لَيْلَةَ الْقَدْرِ فِي كُلِّ سَنَةٍ وَ إِنَّهُ يُنْزَلُ فِي تِلْكَ اللَّيْلَةِ أَمْرُ السَّنَةِ وَ مَا قُضِيَ فِيهَا وَ لِذَلِكَ الْأَمْرِ وُلَاةٌ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ (ص) فَقَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ مَنْ هُمْ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ فَقَالَ أَنَا وَ أَحَدَ عَشَرَ مِنْ صُلْبِي أَئِمَّةٌ مُحَدَّثُونَ. (13)
محمد بن یعقوب کلینی با اسنادی از حسن بن عباس بن جریش از حضرت ابوجعفر محمد بن علی امام جواد (عليه السّلام) و آن حضرت از پدران خود (عليهم السّلام) روايت كرده است كه أمير المؤمنين (عليه السّلام) به ابن عبّاس فرمودند: «در هر سالى شب قدر وجود دارد، در آن شب برنامه و دستور كار يك ساله و آنچه طىّ آن سال بايد انجام شود از آسمان نازل مى شود و براى آن كار واليانى پس از رسول خدا (صلّى اللَّه عليه و آله) معيّن شده است. ابن عبّاس عرض كرد: اى امير مؤمنان آنان چه كسانی هستند؟ فرمود: من و يازده تن از نسل من، امامانى كه فرشتگان با آنان حديث مى گویند.»(14)
حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى الْعَطَّارُ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ وَ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى قَالا حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ الْعَبَّاسِ بْنِ حَرِيشٍ الرَّازِيُّ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ الثَّانِي عَنْ أَبِيهِ عَنْ آبَائِهِ (ع) أَنَّ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ (ص) قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (ص) يَقُولُ لِأَصْحَابِهِ آمِنُوا بِلَيْلَةِ الْقَدْرِ إِنَّهَا تَكُونُ لِعَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ وَ وُلْدِهِ الْأَحَدَ عَشَرَ مِنْ بَعْدِهِ.(15)
محمد بن حسن (رضی الله) با اسنادی از حسن بن عباس بن حریش نقل می کند که حضرت امام جواد از قول پدرش از پدران بزرگوارشان از امير المؤمنين (صلوات اللَّه عليهم اجمعين) فرمودند از رسول خدا (صلّى اللَّه عليه و آله و سلّم) شنيدم كه به اصحابشان فرمودند: به شب قدر ايمان بياوريد كه آن شب براى عليّ بن أبى طالب و يازده فرزند پس از او است. (16)
مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ وَ مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِيعاً عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْعَبَّاسِ بْنِ الْحَرِيشِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ الثَّانِي )ع( قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (ع): كَانَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ (صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِ) يَقُولُ «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ» صَدَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْزَلَ اللَّهُ الْقُرْآنَ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ«وَ ما أَدْراكَ ما لَيْلَةُ الْقَدْرِ» قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) لَا أَدْرِي قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ «لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ» لَيْسَ فِيهَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ قَالَ لِرَسُولِ اللَّهِ (ص) وَ هَلْ تَدْرِي لِمَ هِيَ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ قَالَ لَا قَالَ لِأَنَّهَا «تَنَزَّلُ فِيهَا الْمَلائِكَةُ وَ الرُّوحُ بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ» وَ إِذَا أَذِنَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِشَيْءٍ فَقَدْ رَضِيَهُ «سَلامٌ هِيَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ» يَقُولُ تُسَلِّمُ عَلَيْكَ يَا مُحَمَّدُ مَلَائِكَتِي وَ رُوحِي بِسَلَامِي مِنْ أَوَّلِ مَا يَهْبِطُونَ إِلَى مَطْلَعِ الْفَجْرِ. ثُمَّ قَالَ فِي بَعْضِ كِتَابِهِ «وَ اتَّقُوا فِتْنَةً لا تُصِيبَنَّ الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْكُمْ خَاصَّةً» فِي «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ» وَ قَالَ فِي بَعْضِ كِتَابِهِ«وَ ما مُحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ أَ فَإِنْ ماتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلى أَعْقابِكُمْ وَ مَنْ يَنْقَلِبْ عَلى عَقِبَيْهِ فَلَنْ يَضُرَّ اللَّهَ شَيْئاً وَ سَيَجْزِي اللَّهُ الشَّاكِرِينَ» يَقُولُ فِي الْآيَةِ الْأُولَى إِنَّ مُحَمَّداً حِينَ يَمُوتُ يَقُولُ أَهْلُ الْخِلَافِ لِأَمْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَضَتْ لَيْلَةُ الْقَدْرِ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ ص فَهَذِهِ فِتْنَةٌ أَصَابَتْهُمْ خَاصَّةً وَ بِهَا ارْتَدُّوا عَلَى أَعْقَابِهِمْ لِأَنَّهُمْ إِنْ قَالُوا لَمْ تَذْهَبْ فَلَا بُدَّ أَنْ يَكُونَ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِيهَا أَمْرٌ وَ إِذَا أَقَرُّوا بِالْأَمْرِ لَمْ يَكُنْ لَهُ مِنْ صَاحِبٍ بُدٌّ.(17)
محمد بن ابوعبدالله و محمد بن الحسین از سهل بن زیاد و محمد بن یحیی از احمد بن محمد همگی از حسن عباس بن حریش از حضرت امام جواد (علیه السلام) نقل می کنند که حضرت امام صادق (علیه السّلام) فرمودند: على بن الحسين (علیه السّلام) فرمودند: «انّا أَنْزَلْناهُ فى لَيْلَةِ الْقَدْرِ» خداى عز و جل راست گفته، قرآن در شب قدر نازل شده «تو چه مى دانى شب قدر چيست» رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: من نمىدانم، خداى عز و جل فرمود: «شب قدر بهتر از هزار ماه است» كه شب قدر ندارد، به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: مى دانى چرا شب قدر بهتر از هزار ماه است؟ فرمود: خیر، خداوند فرمود: براى آنكه «ملائكه و روح در آن شب به اذن پروردگار خود نازل مى شوند از براى هر امرى» و چون خدا اذن در چيزى دهد آن را پسنديده است «سلام است آن شب تا بر آمدن سپيده دم»
مى فرمايد: فرشته ها و روح مخصوص من در آن شب سلام مرا به تو مى رسانند تا بر آمدن سپيده دم، سپس خداوند در قرآن فرمود: « و از فتنه اى كه تنها به ستمكاران شما نمى رسد؛ بترسيد و بدانيد كه خدا سختكيفر است. (سوره مبارکه انفال، آیه25)» درباره «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ» است و خداوند در قرآن فرمود: «محمد (صلی الله علیه و آله) فقط فرستاده خدا است و پيش از او فرستادگان ديگرى نيز بودند آيا اگر او بميرد و يا كشته شود، شما به عقب برمى گرديد. و هر كس به عقب باز گردد، هرگز به خدا ضررى نمى زند و خداوند به زودى شاكران (و استقامت كنندگان) را پاداش خواهد داد. (سوره مبارکه آل عمران، آیه 144)»
خدا در آيه اول مي فرمايد: چون محمد بميرد، مخالفين امر خداى عز و جل گويند «شب قدر هم با پيغمبر (صلّى اللَّه عليه و آله) درگذشت.» اين فتنه اى بود كه تنها به آنها رسيد و به سبب آن به عقب برگشتند، زيرا اگر مي گفتند شب قدر (بعد از پيغمبر صلّى اللَّه عليه و آله) از ميان نرفته ناچار براى خداى عز و جل در آن شب امرى لازم است (كه فرود آيد) و چون به امر اعتراف كردند، چاره اى نيست جز اينكه صاحب الامر هم باشد.
3 – 2 طواف فرشتگان دور حجه الله و خلیفه الله در زمین در شب قدر
در دو حدیث ذیل به طواف نزول فرشتگان و طواف دور حجت خدا بر زمین در شب قدر اشاره شده است:
«حدثني بذلك أبي عن ابن أبي عمير عن عبد الله بن مسكان عن أبي جعفر و أبي عبد الله و أبي الحسن (ع) قال: و حدثني أبي عن ابن أبي عمير عن يونس عن داود بن فرقد عن أبي المهاجر عن أبي جعفر (ع) قال: يا أبا المهاجر، لا تخفى علينا ليلة القدر إن الملائكة يطوفون بنا فيه.» (18)
پدرم برایم چنین نقل نمود از ابی عمیر از عبدالله بن مسکان از ابو جعفر حضرت امام باقر و ابوعبدالله حضرت امام صادق و ابوالحسن حضرت امام موسی بن جعفر (علیهم السّلام) و پدرم برایم چنین نقل نمود از ابی عمیر از یونس از داود بن فرقد از ابا المهاجر از ابوجعفر حضرت امام جواد (علیه السّلام) که فرمودند: «ای ابا المهاجر، شب قدر بر ما پوشیده نیست، همانا فرشتگان گرد ما در آن شب طواف می کنند.»
در کتاب کشف الغمه فی معرفه الائمه نیز این حدیث چنان آمده است:
وَ عَنْ أَبِي الْهُذَيْلِ قَالَ قَالَ لِي أَبُو جَعْفَرٍ: يَا أَبَا الْهُذَيْلِ إِنَّهُ لَا تَخْفَى عَلَيْنَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ إِنَّ الْمَلَائِكَةَ يُطِيفُونَ بِنَا فِيهَا.(19)
و ابو هذيل گويد كه گفت أبو جعفر (علیه السّلام): يا ابا هذيل بر ما شب قدر مخفى نيست به درستى كه ملائكه در اين شب ما را طواف مي كنند.(20)
پی نوشتها
(1) نجم الثاقب، صفحه 805
(2)صحیفه مهدیه، صفحه 292 – 293
(3)بحار الأنوار، جلد95، صفحه 409
(4) ر.ک. صحیفه مهدیه صفحه 142- 138 - مصباح المتهجد، جلد2، صفحه 831 – 830
(5) زاد المعاد، صفحه 123 - نجم الثاقب، جلد2، صفحه 942
(6) تفسير جامع، جلد 7، صفحه 454
(7) الكافي، جلد 1، صفحه 248
(8)أصول الكافي، جلد1، صفحه 360
(9) العبقري الحسان، جلد 6، صفحه 835 - تفسير القمي، جلد 2، صفحه 290
(10) التبيان في تفسير القرآن، جلد 9، صفحه 224
(11) البيان في تفسير القرآن، جلد 9، صفحه 93 – 92
(12) العبقري الحسان، جلد6 ، صفحه 835
(13) الغيبة، صفحه60 - كمال الدين و تمام النعمة، جلد1، صفحه 305 - 304
(14) غيبت نعمانى، صفحه 92- 91 - كمال الدين و تمام النعمة، جلد1، صفحه 566 – 565
(15) كمال الدين و تمام النعمة، جلد 1، صفحه 281 - 280
(16)كمال الدين و تمام النعمة ترجمه پهلوان، جلد 1، صفحه 525
(17) الكافي، جلد 1، صفحه 249 - 248
(18) تفسير القمي، جلد 2، صفحه 290
(19)كشف الغمة في معرفة الأئمة، جلد 2، صفحه 140
(20)ترجمه كشف الغمة في معرفة الأئمة، جلد2، صفحه 350
منابع
- قرآن کریم
- أصول الكافي، محمد بن يعقوب كلينى، مترجم: محمد باقر كمره اى، قم، اسوه،1375ش.
- بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، محمد باقر بن محمد تقى مجلسى، بيروت، دار إحياء التراث العربي، چاپ دوم، 1403 ق.
- البيان في تفسير القرآن، سيد ابوالقاسم خويى، موسسه احیای آثار، قم، 1430
- التبيان فى تفسير القرآن، محمد بن حسن طوسى، تحقيق: با مقدمه شيخ آغابزرگ تهرانى و تحقيق احمد قصيرعاملى، بیروت، دار احياء التراث العربى، بی تا
- تفسير القمي، على بن ابراهيم قمى، 2جلد، قم، دار الكتاب، چاپ سوم، 1404ق.
- تفسير جامع، سید محمد ابراهیم بروجردى، تهران، صدر، 1366ش.
- زاد المعاد، محمد باقر مجلسي، بيروت، اعلمى، 1423ق.
- صحیفه مهدیه، سید مرتضی مجتهدی سیستانی، مترجم محمد ظریف، محمد حسین رحیمیان، قم، الماس، 1386
- العبقري الحسان، على اكبر نهاوندى، محقق و مصحح: حسيناحمدى قمى، صادق برزگر، قم، مسجد مقدس جمكران، 1386
- الغيبه، ابن أبي زينب محمد بن ابراهيم، 1جلد، تهران، نشر صدوق، چاپ: اول، 1397ق.
- الغيبه، ابن أبي زينب محمد بن ابراهيم، ترجمه: غفاری، تهران، نشر صدوق، چاپ: اول، 1376ش.
- الكافي، محمد بن يعقوب بن اسحاق كلينى، 8 جلد، تهران، دار الكتب الإسلامية، چاپ چهارم، 1407 ق.
- كشف الغمة في معرفة الأئمة، على بن عيسى اربلى، 2جلد، تبريز، بنى هاشمى، چاپ اول، 1381ق.
- كمال الدين و تمام النعمة، محمد بن على ابن بابويه، مترجم: منصور پهلوان، قم، موسسه علمى فرهنگى دار الحديث، 1380
- كمال الدين و تمام النعمه، محمد بن على ابن بابويه، 2جلد، تهران، اسلاميه، چاپ دوم، 1395ق.
- نجم ثاقب در احوال امام غايب( عليه السلام)، حسين بن محمد تقى نورى، محقق: صادق برزگر، قم، مسجد مقدس جمكران، 1384
اترك تعليق